Η αρχαιολαγνεία, η βυζαντινολατρία και ο φθόνος απέναντι στη Δύση
Tου Θανου Λιποβατς,
καθηγητή στο Πάντειο Πανεπιστήμιο Αθήνας.*
Η Καθημερινή, 9/01/2011
Αν ρωτήσει κανείς στην Ελλάδα τι είναι ο Διαφωτισμός και ο ορθός Λόγος, είναι σίγουρο ότι ή δεν θα πάρει απάντηση ή θα είναι ελλειμματική. Ο λόγος είναι ότι υπήρχαν και υπάρχουν αντιστάσεις ενάντια σ’ αυτούς, που έχουν να κάνουν με την παράδοση ανορθολογισμού, η οποία τις υποστηρίζει. Σ’ αυτό συμβάλλουν η αρχαιολαγνεία και η εξιδανίκευση της αρχαιότητας, η βυζαντινολατρία και η μισαλλοδοξία ενάντια στους Ευρωπαίους χριστιανούς, ο ισοπεδωτικός λαϊκισμός, ο αντιδυτικός, «αντιιμπεριαλιστικός» φθόνος απέναντι στη Δύση, η ιδεολογία του ότι «οι Ελληνες είναι πάντα θύματα των ξένων», η μοιρολατρία του ότι «οι Ελληνες δεν αλλάζουν».
Πέραν αυτών κυριαρχεί η απλοϊκή, ρομαντική άποψη, ότι ο ανορθολογισμός (τα συναισθήματα) είναι «καλός», ενώ ο διαφωτισμός (ορθολογισμός) είναι «κακός». Υπάρχει εδώ μια τεράστια σύγχυση όσον αφορά και τους δύο. Τα συναισθήματα δεν είναι «καλά», είναι πάντα διφορούμενα, στα όρια του ορθού Λόγου, αλλά δεν τίθεται θέμα να τον ανταγωνίζονται, ούτε να τον υποκαθιστούν.
Από την άλλη υπάρχει μια ποιοτική διαφορά ανάμεσα στον ορθό, κριτικό Λόγο, της φιλοσοφικής σκέψης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των κοινωνικών υποχρεώσεων, και στον εργαλειακό Λόγο της κυριαρχίας των ιδιοτελών συμφερόντων σε βάρος του Αλλου. Και πάλι δεν τίθεται θέμα, ο ορθός Λόγος να «απορροφήσει» κάθε συναίσθημα, ούτε να καταργηθεί ο εργαλειακός Λόγος (αγορά, διοίκηση, τεχνολογία), απλώς πρέπει να υπάρχει η οριοθέτησή του, και αυτό είναι ένα πολιτικό και ηθικό θέμα.
Η Ευρώπη διακρίθηκε και διακρίνεται πολιτισμικά γιατί εφηύρε τη Νεωτερικότητα από το 1500 και έπειτα (με όλες τις αντιφάσεις που τη χαρακτηρίζουν), επάνω σε μια πολυδιάστατη βάση: στον διαφωτιστικό ορθό Λόγο, ο οποίος δεν περιορίζεται στον εργαλειακό Λόγο, αλλά προϋποθέτει θρησκευτικές και ηθικές/φιλοσοφικές αξίες. Ο πυρήνας των αξιών είναι το αξιόπιστο και υπεύθυνο, αυτόνομο άτομο. Είναι γνωστό ότι η Εξέγερση του 1821 δεν θα γινόταν, αν δεν είχαν υπάρξει ομάδες πεφωτισμένων ατόμων, οι οποίες εμπνευσμένες από τις αρχές της αμερικανικής και της γαλλικής Επανάστασης, οργάνωσαν μαζί με άλλες, ακόμα προνεωτερικές ομάδες, την εξέγερση.
Ωστόσο, στη συνέχεια και μέχρι σήμερα δεν επικράτησαν, γιατί ισχυρές κοινωνικές, πολιτικές και πολιτισμικές δυνάμεις αντιδρούν σ’ αυτό. Αυτό εκφράζεται μεταξύ άλλων σ’ ένα μείγμα προνεωτερικού, εργαλειακού Λόγου (παρασιτικός, ληστρικός καπιταλισμός) και κοινοτιστικού πνεύματος (πελατειακές σχέσεις εξάρτησης και σκέψης). Η ελληνική Ιστορία στον 19ο και στον 20ό αιώνα δείχνει, ότι υπήρξαν λαμπρές και αξιόλογες περιπτώσεις υπεύθυνων και τολμηρών επιχειρηματιών και αξιόπιστων και μορφωμένων ανθρώπων. Εντούτοις, επικρατούν πάντα η αναξιοπιστία και η ανευθυνότητα, ιδιαίτερα στη Δημόσια Διοίκηση, οι οποίες έχουν καταστεί μια βαθιά ριζωμένη νοοτροπία.
