EΠΙΚΑΙΡΑ ΚΕΙΜΕΝΑ

Η «κακή» Δύση

Ο Μανιχαϊσμός (δηλαδή η αντίθεση άσπρου-μαύρου) είναι μία από τις αρρώστιες που μας καταδυναστεύουν. Δεν υπάρχει το απόλυτα κακό ή καλό, κι αυτό που μας χρειάζεται δεν είναι η αντίθεση, η αντίφαση, η αντιπαράθεση, αλλά η σύνθεση. Έχουμε μάθει όμως πια να υπάρχουμε χάρη στην αντίφαση - κι όταν δεν έχουμε εχθρούς πρέπει να τους εφευρίσκουμε. Όπως π.χ. η «κακή» Δύση - ή οι «κακοί» γείτονες.

Είναι απίθανο το πόσο σχηματοποιούμε και παραμορφώνουμε κάτι, για να το αναγορεύσουμε σε εχθρό. Έτσι και την Ευρώπη. Όμως η Ευρώπη περιέχει τα πάντα (και εμάς μαζί). Περιέχει ρασιοναλιστές και αντιρασιοναλιστές, εθνικιστές και κοσμοπολίτες, διαφωτιστές και ρωμαντικούς. Δεν υπάρχει τάση στην σημερινή ελληνική σκέψη που να μην αντιστοιχεί σε κάποιο ευρωπαϊκό ρεύμα – για να μην πω ότι κατάγεται από αυτό. H Δύση τώρα συμπεριλαμβάνει και την Ανατολή – μια και επιδράσεις της άλλαξαν την τέχνη και την σκέψη του αιώνα μας. Περιέχει όλη την κλίμακα ορθολογισμού και ανορθολογισμού – από τον Ντεκάρτ ως τον Ντερριντά. Ακόμα και ο Ντοστογιέφσκη, ο αντιδυτικός, ο Σλαβόφιλος, είναι τώρα ένα κομμάτι αναπόσπαστο της Δυτικής παράδοσης.

Στην πραγματικότητα το να μιλάμε για Δυτικό πολιτισμό είναι λάθος. Πρόκειται τώρα για ένα παγκόσμιο πολιτισμό που εμπεριέχει μέσα όλα τα προηγούμενα πολιτισμικά μορφώματα. Είναι ο πρώτος πολιτισμός στην ιστορία που συντηρεί και καλλιεργεί όλες τις τάσεις και τις παραδόσεις. Οι παλιότεροι πολιτισμοί ξεκινούσαν με την κατάργηση των προηγούμενων ή των διαφορετικών. (Π. χ. οι Χριστιανοί κατάστρεφαν τα μνημεία και τα κείμενα των αρχαίων).

Μόλις ακούσουμε για παγκόσμιο πολιτισμό, μας πιάνει βέβαια το άγχος της αφομοίωσης, απώλειας ταυτότητας κλπ. (Φυσική αντίδραση σε κάθε μικρό λαό). Όμως κι αυτός ο φόβος δεν ευσταθεί. Όπως έχω ξαναγράψει, αιώνες μέσα στον ίδιο εθνικό χώρο – στο ίδιο κράτος - οι Σικελοί δεν έγιναν Μιλανέζοι, οι Βαυαροί δεν έγιναν Πρώσοι, οι Ουαλλοί Άγγλοι και οι Προβηγκιανοί Νορμανδοί. Μόνον εμείς θα αλλοτριωθούμε; Η διάδοση της Κόκα Κόλα ή των τζιν δεν σημαίνει διάδοση πολιτισμικών αξιών. (Οι περισσότεροι αντιαμερικανοί που γνωρίζω φοράνε τζιν…) Παράλληλα με την παγκοσμιοποίηση λειτουργεί και η αντίρροπη τάση της εμμονής στη διαφορά (και μάλιστα παραλειτουργεί όπως είδαμε στην πρώην Γιουγκοσλαβία). Σε καμία εποχή της ιστορίας της η ανθρωπότητα δεν ασχολήθηκε τόσο με τα δικαιώματα των μειονοτήτων – και σε καμία εποχή δεν καλλιέργησε τόσο τις τοπικές παραδόσεις. Ο νέος παγκόσμιος πολιτισμός μπορεί να ισορροπήσει ενότητα με διαφορά.

Δεν ξέρω πόσο κακή είναι η Δύση για μας. Ξέρω όμως πως της χρωστάμε αρκετά. Από την ανεξαρτησία μας (κανείς δεν μιλάει πια για το Ναβαρίνο) μέχρι την ίδια μας την ελληνολατρία. Αν κάτι Δυτικόφερτο έχει κάνει κακό στην Ελλάδα, αυτό δεν είναι ούτε ο ορθός λόγος (ή ratio), ούτε το πολιτικό σύστημα, ούτε η τεχνολογία. Είναι η ιδέα για την συνέχεια του Ελληνισμού. Περιέργως, αυτή η ιδέα, πού σήμερα επισείεται ως φλάμπουρο από όλους τους αντί-δυτικούς, είναι καθαρά Δυτική. Οι ξένοι «φιλέλληνες» ανακάλυψαν τα αρχαία μνημεία, οι ίδιοι μας επέβαλλαν να θεωρήσουμε εαυτούς ως τους άμεσους απογόνους και συνεχιστές των αρχαίων.

