Η γάτα του Σρέντινγκερ. Στα μέσα της δεκαετίας του '30, ο αυστριακός φυσικός Ερβιν Σρέντινγκερ πρότεινε ένα νοητικό πείραμα για να δείξει πόσο παράξενη είναι η κβαντική θεωρία. Σύμφωνα με το πείραμα, τοποθετούμε σ' ένα κουτί μια γάτα, ένα θανατηφόρο δηλητήριο και μια ραδιενεργό πηγή. Σύμφωνα με την κβαντική μηχανική, δεν υπάρχει τρόπος να ξέρουμε, εκτός αν ελέγξουμε, αν έχουμε διάσπαση ενός ραδιενεργού ατόμου μέσα σ' ένα συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Επομένως, θεωρούμε ότι το άτομο έχει διασπαστεί και δεν έχει διασπαστεί ταυτόχρονα αναφέρει η Ελευθεροτυπία (30/1/2011).
Μόνο όταν ελέγξουμε, το αναγκάζουμε να βρεθεί σε μία από τις δύο καταστάσεις. Το πείραμα έχει σχεδιαστεί έτσι, ώστε στο εσωτερικό του κουτιού του Σρέντινγκερ το σωματίδιο που θα αποβάλει το άτομο κατά τη διάσπασή του να προκαλέσει την απελευθέρωση του δηλητηρίου και, επομένως, τον θάνατο της γάτας. Εφόσον η γάτα, σύμφωνα με τον Σρέντινγκερ, αποτελείται από (τρισεκατομμύρια) άτομα, ίσως και αυτή να υπόκειται στους νόμους της κβαντικής μηχανικής. Ετσι, μέχρι ν' ανοίξουμε το κουτί, θεωρούμε ότι η γάτα είναι ταυτόχρονα και νεκρή και ζωντανή. Μόνο όταν ανοίξουμε το κουτί αναγκάζουμε το σύστημα να βρεθεί στη μία ή την άλλη κατάσταση.
Ο «μπλάσινος» γρίφος του Γκούντμαν. Ο Νέλσον Γκούντμαν υποστήριξε ότι ο επαγωγικός κανόνας «κανονικότητες του παρελθόντος θα συνεχιστούν στο μέλλον» δεν μπορεί να είναι σωστός, δεδομένου ότι οδηγεί σε αντικρουόμενα συμπεράσματα. Για να το δείξει αυτό, όρισε ένα κατηγόρημα «είναι μπλάσινο» (grue) ως εξής: κάτι είναι μπλάσινο τη χρονική στιγμή t αν, και μόνο αν, είναι πράσινο και η t είναι πριν από το πρώτο λεπτό του έτους 2100, ή είναι μπλε και η t είναι εκείνη τη στιγμή ή αργότερα.
Ας υποθέσουμε ότι όλα τα σμαράγδια που έχουν παρατηρηθεί μέχρι στιγμής είναι πράσινα. Τότε, είναι επίσης και μπλάσινα, επειδή είναι πράσινα και έχουν παρατηρηθεί πριν από το 2100. Ετσι ο κανόνας της επαγωγής μάς λέει να συμπεράνουμε ότι τα σμαράγδια μετά το έτος 2100 θα είναι πράσινα και επίσης ότι θα είναι μπλάσινα. Ομως, μετά το έτος 2100, τα μπλάσινα σμαράγδια είναι μπλε, όχι πράσινα!
Ο Γκούντμαν συμπέρανε ότι ο κανόνας της επαγωγής πρέπει να τροποποιηθεί ώστε να λέει ότι το μέλλον θα είναι σαν τον παρελθόν, αλλά μόνο σε ορισμένες απόψεις, οι οποίες «επιδέχονται παρέκταση».
Το πρόβλημα είναι να προσδιορίσουμε ποια κατηγορήματα επιδέχονται παρέκταση, και ποια όχι. Μια ιδέα είναι ότι το μπλάσινο δεν επιδέχεται παρέκταση επειδή έχει οριστεί με βάση το πράσινο και το μπλε. Αλλά το πράσινο και το μπλε επιδέχονται εξίσου εύκολα ορισμό με βάση το «πρε» και το «μπλάσινο».
Καθεμία από τις παραπάνω θεωρίες βρίσκεται και σ' ένα καινούριο βιβλίο των εκδόσεων «Κλειδάριθμος». Δεν απομένει, πια, παρά να διαβάσετε και τις υπόλοιπες 48 από κάθε ένα (σύνολο 96!). Θεωρίες οι οποίες διαβάζονται εύκολα και συνοδεύονται από πλούσια εικονογράφηση αλλά και πολλές επεξηγήσεις, αναλύσεις, γλωσσάρια, αποφθέγματα, βιογραφίες.
Το βιβλίο «50 επιστημονικές θεωρίες που επηρέασαν την ανθρωπότητα» (επιμέλεια Paul Parsons) μετέφρασε ο Μιχάλης Μικέδης, ενώ το «50 φιλοσοφικές θεωρίες που επηρέασαν την ανθρωπότητα» (επιμέλεια Barry Lower), ο Παναγιώτης Σταυρόπουλος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου