ΜΝΗΜΗ ΧΡΙΣΤΟΥ ΤΣΟΛΑΚΗ

"Τα σχολεία πρέπει να υπηρετούν την παιδεία και όχι την αγορά εργασίας. Δεν μπορεί να υπάρξει παρά μία μεταρρύθμιση, αυτή που θα προσανατολίσει την εκπαίδευση στην παιδεία και που θα αρχίσει μέσα σε ευχάριστα παιδικά κέντρα, από τα πρώτα χρόνια της ζωής του παιδιού.

Οι κερδοσκόποι του πλανήτη, οι έμποροι των εθνών, έχουν διολισθήσει μέσα στα σχολεία και οι μαθητές διδάσκονται εκείνα που θα τους είναι χρήσιμα για να υπηρετήσουν την αγορά εργασίας, δηλαδή την αγορά που οι κερδοσκόποι έχουν στήσει για να λυμαίνονται τους λαούς και να πλουτίζουν οι ίδιοι. Δεν θέλουμε αυτά τα σχολεία. Θέλουμε τα σχολεία της παιδείας"

ΧΡΙΣΤΟΣ ΤΣΟΛΑΚΗΣ 
(1935-2012)

Ο  ΠΑΘΙΑΣΜΕΝΟΣ   ΔΑΣΚΑΛΟΣ 

Ο ΧΡΗΣΙΜΟΣ  ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ

Ο ΠΡΟΟΔΕΥΤΙΚΟΣ  ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΤΗΣ

Ο Χρίστος Τσολάκης γεννήθηκε στη Μόρνα (Σκοτεινά) Πιερίας το 1935. Αποφοίτησε από το Γυμνάσιο Κατερίνης το 1952 ως αριστούχος. Την ίδια χρονιά εισήχθη στη Φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, από όπου αποφοίτησε το 1957 με το γενικό βαθμό «Άριστα». Είχε δασκάλους, μεταξύ άλλων, τους Εμμανουήλ Κριαρά, Απόστολο Βακαλόπουλο,  Νικόλαο Ανδριώτη, Ιωάννη Κακριδή και Λίνο Πολίτη.

Το 1959, αφού περάτωσε τη στρατιωτική του θητεία, ξεκίνησε τη σταδιοδρομία του στην ιδιωτική και στη δημόσια εκπαίδευση. Εργάστηκε αρχικά στο ιδιωτικό γυμνάσιο «Νέα Εκπαιδευτήρια» Βέροιας και το 1961 διορίστηκε στο Γυμνάσιο Θηλέων Βέροιας. Το 1963 μετατέθηκε στο Πειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, όπου εργάστηκε επί δυο δεκαετίες. Παράλληλα, είχε και την ευθύνη της επιμέλειας του περιοδικού «Χρονικά του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης».

Το 1976 διορίστηκε από το Υπουργείο Παιδείας μέλος των επιτροπών που σχεδίασαν και πραγμάτωσαν τη γλωσσική μεταρρύθμιση. Υπήρξε συνεργάτης του Υπουργείου Παιδείας για τη Μέση Εκπαίδευση στην εφαρμογή νέων μέτρων σε μία περίοδο καθοριστική για την ελληνική εκπαίδευση, τη μεταρρύθμιση του 1976–1978. Τα μέτρα αυτά αφορούσαν στη διδασκαλία της Νεοελληνικής Γλώσσας και της Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας από μετάφραση.

Την επόμενη χρονιά, μετά από πρόσκληση του Υπουργείου Παιδείας της Σουηδίας δίδαξε στη Στοκχόλμη σε Σουηδούς και ξένους εκπαιδευτικούς τη διδασκαλία της μητρικής γλώσσας. Στα επόμενα δύο χρόνια, με πρόσκληση των Πανεπιστήμιων Lund και Στοκχόλμης, δίδαξε Θεωρία της Γλώσσας και Μεθοδική στις Παιδαγωγικές Σχολές του Malmö και της Στοκχόλμης. Με επισκέψεις σε τοπικά σχολεία, ο Χρίστος Τσολάκης γνώρισε το επιμορφωτικό σύστημα της Σουηδίας και τις ιδιαιτερότητες του εκπαιδευτικού της συστήματος. Τις γνώσεις αυτές αξιοποίησε αργότερα, οργανώνοντας τη συγγραφή βιβλίων για τους Έλληνες δασκάλους και μαθητές στη Σουηδία, με την έγκριση και την ενίσχυση της Lararhogskolan του Malmö και του Πανεπιστημίου Lund. Παρακολούθησε μεταπτυχιακές σπουδές στο Κλασικό Ινστιτούτο του Πανεπιστήμιο Lund υπό την αιγίδα του καθηγητή της Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας Stig Rudberg. Κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών του σπουδών ασχολήθηκε με επικούς και λυρικούς ποιητές, κείμενα της Αττικής περιόδου και μεταγενέστερα της Ρωμαϊκής και Βυζαντινής εποχής (Οππιανός κ.τ.λ.).

Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, ο Χρίστος Τσολάκης διορίστηκε από το Υπουργείο Παιδείας μέλος της Επιτροπής που ρύθμισε το ζήτημα του μονοτονικού συστήματος της νεοελληνικής («Επιτροπή Κριαρά», 1982).

Τον Ιούνιο του 1982 αναγορεύθηκε διδάκτωρ της Φιλοσοφίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης με το βαθμό «Άριστα». Το θέμα της διατριβής του ήταν «Η πολυτυπία στο ρήμα της Κοινής Νεοελληνικής Γλώσσας».

Το Δεκέμβριο του ίδιου έτους διορίστηκε από το Υπουργείο Παιδείας μέλος της Επιτροπής συγγραφής διδακτικών βιβλίων για τη γλωσσική διδασκαλία στο Γυμνάσιο και ολοκλήρωσε με επιτυχία την επιμέλεια της σειράς του Ο.Ε.Δ.Β., Έκθεση-Έκφραση, διδακτικά βιβλία για τη Νεοελληνική Γλώσσα που άνοιξαν έναν δρόμο για την εφαρμογή της επικοινωνιακής διδασκαλίας της γλώσσας τόσο στη Δευτεροβάθμια, όσο και στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση. Με το διδακτικό αυτό εγχειρίδιο έχουμε για πρώτη φορά στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα ένα βιβλίο για τη διδασκαλία της γραπτής  έκφρασης με οργανωμένες διδακτικές ενότητες για κάθε ποικιλία γραφής.

Ο Χρίστος Τσολάκης δίδαξε στη Σχολή Επιμόρφωσης Λειτουργών Δημοτικής Εκπαίδευσης (Σ.Ε.Λ.Δ.Ε.) «Νεοελληνική Γλώσσα και Λογοτεχνία», κατά τα έτη 1982–1989. Διορίσθηκε διευθυντής Σπουδών της Σ.Ε.Λ.Μ.Ε. για το διάστημα 1983–1987. Επίσης, δίδαξε στη Σχολή Επιμόρφωσης Λειτουργών Μέσης Εκπαίδευσης (Σ.Ε.Λ.Μ.Ε.) στο διάστημα 1987–1989.

Το 1983 διορίσθηκε σχολικός σύμβουλος. Τον Ιούνιο του 1986 εκλέχθηκε παμψηφεί Επίκουρος Καθηγητής του Παιδαγωγικού Τμήματος Δημοτικής Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Το 1988 εκλέχθηκε Αναπληρωτής Καθηγητής στο Παιδαγωγικό Τμήμα Νηπιαγωγών και Καθηγητής στο Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου. Στο τελευταίο υπηρέτησε και ως Πρόεδρος.  

            Διετέλεσε διευθυντής του Περιφερειακού Επιμορφωτικού Κέντρου (Π.Ε.Κ.) Θεσσαλονίκης το 1993. Επίσης, υπήρξε αντιπρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου και πρόεδρος του Τμήματος Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης (1996).

Το όραμά του για τη μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος σε συνολική αναβάθμισή του από την προσχολική έως και τη δευτεροβάθμια εκπαίδευση αφορούσε στην ίδρυση Ομίλων στη σχολική ζωή που αναβαθμίζει το εκπαιδευτικό έργο, προσφέρει κίνητρα για μάθηση στα παιδιά και καταπολεμά τη σχολική διαρροή, τις κοινωνικές ανισότητες στην εκπαίδευση και τη βία που εκδηλώνεται ως παραβατική συμπεριφορά σε μεγαλύτερες ηλικίες στους νέους. Οι όμιλοι φωτογραφίας, κινηματογράφου, λογοτεχνίας, θεάτρου ως θεσμού μέσα στο αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών αποτέλεσαν ενδεχομένως εφαλτήριο για την καθιέρωση του θεσμού της ευέλικτης ζώνης στην πρωτοβάθμια και των καινοτόμων δράσεων στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση πολύ αργότερα.

Την πρόταση αυτή την οποία  κατέθεσε τότε ο Χρίστος Τσολάκης  ως αντιπρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου στο Υπουργείο Παιδείας, παρότι έτυχε θετικής αποδοχής, δεν προωθήθηκε άμεσα. Ψήγματα των ιδεών που εμφύσησε, ωστόσο, επηρέασαν την πορεία των εκπαιδευτικών θεμάτων, κυρίως μέσα από την εργασία των πολλών μαθητών του Χρίστου Τσολάκη, τους οποίους ενέπνευσε ως δάσκαλός. Έτσι, οι μαθητές του προώθησαν στην καθημερινή τους διδασκαλία ένα σχολείο πολιτισμικής ευθύνης και δημιουργίας, με έμφαση στην ελευθερία του λόγου και τη φυσική διδασκαλία και μάθηση της γλώσσας, όπως δηλαδή το παιδί μαθαίνει να επικοινωνεί και να συνδιαλέγεται με τον κόσμο στα πρώτα έξι χρόνια της ζωής του, πριν δηλαδή πάει στο σχολείο.

Άλλη σημαντική πρόταση που χαρακτηρίζει το όραμα του Χρίστου Τσολάκη για την Ελληνική Παιδεία ήταν αυτή που κατέθεσε επί Γ. Παπανδρέου στο Υπουργείο Παιδείας, εισηγούμενος τη δημιουργία ενός νέου θεσμού, αυτού των Κέντρων του Παιδιού, για τις υποβαθμισμένες περιοχές των πόλεων όπου διαμένουν αλλοδαποί με μικρά παιδιά.

            Μέσα στη συνολικότερη δράση του ο Χρίστος Τσολάκης υπήρξε μέλος και πρόεδρος του Μορφωτικού Κέντρου Βέροιας (1960–1964). Από το 1964 υπήρξε μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου και της Συντακτικής Επιτροπής του τριμηνιαίου ερευνητικού και επιστημονικού περιοδικού «Φιλόλογος», που εκδίδει ο επιστημονικός σύλλογος Αποφοίτων της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου και το οποίο ίδρυσε ο Ιωάννης Κακριδής. Από το 1996 υπήρξε  πρόεδρος του συλλόγου αυτού και υπεύθυνος έκδοσης του Φιλολόγου.

            Οργάνωσε  πλήθος εκδηλώσεων πολιτισμού, μορφωτικές επισκέψεις για τον εκπαιδευτικό κόσμο μέσα από το σύλλογο του Φιλολόγου και συνέδρια για τη γλωσσική διδασκαλία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Επίσης, προσκλήθηκε να διδάξει ως καθηγητής στην Αυστραλία και στην Κύπρο.

Σημαντική υπήρξε η συμβολή του στην αναπροσαρμογή της Μικρής Νεοελληνικής  Γραμματικής του Μανόλη Τριανταφυλλίδη για τον Οργανισμό Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων (Ο.Ε.Δ.Β.). Στην ίδια κατηγορία επιστημονικού έργου για τη γλώσσα, εκδόθηκαν:

·           Νεοελληνική Γραμματική της Ε΄ και Στ΄ Δημοτικού. Ο.Ε.Δ.Β. Αθήνα, 1978, 300 σελ.

·           Το Συντακτικό της Νέας Ελληνικής. Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα, 1978, 192 σελ.

·           Νεοελληνική Γραμματική, Κείμενα και Ασκήσεις, Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα, 1976, 146 σελ.

·           Νεοελληνική Γλώσσα για το Γυμνάσιο, Βιβλίο για το Μαθητή, τεύχη Α και Β. Ο.Ε.Δ.Β. Αθήνα, 1984, 290 σελ.