Αναξιοπιστία και ανευθυνότητα είναι αυτό που επιρρίπτουν οι Ευρωπαίοι εταίροι στους Ελληνες. Και πώς αντέδρασαν ορισμένοι πολιτικοί και τα ΜΜΕ; Μ’ έναν παιδαριώδη τρόπο του προσβεβλημένου «αθώου», επιρρίπτοντας όλο το φταίξιμο στους άλλους, και επιστρατεύοντας όλο το ρεπερτόριο της μνησικακίας, των προκαταλήψεων και των στερεοτύπων ενάντια στους Ευρωπαίους εταίρους, από τους οποίους ελπίζουν και μια υποστήριξη! Αλλά στα τελευταία 30 χρόνια κατανάλωσαν τις ευρωπαϊκές επιδοτήσεις, δίχως να τις επενδύσουν παραγωγικά στον εκσυγχρονισμό της οικονομίας. Αυτό επίσης που μεταξύ άλλων λείπει, είναι η έλλειψη μιας αποτελεσματικής κουλτούρας της διαπραγμάτευσης και της τήρησης ορισμένων κανόνων, για τη λύση των διαφορών.
Η σημερινή, καθολική κρίση εγκυμονεί μεγάλους κινδύνους, μπορεί όμως να λειτουργήσει και ως μία ευκαιρία. Οταν έχει καθηλωθεί κάποιος με τα νώτα στον τοίχο, τότε δεν του μένει άλλη λύση παρά να αναπτύξει μια δημιουργική δραστηριότητα για ένα νέο ξεκίνημα. Για την κοινωνία συλλογικά ισχύει ό,τι και για τα άτομα: πρέπει κάποτε να ανακαλύψουν την αρχή της υπευθυνότητας, επέκεινα εύκολων συγκινησιακών, απλοϊκών λύσεων. Σημαίνει σκληρή αυτοπειθαρχία και πειθαρχία των παιδιών στην εκπαίδευση, καθώς και ανάληψη από τα άτομα της ευθύνης και του κόστους των πράξεών τους.
Εξάλλου, μόνον ο προγραμματισμός σε βάθος χρόνου και όχι η υποταγή στις πρόχειρες, εφήμερες, τεχνοκρατικές και οικονομικίστικες λύσεις, θα μπορούσαν να έχουν κάποιο αποτέλεσμα. Αυτό που απαιτείται είναι ένας νέος ηγεμονικός Λόγος, ο οποίος θα πείθει τους πολίτες, ότι δεν θα επαναλαμβάνονται τα παλιά, και ότι είναι και οι ίδιοι υπεύθυνοι για την κατάσταση. Μέχρι τώρα κυριαρχεί ωστόσο το εξής παράδοξο: οι πολίτες δεν έχουν εμπιστοσύνη στους θεσμούς του κράτους, αλλά δεν έχουν ούτε απέναντι στον εαυτό τους, ενώ από την άλλη επικρατεί ο κρατισμός, και τα περιμένουν όλα από το κράτος. Ομως αν αποφασίσουν να γίνουν Ευρωπαίοι, τότε πρέπει ν’ αποκτήσουν εμπιστοσύνη τόσο στους θεσμούς (αναδιοργανώνοντάς τους), όσο και στον εαυτό τους (τηρώντας κανόνες).
Χρειάζεται μια νέα ελίτ, από ανθρώπους οι οποίοι θα είναι αδιάφθοροι, θα έχουν το θάρρος της γνώμης τους και δεν θα φοβούνται το κόστος των αποφάσεών τους, αλλά θα παίρνουν τα ρίσκα και τις ευθύνες γι αυτές, και δεν θα υποτάσσονται λαϊκίστικα στις διάφορες ιδεολογίες των μέσων ενημέρωσης, των κομμάτων και των συντεχνιών. Θα υπηρετούν δε το δημοκρατικό κράτος Δικαίου, την κοινωνική οικονομία της Αγοράς, τις αναγκαιότητες μιας οικολογικής κουλτούρας, και την προώθηση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, δίχως να θεωρούν τη νομιμοποιημένη εξουσία τους ως αυτοσκοπό. Με αυτό τον τρόπο θα υποστηριχθεί η κοινωνία πολιτών.
Σε μια κατάσταση έκτακτης ανάγκης χρειάζονται ληφθούν έκτακτα μέτρα: η συσπείρωση όλων γύρω από την κυβέρνηση. Και πρέπει να γίνει μια εθνική συμφωνία ανάμεσα στην κυβέρνηση, στην εργοδοσία και στα συνδικάτα, για μια τριετή αναστολή όλων των απεργιών (ιδιαίτερα στον δημόσιο τομέα), με στόχο την άμεση οργάνωση ενός αξιοκρατικού φορολογικού μηχανισμού που δεν θα ανέχεται τη φοροδιαφυγή. Η συμφωνία θα έχει δε γενικό στόχο ένα πρόγραμμα ανάπτυξης της παραγωγικότητας της οικονομίας, της παιδείας και της επιστημονικής έρευνας, καθώς και της δημιουργίας θέσεων εργασίας, ιδιαίτερα για τους νέους.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου