Κυριακή 10 Φεβρουαρίου 13.00 - 14.00
Στο Κόκκινο 105,5 (Αθήνα) και 91,4 (Θεσσαλονίκη)
Συζητούν ο Κωστής Καρπόζηλος και ο Χρήστος Ηλιάδης
Ο Κωστής Καρπόζηλος συνομιλεί με τον Χρήστο Ηλιάδη με αφορμή την πρόσφατη έκδοση του βιβλίου του «Η Θράκη απειλείται»: απόρρητη αλληλογραφία (Βιβλιόραμα, 2018) γύρω από την μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης και τις επιλογές της ελληνικής πολιτείας.
Η συγκρότηση και λειτουργία
κρατικών μηχανισμών με στόχο την παρακολούθηση της μειονότητας
αναδεικνύει τις προτεραιότητες μίας «εθνικής πολιτικής» που αντιμετώπιζε
τους μουσουλμάνους κατοίκους της Θράκης ως «πρόβλημα». Η οπτική αυτή
μετασχηματίστηκε σε πολιτικές ελέγχου, ζώνες επιτήρησης και ανάδυσης
ενός πλέγματος διακρίσεων και αποκλεισμών η μελέτη των οποίων φωτίζει τα
όρια της μεταπολεμικής καχεκτικής δημοκρατίας.
Φωτο: Μειονοτικό δημοτικό σχολείο στην Ξάνθη, δεκαετία 1950
********************************************
ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΗΛΙΑΔΗ
Από το βιβλίο, «Η Θράκη απειλείται». Απόρρητη αλληλογραφία. Τουρκική στρατηγική - Μυστική πολιτική - Μειονοτικές ομάδες, εκδόσεις Βιβλιόραμα, σελ. 272
Η μειονότητα της Θράκης θεωρήθηκε από το ελληνικό κράτος, τη διοίκηση αλλά και την ελληνική κοινωνία, ότι αποτελείται από Τούρκους (τουλάχιστον στην πλειοψηφία της), παρά τις επίσημες διακηρύξεις περί του αντιθέτου και τις αναφορές στην Συνθήκη της Λωζάννης. Από τη στιγμή που η μειονότητα θεωρήθηκε, τόσο από το πολιτικό φάσμα της χώρας όσο και από την ελληνική διοίκηση και δικαιοσύνη, ως τουρκική, εντάχθηκε στη φαντασιακή εικόνα που έχουν οι «Έλληνες» για τους «Τούρκους». Η ύπαρξη πληθυσμών με γλώσσα, θρησκεία και εθνοτική ταυτότητα παρόμοια με αυτήν ενός γειτονικού λαού, σε παραμεθόριες περιοχές οι οποίες απέχουν λίγα χιλιόμετρα από την Τουρκία, σήμαναν έναν διαρκή «εθνικό συναγερμό» και την εγκαθίδρυση ενός συστήματος εξαιρέσεων, που χαρακτηρίζει διαχρονικά την πολιτική του ελληνικού κράτους για την Θράκη. Η μειονότητα θεωρήθηκε κομμάτι του εχθρού, του κατεξοχήν «άλλου» στο ελληνικό έδαφος, το οποίο κομμάτι για λόγους ασφαλείας έπρεπε αν όχι να εκδιωχθεί, τουλάχιστο να απομονωθεί πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά, ώστε να πάψει να αποτελεί «απειλή». Ταυτόχρονα όμως, δεν αντιμετωπίστηκε το σύνολο της μειονότητας με τον ίδιο τρόπο. Μέρος των στρατηγικών επικράτησης ήταν η προσέγγιση και ενίσχυση μειονοτικών ομάδων που διαφοροποιούνταν από την κυρίαρχη μειονοτική ταυτότητα.
Από την άλλη, η φιλοδοξία ενός γειτονικού εθνικισμού να προωθήσει την επιρροή του εκτός συνόρων και να ελέγξει τις συλλογικές ταυτότητες ενός συνοριακού πληθυσμού, δημιούργησαν συνθήκες ανταγωνισμού και σύγκρουσης. Οι διαχρονικές προσπάθειες παρέμβασης προκάλεσαν ακόμη περισσότερο το αίσθημα απειλής, και έδωσαν επιχειρήματα στην ελληνική πλευρά να δικαιολογήσει τα σκληρά μέτρα που επέβαλε για λόγους «εθνικής ασφαλείας».
Η εθνικιστική δράση και των δύο πλευρών αναπαρήγαγε και ενέτεινε έναν εθνικό ανταγωνισμό, με τελικούς χαμένους τα μέλη της μειονότητας - είτε είναι τουρκόφωνοι, πομακόφωνοι ή Τσιγγάνοι. Για λόγους που δεν είναι του παρόντος, τη σχέση με την «μητέρα-πατρίδα» έχει αποδεχτεί ή και διεκδικήσει η πλειοψηφία των μελών της μειονότητας, αναπτύσσοντας πολιτισμικούς δεσμούς, προσφεύγοντας στη γείτονα για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους και αποδεχόμενα παρεμβάσεις υπέρ τους. Τη σχέση αυτή άλλωστε έχει αποδεχτεί και το ελληνικό κράτος, σε τρεις τουλάχιστον περιπτώσεις στο παρελθόν: το 1951, το 1968 και το 2000, όταν με διακρατικές εκπαιδευτικές συμφωνίες ρυθμίστηκαν εκπαιδευτικά ζητήματα των μειονοτήτων σε Θράκη και Κωνσταντινούπολη.
***
Όπως έχει καταθέσει ο γνωστός πολιτικός φιλόσοφος Colin Crouch, οι κοινωνικοί και πολιτικοί αγώνες είναι πάντα αγώνες συμπερίληψης και αποκλεισμών. Δηλαδή, το ποια ομάδα και με ποια κριτήρια θα συμπεριληφθεί ή θα αποκλειστεί από την πολιτική και κοινωνική κοινότητα, περιλαμβάνει καταστατικά τον ανταγωνισμό και την αντιπαράθεση. Αποτέλεσμα, σε κάποιες περιπτώσεις οι αποκλεισμοί και οι συμπεριλήψεις να γίνονται με κριτήριο την κοινωνική τάξη, σε άλλες τη θρησκεία και σε άλλες -όπως στην Θράκη- την εθνοτική ταυτότητα.
Η θέση αυτή εντάσσεται σε μια ευρύτερη προβληματική την οποία έχει αναπτύξει η μεταδομιστική σχολή της Θεωρίας του Λόγου. Σύμφωνα με αυτήν, η θέσπιση και εγκαθίδρυση του κοινωνικού πεδίου περιλαμβάνει πάντα δύο ταυτόχρονες διαδικασίες: τον αποκλεισμό και τη συμπερίληψη. Αυτές χαρακτηρίζονται ως λογικές της ισοδυναμίας και της διαφοράς. Η πρώτη περιγράφει την εμφάνιση στο κοινωνικό πεδίο μιας απόλυτα αρνητικής ταυτότητας, γύρω από την οποία καθορίζεται ο πολιτικός ανταγωνισμός. Η εμφάνιση ενός απόλυτου «άλλου» χωρίζει το κοινωνικό πεδίο σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα, με αποτέλεσμα οι επιμέρους διαφορές των κοινωνικών δυνάμεων του κάθε στρατοπέδου να εξουδετερώνονται και να αποκτούν σχέση ισοδυναμίας. Από την άλλη, η λογική της διαφοράς περιγράφει την ακριβώς αντίθετη διαδικασία: όλα τα επιμέρους αιτήματα και ταυτότητες μετατρέπονται σε διαφορετικά μεταξύ τους, χωρίς να υπάρχει κάτι κοινό στο οποίο αντιπαρατίθενται.
Οι πολιτική λογική της ισοδυναμίας και της διαφοράς είναι καταστατική κάθε κοινωνικής πρακτικής και κάθε πολιτικού καθεστώτος, και μας βοηθά να κατανοήσουμε τους τρόπους με τους οποίους τα κοινωνικά όρια κατασκευάζονται, εγκαθιδρύονται, ή χαλαρώνουν και αμφισβητούνται. Με άλλα λόγια, η λογική του πολιτικού περιστρέφεται γύρω από την κατασκευή ενός αντιπάλου (ενός «άλλου»), ο οποίος δαινομονοποιείται, μετατρέπεται σε ενσάρκωση του «κακού» και αποκλείεται από το πεδίο του λόγου (discourse) και των ρηματικών πράξεων. Την ίδια στιγμή, οι διαφορές στο εσωτερικό των αντίπαλων στρατοπέδων εξουδετερώνονται, ενώ η ηγεμονική υπεροχή προϋποθέτει την προσπάθεια της μίας πλευράς να ενισχύσει τις διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό της άλλης.
* Ο Χρήστος Ηλιάδης είναι δρ Πολιτικής Επιστήμης
Θράκη: «ανεπιθύμητοι» πολίτες
Συζητούν ο Κωστής Καρπόζηλος και ο Χρήστος Ηλιάδης
Ο Κωστής Καρπόζηλος συνομιλεί με τον Χρήστο Ηλιάδη με αφορμή την πρόσφατη έκδοση του βιβλίου του «Η Θράκη απειλείται»: απόρρητη αλληλογραφία (Βιβλιόραμα, 2018) γύρω από την μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης και τις επιλογές της ελληνικής πολιτείας.
Η συγκρότηση και λειτουργία
κρατικών μηχανισμών με στόχο την παρακολούθηση της μειονότητας
αναδεικνύει τις προτεραιότητες μίας «εθνικής πολιτικής» που αντιμετώπιζε
τους μουσουλμάνους κατοίκους της Θράκης ως «πρόβλημα». Η οπτική αυτή
μετασχηματίστηκε σε πολιτικές ελέγχου, ζώνες επιτήρησης και ανάδυσης
ενός πλέγματος διακρίσεων και αποκλεισμών η μελέτη των οποίων φωτίζει τα
όρια της μεταπολεμικής καχεκτικής δημοκρατίας. Φωτο: Μειονοτικό δημοτικό σχολείο στην Ξάνθη, δεκαετία 1950
********************************************
ΤΟΥ ΧΡΗΣΤΟΥ ΗΛΙΑΔΗ
Από το βιβλίο, «Η Θράκη απειλείται». Απόρρητη αλληλογραφία. Τουρκική στρατηγική - Μυστική πολιτική - Μειονοτικές ομάδες, εκδόσεις Βιβλιόραμα, σελ. 272
Η μειονότητα της Θράκης θεωρήθηκε από το ελληνικό κράτος, τη διοίκηση αλλά και την ελληνική κοινωνία, ότι αποτελείται από Τούρκους (τουλάχιστον στην πλειοψηφία της), παρά τις επίσημες διακηρύξεις περί του αντιθέτου και τις αναφορές στην Συνθήκη της Λωζάννης. Από τη στιγμή που η μειονότητα θεωρήθηκε, τόσο από το πολιτικό φάσμα της χώρας όσο και από την ελληνική διοίκηση και δικαιοσύνη, ως τουρκική, εντάχθηκε στη φαντασιακή εικόνα που έχουν οι «Έλληνες» για τους «Τούρκους». Η ύπαρξη πληθυσμών με γλώσσα, θρησκεία και εθνοτική ταυτότητα παρόμοια με αυτήν ενός γειτονικού λαού, σε παραμεθόριες περιοχές οι οποίες απέχουν λίγα χιλιόμετρα από την Τουρκία, σήμαναν έναν διαρκή «εθνικό συναγερμό» και την εγκαθίδρυση ενός συστήματος εξαιρέσεων, που χαρακτηρίζει διαχρονικά την πολιτική του ελληνικού κράτους για την Θράκη. Η μειονότητα θεωρήθηκε κομμάτι του εχθρού, του κατεξοχήν «άλλου» στο ελληνικό έδαφος, το οποίο κομμάτι για λόγους ασφαλείας έπρεπε αν όχι να εκδιωχθεί, τουλάχιστο να απομονωθεί πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά, ώστε να πάψει να αποτελεί «απειλή». Ταυτόχρονα όμως, δεν αντιμετωπίστηκε το σύνολο της μειονότητας με τον ίδιο τρόπο. Μέρος των στρατηγικών επικράτησης ήταν η προσέγγιση και ενίσχυση μειονοτικών ομάδων που διαφοροποιούνταν από την κυρίαρχη μειονοτική ταυτότητα.
Από την άλλη, η φιλοδοξία ενός γειτονικού εθνικισμού να προωθήσει την επιρροή του εκτός συνόρων και να ελέγξει τις συλλογικές ταυτότητες ενός συνοριακού πληθυσμού, δημιούργησαν συνθήκες ανταγωνισμού και σύγκρουσης. Οι διαχρονικές προσπάθειες παρέμβασης προκάλεσαν ακόμη περισσότερο το αίσθημα απειλής, και έδωσαν επιχειρήματα στην ελληνική πλευρά να δικαιολογήσει τα σκληρά μέτρα που επέβαλε για λόγους «εθνικής ασφαλείας».
Η εθνικιστική δράση και των δύο πλευρών αναπαρήγαγε και ενέτεινε έναν εθνικό ανταγωνισμό, με τελικούς χαμένους τα μέλη της μειονότητας - είτε είναι τουρκόφωνοι, πομακόφωνοι ή Τσιγγάνοι. Για λόγους που δεν είναι του παρόντος, τη σχέση με την «μητέρα-πατρίδα» έχει αποδεχτεί ή και διεκδικήσει η πλειοψηφία των μελών της μειονότητας, αναπτύσσοντας πολιτισμικούς δεσμούς, προσφεύγοντας στη γείτονα για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους και αποδεχόμενα παρεμβάσεις υπέρ τους. Τη σχέση αυτή άλλωστε έχει αποδεχτεί και το ελληνικό κράτος, σε τρεις τουλάχιστον περιπτώσεις στο παρελθόν: το 1951, το 1968 και το 2000, όταν με διακρατικές εκπαιδευτικές συμφωνίες ρυθμίστηκαν εκπαιδευτικά ζητήματα των μειονοτήτων σε Θράκη και Κωνσταντινούπολη.
***
Όπως έχει καταθέσει ο γνωστός πολιτικός φιλόσοφος Colin Crouch, οι κοινωνικοί και πολιτικοί αγώνες είναι πάντα αγώνες συμπερίληψης και αποκλεισμών. Δηλαδή, το ποια ομάδα και με ποια κριτήρια θα συμπεριληφθεί ή θα αποκλειστεί από την πολιτική και κοινωνική κοινότητα, περιλαμβάνει καταστατικά τον ανταγωνισμό και την αντιπαράθεση. Αποτέλεσμα, σε κάποιες περιπτώσεις οι αποκλεισμοί και οι συμπεριλήψεις να γίνονται με κριτήριο την κοινωνική τάξη, σε άλλες τη θρησκεία και σε άλλες -όπως στην Θράκη- την εθνοτική ταυτότητα.
Η θέση αυτή εντάσσεται σε μια ευρύτερη προβληματική την οποία έχει αναπτύξει η μεταδομιστική σχολή της Θεωρίας του Λόγου. Σύμφωνα με αυτήν, η θέσπιση και εγκαθίδρυση του κοινωνικού πεδίου περιλαμβάνει πάντα δύο ταυτόχρονες διαδικασίες: τον αποκλεισμό και τη συμπερίληψη. Αυτές χαρακτηρίζονται ως λογικές της ισοδυναμίας και της διαφοράς. Η πρώτη περιγράφει την εμφάνιση στο κοινωνικό πεδίο μιας απόλυτα αρνητικής ταυτότητας, γύρω από την οποία καθορίζεται ο πολιτικός ανταγωνισμός. Η εμφάνιση ενός απόλυτου «άλλου» χωρίζει το κοινωνικό πεδίο σε δύο αντίπαλα στρατόπεδα, με αποτέλεσμα οι επιμέρους διαφορές των κοινωνικών δυνάμεων του κάθε στρατοπέδου να εξουδετερώνονται και να αποκτούν σχέση ισοδυναμίας. Από την άλλη, η λογική της διαφοράς περιγράφει την ακριβώς αντίθετη διαδικασία: όλα τα επιμέρους αιτήματα και ταυτότητες μετατρέπονται σε διαφορετικά μεταξύ τους, χωρίς να υπάρχει κάτι κοινό στο οποίο αντιπαρατίθενται.
Οι πολιτική λογική της ισοδυναμίας και της διαφοράς είναι καταστατική κάθε κοινωνικής πρακτικής και κάθε πολιτικού καθεστώτος, και μας βοηθά να κατανοήσουμε τους τρόπους με τους οποίους τα κοινωνικά όρια κατασκευάζονται, εγκαθιδρύονται, ή χαλαρώνουν και αμφισβητούνται. Με άλλα λόγια, η λογική του πολιτικού περιστρέφεται γύρω από την κατασκευή ενός αντιπάλου (ενός «άλλου»), ο οποίος δαινομονοποιείται, μετατρέπεται σε ενσάρκωση του «κακού» και αποκλείεται από το πεδίο του λόγου (discourse) και των ρηματικών πράξεων. Την ίδια στιγμή, οι διαφορές στο εσωτερικό των αντίπαλων στρατοπέδων εξουδετερώνονται, ενώ η ηγεμονική υπεροχή προϋποθέτει την προσπάθεια της μίας πλευράς να ενισχύσει τις διαφοροποιήσεις στο εσωτερικό της άλλης.
* Ο Χρήστος Ηλιάδης είναι δρ Πολιτικής Επιστήμης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου