Ένας Έλληνας συγγραφέας που κανείς δεν τον έχει μεταφράσει στη σημερινή μας γλώσσα, κανείς δεν τον έχει σχολιάσει ως τώρα

Αρισταίνετου (Ερωτικαί) Επιστολαί

Αρισταίνετος
μετάφραση: Βασίλειος Π. Βερτουδάκης
επιμέλεια: Βασίλειος Π. Βερτουδάκης

Gutenberg - Γιώργος & Κώστας Δαρδανός, 2018
403 σελ.
ISBN 978-960-01-1966-4, [Κυκλοφορεί]
Με το όνομα του Αρισταίνετου μας παραδίδεται μια συλλογή από 50 μυθοπλαστικές επιστολές, που περιλαμβάνουν θελκτικές ερωτικές ιστορίες. Ένας άγνωστός μας ελληνόφωνος λόγιος της Ύστερης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, κοντά στο λυκόφως του αρχαίου κόσμου, όταν ο χριστιανισμός έχει εγκαθιδρυθεί, γράφει επιστολική λογοτεχνία, ακολουθώντας παλαιά μανιέρα και γλώσσα, με θεματικό άξονα τον έρωτα· και μάλιστα σε μια ποικιλία εκδοχών που ευρίσκονται επί το πλείστον στο εκτός γάμου και μονογαμίας πεδίο. Πραγματεύεται δηλαδή έναν από τους σκληρούς πυρήνες που διαφοροποιούν ιδεολογικά τον ελληνικό κόσμο από εκείνον του χριστιανισμού. Σε μια εποχή κατά την οποία η θρησκεία ανάγεται σε καθοριστικό παράγοντα συγκρότησης της ταυτότητας, ο Αρισταίνετος, τολμηρός και ελευθεριάζων, επιστρέφει στο ελληνικό παρελθόν· προβάλλει τον έρωτα ως τον μεγάλο εξουσιαστή του ανθρώπινου βίου. Αποκλείει, ωστόσο, από τη μυθοπλασία του τον "παιδικό" και τον ομοφυλόφιλο εν γένει έρωτα· σε ένα δεύτερο επίπεδο ανάγνωσης όμως, τον υπαινίσσεται συνεχώς. Οι επιστολές του αποτελούν μια μαρτυρία για τη λογοτεχνική αισθητική και την ερωτική ηθική της ύστερης αρχαιότητας· εποχής που υπήρξε καθοριστική για τη διαμόρφωση της δυτικής σεξουαλικότητας.

Το ανά χείρας βιβλίο αποτελεί την πρώτη σχολιασμένη έκδοση των επιστολών του Αρισταίνετου στην ελληνική βιβλιογραφία.

Ο Βασίλειος Π. Βερτουδάκης σε α’ πρόσωπο 

Πηγή: diastixo.gr

Όσον καιρό ερευνούσα και έγραφα για τον Αρισταίνετο και τις ερωτικές του επιστολές, ήταν πολλές οι φορές που προσπαθούσα να εικάσω τι είδους άνθρωπος ήταν αυτός ο άγνωστος. Κανείς μεταγενέστερος δεν τον ξέρει, κανένα μεσαιωνικό λεξικό δεν αναφέρει έναν ερωτογράφο Αρισταίνετο! Ακόμη και το όνομά του είναι αβέβαιο. Πραγματικό ή λογοτεχνικό ψευδώνυμο; Ίσα ίσα από ένα χειρόγραφο τον ξέρουμε. Βρέθηκε στην Ιταλία τη χρονιά που έγινε η ανακάλυψη της Αμερικής!
Απ’ όσα μπορούμε να καταλάβουμε μέσα από το έργο του, πρέπει να έζησε τον 5ο μεταχριστιανικό αιώνα, κάπου στην Ανατολική Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, δεν αποκλείεται στην πρωτεύουσα Κωνσταντινούπολη. Ένα είναι σίγουρο, ότι είχε γερή μόρφωση, έπαιζε την ελληνική λογοτεχνία στα δάχτυλα. Και η καρδιά του χτυπούσε ελληνικά, όχι χριστιανικά! Αν και αυτό πια πρέπει να ήταν η εξαίρεση, καθώς η Αυτοκρατορία είχε εκχριστιανιστεί ραγδαία. Μάλλον θα ήταν ένας ελληνοτραφής ρήτορας της εποχής, ένας «πεπαιδευμένος», όπως τους έλεγαν. Είχε διαβάσει Όμηρο, Σαπφώ και Ευριπίδη. Αγαπούσε πολύ τον Πλάτωνα, είχε ξεκοκαλίσει κυρίως το Συμπόσιο, τον Φαίδρο και την Πολιτεία. Καταλαβαίνουμε μάλιστα ότι ήθελε να λογαριάζει τον εαυτό του για φιλοπλάτωνα· σ’ ένα από τα alter ego του δίνει το όνομα «Φιλοπλάτανος» για να παίξει με την παρήχηση και να υπαινιχθεί τα πλατάνια του Ιλισσού και της πλατωνικής Ακαδημίας. Ξέρει όμως κι άλλους πολλούς συγγραφείς, τον Ιπποκράτη, τον Μένανδρο απέξω κι ανακατωτά, τον Καλλίμαχο, τον Λουκιανό, τους επιστολογράφους της Δεύτερης Σοφιστικής, τα αρχαία ερωτικά μυθιστορήματα. Θα είχε πλούσια βιβλιοθήκη και καλό θυμητικό! Ένας λογοτεχνικός υπερμνήμων, όπως θα έλεγε ο Μπόρχες. Συνθέτει τα κείμενά του από άλλα κείμενα, φτιάχνει το βιβλίο του από άλλα βιβλία. Για να τον φέρουμε πιο κοντά μας, σκεφτείτε έναν συγκαιρινό μας λογοτέχνη που γράφει ερωτικά διηγήματα και τσιμπολογάει μοτίβα και φράσεις αυτολεξεί από τον Ερωτόκριτο, τον Σολωμό, τον Παπαδιαμάντη, τον Γρηγόριο Ξενόπουλο, τον Καβάφη, τον Καραγάτση, τον Σεφέρη, τον Εμπειρίκο και τον Ελύτη. Αλλά και από τον Καπετανάκη και από τον Σαραντάρη. Άντε τώρα να ταυτοποιήσεις ένα ένα τα χωρία και να βρεις επακριβώς τις παραπομπές!

Στην πραγματικότητα, αυτός ο άγνωστός μας Αρισταίνετος γράφει λαχταριστές ερωτικές νουβέλες, που τις ντύνει με ένα ένδυμα επιστολής.

Τα βιβλία πολλές φορές διαμορφώνουν τον κόσμο μας. Στις αρχές της δεκαετίας του ’90, βρέθηκα στη Γερμανία για μεταπτυχιακές σπουδές στην Κλασική Φιλολογία. Ένα βιβλίο είχε παίξει καθοριστικό ρόλο στην επιθυμία μου αυτή. Είχα διαβάσει, πρωτοετής φοιτητής στην Αθήνα, την Αγαπημένη μου Χαϊδελβέργη του παλιού καθηγητή της Φιλοσοφίας Ι.Ν. Θεοδωρακόπουλου. Είχα σαγηνευτεί. Δεν είχα διλήμματα για το ποιο πανεπιστήμιο θα επέλεγα: Χαϊδελβέργη, στις όχθες του Νέκαρ, που τόσο τον είχε τραγουδήσει ο Χαίλντερλιν! Όταν έψαχνα εκεί θέμα για τη διατριβή μου, μια δύναμη –φόβος, πες– με έσπρωχνε πέρα από τους μείζονες κλασικούς. Τι καινούργιο να πει ένας νέος φιλόλογος με όχι μεγάλη αυτοπεποίθηση για τους τραγικούς, τον Θουκυδίδη ή τον Πλάτωνα; Με τράβηξαν οι ελάσσονες και οι μετακλασικοί. Εντέλει, στα επόμενα χρόνια θα έγραφα δύο βιβλία σχετικά με το ελληνικό επίγραμμα, την πιο σύντομη και πυκνή ποιητική φόρμα: Epigrammata Cretica (2000) και Το Όγδοο Βιβλίο της Παλατινής Ανθολογίας (2011).
Από το επίγραμμα βρέθηκα τώρα στην επιστολογραφία, στην ερωτική επιστολογραφία. Στην πραγματικότητα, αυτός ο άγνωστός μας Αρισταίνετος γράφει λαχταριστές ερωτικές νουβέλες, που τις ντύνει με ένα ένδυμα επιστολής. Οι ιστορίες του είναι τολμηρές: έρωτες περιπαθείς, ίντριγκες, μοιχείες, φιλήδονες εταίρες, παλλακίδες, άνδρες γυναικοκατακτητές, ερωτικά τρίγωνα. Όλα τα έχει, εκτός από ομοφυλοφιλία. Οι καιροί έχουν αλλάξει! Μόνο λογοτεχνικούς υπαινιγμούς –ευφυείς, πάντως!– για το θέμα αυτό κάνει. Κατά τα άλλα, αναπαριστά πάσης φύσεως έρωτες: της μοιχαλίδας προς τον εραστή της, της κυρίας για τον δούλο της, του γιου για την παλλακίδα του πατέρα, της θεραπαινίδας για τον αγαπητικό της κυρίας, της εταίρας προς τον αψίκορο εραστή, του γαμπρού για την πεθερά, της χήρας για τον σύζυγο της φίλης. Δραματοποιεί σπαρταριστές καταστάσεις, όπου ο ερωτισμός είναι διάχυτος ή λανθάνων: του ψαρά που αποθαυμάζει μια γυμνή κοπέλα στη θάλασσα, της υπηρέτριας που μεσολαβεί στις ερωτοδουλειές της κυρίας της, της νεαρής γυναίκας που φλερτάρει ασύστολα με τον εραστή της αδελφής της, του συνεσταλμένου κοριτσιού που αποδιώχνει την παρθενική αιδημοσύνη, της νιόπαντρης που παραμελείται σεξουαλικά από τον πολυάσχολο άνδρα της, του απατημένου συζύγου που συλλαμβάνει επ’ αυτοφώρω το μοιχό ζευγάρι. Ο Αρισταίνετος αγνοεί τη χριστιανική ηθική και επιστρέφει στα νάματα του ελληνικού βίου. Ο Έρωτας αναδεικνύεται ως παντοδύναμος θεός, ως κινητήρια δύναμη της ζωής.
Αυτόν τον συγγραφέα θέλω να παρουσιάσω με το βιβλίο μου στο ελληνικό κοινό. Κανείς δεν τον έχει μεταφράσει στη σημερινή μας γλώσσα, κανείς δεν τον έχει σχολιάσει ως τώρα. Πρόγονος είναι κι αυτός! Έλλην λογίζεται! Μόνο που δεν έρχεται από το κλέος της κλασικής περιόδου, αλλά από το λυκόφως της αρχαιότητας. Έχει τη γοητεία ενός κόσμου που χάνεται.