Οι Ρωμιοί του 18ου αιώνα δεν ένιωθαν ούτε καν έλληνες – πόσο μάλλον αρχαίοι. Ήταν ένας νέος βαλκανικός λαός, που είχε προέλθει από την επιμιξία πολλών φύλων και πολιτιστικών παραδόσεων, με δικό του ύφος και δική του νοοτροπία. Ξαφνικά οι Δυτικοί «φιλέλληνες» (και οι μιμητές τους, δικοί μας λογιώτατοι) του φόρεσαν μία περικεφαλαία τον έχρισαν συνεχιστή των αρχαίων και τον μπόλιασαν με την μανία της καθαρότητας.

Καθαρή φυλή, άρα και καθαρή γλώσσα. Τι τράβηξε αυτό το έθνος από την προσκόλληση αυτή! Μοναδική περίπτωση στα γλωσσολογικά χρονικά: επινόησε μία τεχνητή γλώσσα, μια γλώσσα ρετρό. Άρχισε να αποβάλλει κάθε ίχνος επιμιξίας, να αλλάζει τα τοπωνύμια, να παραποιεί την ιστορία του - προκειμένου να αποδείξει τι; Πως δεν ήταν ένας βαλκανικός λαός σαν τους άλλους, αλλά ο φυλετικά καθαρός αριστοκράτης, όχι απλώς της περιοχής αλλά και ολόκληρης της οικουμένης. Σαν κάτι ψευτο-γαλαζοαίματους που μηχανεύονται γενεαλογικά δέντρα για να αποδείξουν την ανωτερότητά τους.

 Αλλά ανώτερος δεν γίνεται κανείς λόγω καταγωγής – μόνο λόγω επιτευγμάτων. Ο γιος του νομπελίστα δεν είναι κληρονομικώ δικαίω νομπελίστας. Οι αρχαίοι ανήκουν σε όλο τον κόσμο, κυρίως σε όσους «μετέχουν της ημετέρας παιδείας». Ένας Άγγλος αρχαιοδίφης της Οξφόρδης είναι πιο κοντά τους, από τον ανίδεο Έλληνα.

Όμως ακόμα και σήμερα δικοί μας διανοούμενοι ονομάζουν τους Έλληνες «αριστοκράτες των λαών». Ακόμα και σήμερα πολλοί Έλληνες (οι περισσότεροι) πιστεύουν ενδόμυχα πως είμαστε λαός περιούσιος. Από κει πηγάζουν και τα μόνιμα παράπονα για το πώς μας φέρονται οι άλλοι. Σαν τα κακομαθημένα παιδιά διεκδικούμε πάντα την αμέριστη συμπαράσταση όλων - ακόμα και όταν έχουμε άδικο. Και πιστεύουμε πως μόνιμα μας «ρίχνουν», αγνοώντας το γεγονός πως είμαστε το μόνο κράτος της περιοχής που έχει διπλασιάσει την έκτασή του τα τελευταία εκατό πενήντα χρόνια. Έχουμε εξυφάνει άπειρες θεωρίες συνωμοσίας για να απαλλαγούμε από τις ευθύνες μας και να τις ρίξουμε στους άλλους.

Η πεποίθηση της υπεροχής φαίνεται καθαρά και στις σαφείς ρατσιστικές μας τάσεις. Ποιος Έλληνας δεν πιστεύει πως είναι ανώτερος από τον Τούρκο, τον Αλβανό, ή τον «Γυφτοσκοπιανό»; Μιλήστε σε ένα μορφωμένο ακροατήριο για τον Τουρκικό πολιτισμό - είναι σίγουρο πως θα καγχάσει.

Ε, λοιπόν, αυτόν τον Έλληνα, που ρωτάει την ανθρωπότητα «ξέρεις ποιος είμαι εγώ;», που παραληρεί στα συλλαλητήρια, που αρνείται στον Άλλο βασικά δικαιώματα, που κάνει πογκρόμ εναντίον (παλιότερα) των Εβραίων και σήμερα των Μουσουλμάνων συμπολιτών του - και που καταλήγει να πυροβολεί (κατά λάθος) τον Αλβανό και τον γύφτο, δεν τον συμπαθώ. Και στο σημείο αυτό είμαι, αθεράπευτα, ανθέλλην. 

Νίκος Δήμου, Απολογία ενός Ανθέλληνα (1996) [Απόσπασμα]