·           Νεοελληνική Γλώσσα για το Γυμνάσιο, Βιβλίο για το Δάσκαλο. Ο.Ε.Δ.Β., Αθήνα, 1984. 270 σελ.

Πέρα από τη συνεργασία του Χρίστου Τσολάκη με τον Ο.Ε.Δ.Β., έχουν εκδοθεί οι εξής μονογραφίες / βιβλία του:

·           Από το Λόγο στη Συνείδηση του Λόγου. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1995, 370 σελ.

·           Από τα Γράμματα στη Γλώσσα: Πορεία στον Επικοινωνιακό Λόγο. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1995, 425 σελ.

·           Από τα Ρήματα στα Ρήματα. Βάνιας, Θεσσαλονίκη, 1999, 500 σελ.

·           Θ. Κάστανου: Το Σχολείο Εργασίας στη Θεωρία και στην Πράξη [1929]. Φωτοτυπική επανέκδοση. Επιμέλεια-Πρόλογος: Χ. Λ.Τσολάκη. Κώδικας, Θεσσαλονίκη, 1995.

·           Θ. Κάστανου: Η Απολογία του Σχολείου Εργασίας. Επιμέλεια-Πρόλογος: Χ. Τσολάκη. Κώδικας, Θεσσαλονίκη, 1996.

·           Τη Γλώσσα μου Έδωσαν Ελληνική (τόμοι 1–5). Νησίδες, Σκόπελος και 9,58 της ΕΡΤ3, Θεσσαλονίκη, (Επιστημονικές εργασίες που προέκυψαν από τη 12ετή συνεργασία του Χρίστου Τσολάκη με το ραδιοφωνικό σταθμό 9,58 της ΕΡΤ3, σε εκπομπές για τη γλώσσα, με τίτλο «Τη γλώσσα μου έδωσαν ελληνική», που συντόνιζε ο δημοσιογράφος Γιώργος Καλιετζίδης).

Ακόμη ο Χρίστος Τσολάκης διευθύνει την εκδοτική σειρά «Παιδεία και Γλώσσα», της οποίας έχουν εκδοθεί πέντε τόμοι από τις εκδόσεις Βάνιας. Συνέβαλε στην ίδρυση τηλεματικού δικτύου με σκοπό την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών εντός και εκτός Ελλάδας (παραμεθόριες περιοχές, Γερμανία κ.ά.). Στην ενέργεια αυτή συνεργάστηκαν τα δύο Πανεπιστήμια της Θεσσαλονίκης, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο και το Πανεπιστήμιο Μακεδονίας, τα οποία ίδρυσαν και φιλοξενούν έκτοτε τηλεματικά κέντρα.

            Ο Χρίστος Τσολάκης δίδαξε ως επισκέπτης καθηγητής στο Τμήμα Εκπαιδευτικής και Κοινωνικής Πολιτικής του Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Δίδαξε ακόμη στο Τμήμα Δημοσιογραφίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου και συνεργάστηκε στην κατεύθυνση αυτή με την Ένωση Συντακτών (Ε.Σ.Η.Ε.Μ.), η οποία και τον ανεκήρυξε επίτιμο μέλος της.

Σε σχέση με τη διδακτική πράξη προσέφερε κρίσιμο έργο, καρπός του οποίου είναι και το  πλούσιο διδακτικό υλικό που συνέλεξε και χάρισε στον εκπαιδευτικό κόσμο: Ο Χρίστος Τσολάκης ήταν ο  ιδρυτής του Μουσείου Εκπαίδευσης και Παιδείας στη Βέροια, ενός πρωτοπόρου θεσμού υπό την αιγίδα του Δήμου Βέροιας σε συνεργασία με το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιος, κατά τα πρότυπα των ομολόγων ευρωπαϊκών μουσείων.

            Συμπερασματικά, ο Χρίστος Τσολάκης συνέβαλε στη διαμόρφωση της γλωσσικής συνείδησης του Νεοέλληνα και την καθιέρωση του δημοτικισμού σε χρόνια δύσκολα για την ελληνική κοινωνία, πρόσφερε ένα πλούσιο επιστημονικό έργο στην επιστημονική κοινότητα. Συγκεκριμένα, έχει επικεντρώσει τα ενδιαφέροντά του στους εξής τομείς:

α) Στη διερεύνηση των προβλημάτων της διδασκαλίας της γλώσσας.

β) Στη διαμόρφωση μεθόδων διδασκαλίας της γλώσσας που συχνά προπορεύτηκαν της εποχής του.

γ) Στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών.

δ) Στη διαμόρφωση Προγράμματος Σπουδών στα Παιδαγωγικά Τμήματα του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου σε σχέση με τη διδακτική της ελληνικής γλώσσας.

Χαρακτηριστική είναι η εξής αποστροφή του: «Πάντως σχετικά με τη διδασκαλία της γλώσσας, τη σκέψη μου τη διαμόρφωσαν η εμπειρία μου και οι απόψεις των εκλεκτών παιδαγωγών Ελλήνων και ξένων, οι οποίοι πιστεύουν ότι ο δάσκαλος δεν μπορεί να έχει μία μέθοδο. Είναι ανάγκη να αναπτύξει μεθοδική συνείδηση, μεθοδική σκέψη, μεθοδικό τακτ. Η μεθοδολατρεία είναι προϊόν του σχολαστικισμού και η μεθοδοφοβία της οκνηρής σκέψης. Άλλωστε ο καλλιτέχνης δάσκαλος μπορεί και τα αγνοεί αυτά. Γι’ αυτόν ισχύουν οι νόμοι της τέχνης, της δημιουργίας, της φυσικότητας, της εσωτερικής διάθεσης. Και φυσικά ισχύει πάντα ο λόγος: ο πιο καλός δάσκαλος είναι ο πιο ελεύθερος δάσκαλος. Γιατί ο πιο ελεύθερος δάσκαλος ετοιμάζει τον ελεύθερο άνθρωπο. Αλλά ο πιο ελεύθερος δάσκαλος είναι μαζί και ο πιο υπεύθυνος δάσκαλος, αφού η ελευθερία συνεπάγεται ευθύνες, η δε υπευθυνότητα προϋποθέτει ελευθερία. Ελευθερία και υπευθυνότητα αποτελούν τους δύο πόλους της δημιουργίας. Και η διδασκαλία είναι δημιουργία».

Επιλογή Δημοσιεύσεων

·           Εργαστήρι της έκθεσης/έκφρασης το εργαστήρι της παραγράφου. Παράλληλη πορεία και δημιουργία. Φιλόλογος, 41 (1985), σ. 173–204.

·           Η γλωσσική διδασκαλία στη Μέση εκπαίδευση, πραγματικότητα και προοπτική. Σεμινάριο, 5 (1985), σ. 41–63.

·           Η γλωσσική διδασκαλία/επικοινωνία στο λύκειο. Η γλώσσα και οι γλωσσικές ποικιλίες. Φιλόλογος, 53 (1988), σ. 167–185.

·           Η διδασκαλία του Ηροδότου από μετάφραση. Φιλόλογος, 6 (1966), σ. 26–39.

·           Προβλήματα πολυμορφίας της δημοτικής. Στο: Προβλήματα της Δημοτικής Γλώσσας. Εκδόσεις Μακεδονικής Καλλιτεχνικής Εταιρείας «Τέχνη», Θεσσαλονίκη, 1976, σ. 47–53.

·           Για μια Λειτουργική Γραμματική. Λόγος και Πράξη, 3 (1976), σ. 21–28.

·           Τόνων και Πνευμάτων Ιχνογράφηση. Δελτίο της ΟΛΜΕ, 544 (έτος), σ. 11–15.

·           Το Εκπαιδευτικό Σύστημα της Σουηδίας, μια αδρομερής ιχνογράφηση. Νέα Παιδεία, 23 (1983), σ. 58–84.

·           Γλωσσική διδασκαλία. Το ελληνικό στίγμα και οι συντεταγμένες του. Γλώσσα, 1 (1983), σ. 58–70.

·           Ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης και η εκπαιδευτική  πράξη. Φιλόλογος, 34 (1983), σ. 257–275.

·           Τέλος, έχει δημοσιεύσει πλήθος άρθρων στον ημερήσιο τύπο για θέματα σχετικά με τη γλώσσα και την εκπαίδευση.