ΜΑΡΙΑ ΓΑΒΑΛΑ
Γεννημένη το 1947 στο Κορωπί Αττικής, σπούδασε Ιστορία και Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και δίδαξε στη Μέση Εκπαίδευση.
🎬 Κινηματογράφος
Στη δεκαετία του 1980, ασχολήθηκε ενεργά με τον κινηματογράφο, σκηνοθετώντας ταινίες όπως:
-
«Περί Έρωτος – Χρυσάνθη» (1982) – Βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Γυναικείου Κινηματογράφου της Φλωρεντίας το 1983.
-
«Το Άρωμα της Βιολέτας» (1985)
-
«Το Μαγικό Γυαλί» (1988) – Τιμήθηκε με Κρατικό Βραβείο Κινηματογράφου .
Παράλληλα, υπήρξε μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού Σύγχρονος Κινηματογράφος (1980–1984) 
και δημοσίευσε κριτικά και θεωρητικά κείμενα για τον κινηματογράφο .
📚 Λογοτεχνία
Από τα μέσα της δεκαετίας του 1990, η Μαρία Γαβαλά στράφηκε στη λογοτεχνία, με έργα που εξερευνούν την ανθρώπινη ψυχολογία μέσα από την πολυπλοκότητα των σχέσεων και την κοινωνική και πολιτική πραγματικότητα:
-
«Η Υπηρέτρια των Αγγέλων» (1994)
-
«Η Κυρία του Σπιτιού» (1996)
-
«Παραθαλάσσιο Θέρετρο το Χειμώνα» (1999)
-
«Στη Δροσιά των Κήπων μου» (2001)
-
«Ακραία Καιρικά Φαινόμενα» (2003)
-
«Τα Κορίτσια της Πλατείας» (2006)
-
«Ο Λεμονόκηπος» (2012)
-
«Κόκκινος Σταυρός» (2018)
-
«Ο Μικρός Γκοντάρ» (2022) .
Επίσης, έχει εκδώσει τη συλλογή διηγημάτων «Από Γυαλί» (2011) .
🌍 Θεματολογία και Προσέγγιση
Η γραφή της χαρακτηρίζεται από βαθιά ερευνητική προσέγγιση και εστίαση σε ιστορικά και κοινωνικά ζητήματα. Στο συγκλονιστικό μυθιστόρημά της «Κόκκινος Σταυρός», για παράδειγμα, διερευνά τη ναζιστική ευγονική και τις μεθόδους εξόντωσης ανθρώπων που θεωρούνταν «άχρηστοι» από το ναζιστικό καθεστώς, μέσα από την οπτική μιας ερευνήτριας με διπλή υπηκοότητα, της Ελληνίδας και της Γερμανίδας .
ΠΗΓΕΣ
Συνέντευξη Μαρία Γαβαλά: «Με την κάμερα πάντα φορτισμένη, γεμάτη, έτοιμη να μπει στη δράση...»
Η σκηνοθέτης Μαρία Γαβαλα, απορροφημένη εδώ και χρόνια από τη λογοτεχνία, μας μιλά για το νέο της μυθιστόρημα, «Ο Μικρός Γκοντάρ», μια ιστορία γεμάτη σινεμά, έρωτα και πολιτική, στο Παρίσι μετά τον Μάη, στην Αθήνα επί χούντας.
Αυτό το μυθιστόρημα ένας εξασκημένος σινεφίλ αποκλείεται να μην το εντοπίσει, να το προσπεράσει. «Ο μικρός Γκοντάρ» (εκδόσεις Πόλις). Πόσο μάλλον που το υπογράφει μια Eλληνίδα κινηματογραφίστρια, η Μαρία Γαβαλά. Σύμφωνοι, έχουμε χρόνια πολλά να δούμε ταινίες της, αλλά την ηρωική δεκαετία του ’80 ήταν παρούσα και αγαπητή με τις δουλειές της: «Περί Ερωτος» (1981), «Αρωμα Bιολέτας» (1985), «Το Mαγικό Γυαλί» (1989). Αλλά και με κείμενά της στον «Σύγχρονο Κινηματογράφο», μέλος της συντακτικής επιτροπής του οποίου ήταν. Και μετά την χάσαμε, για να την ξαναβρούμε σιγά-σιγά, αλλά σταθερά, ως συγγραφέα. Εννέα μυθιστορήματα μέχρι σήμερα δεν είναι λίγα, είναι ένας άλλος δρόμος, μια δεύτερη ζωή, καριέρα και αναγνώριση.
Διαβάστε ακόμη: «Ελα, βρε Αντουανέττα, να κάνουμε μια συνέντευξη πιο προσωπική...»
Ο «Μικρός Γκοντάρ» της, ένα πλούσιο, σύνθετο αφήγημα, κι ας το ψιλοαρνείται, κι ας τονίζει στην κουβέντα μας τα πολλά και διαφορετικά του επίπεδα, έχει όντως έντονο κινηματογραφικό χρώμα και ενδιαφέρον. Η Λουκία, νεαρή ελληνίδα αστικής οικογένειας πηγαίνει στα τέλη της δεκαετίας του ΄60 να σπουδάσει σινεμά στο Παρίσι και ερωτεύεται τον Γκασπάρ, έναν φτωχό, βασανισμένο, περιθωριοποιημένο κοινωνικά ερασιτέχνη ντοκιμενταρίστα, τον «μικρό Γκοντάρ» του τίτλου. Αυτή παλεύει με τη φρίκη της χούντας, που αγγίζει και την οικογένειά της. Αυτός, μέσα στο εκρηκτικό πολιτικό κλίμα αμέσως μετά τον Μαη του’ 68, κυνηγά παθιασμένος τα πιο δύσκολα, απαγορευμένα, θέματα. Ψάχνει να βρεί τον δρόμο του πάντα με μια κάμερα στο χέρι και ένα νέο ντοκιμαντέρ στα σκαριά. Παρίσι, σινεμά, έρωτας, πολιτική. Θα 'λεγα ότι είναι ο καλύτερος τρόπος να γνωρίσετε την λογοτεχνία της Μαρίας Γαβαλά, ακόμα κι αν δεν έχετε δει καμμιά ταινία της.
Ηταν και για το Flix μια ευκαιρία να μιλήσει μαζί της. Οχι μόνο για τον υπέροχο «Μικρό Γκοντάρ» της, αλλά και για τα παλιά, το ελληνικό σινεμά και τις γυναίκες του, τις τόσο ηρωικές σε καιρούς υπερβολικά ανδροκρατούμενους.
Είναι περίεργο, αλλά αν και η τελευταία ταινία σας που είδαμε ήταν το 1989 -δεν είναι δα και τόσο παλιά- μου φαίνεται ότι πάνε πάρα πολλά χρόνια από τότε. Ισως γιατί σταματήσατε να κάνετε ταινίες. Δεν σας λείπει το σινεμά; Ηταν η ζωή σας για ένα μεγάλο διάστημα. Τι έπαιξε ρόλο στο να το αφήσετε πίσω σας
Πράγματι, η τελευταία ταινία μου, το «Μαγικό γυαλί», προβλήθηκε το 1989, ακριβώς τη χρονιά που γεννήθηκε η κόρη μου. Για ένα μεγάλο διάστημα, τριών-τεσσάρων χρόνων, το θεωρούσα επιβεβλημένο να βρίσκομαι πλάι σ’ ένα παιδί και όχι σε κινηματογραφικά γυρίσματα. Σε αυτό το μεσοδιάστημα, ό,τι ανεκμετάλλευτο κινηματογραφικά υπήρχε στα τετράδιά μου, αντί να το δουλεύω σαν σενάριο, με απώτερο σκοπό την ταινία, το δούλευα λογοτεχνικά, δίνοντάς του μορφή μυθιστορήματος. Αυτό το τελευταίο μου ήταν αρκετά οικείο μιας και είχα ξεκινήσει από τη λογοτεχνία, ως έφηβη, ενώ ο κινηματογράφος, η «πρακτική» του κινηματογράφου, άρχισε να με απασχολεί πολύ αργότερα, γύρω στα είκοσι πέντε μου, κι αφού είχα τελειώσει την Ιστορία-Αρχαιολογία στο ΕΚΠΑ. Το πρώτο μου μυθιστόρημα, ένα πρωτόλειο, που όμως δέχτηκε να το εκδώσει η Εστία, το έγραφα στα διαλείμματα της φροντίδας του παιδιού. Δεν είχα ιδέα ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα. Κάπου εκεί μπήκε και το διαχωριστικό όριο. Από τη μια οι ταινίες, από την άλλη η λογοτεχνία. Υπήρχαν όμως κι άλλοι λόγοι, εξίσου καθοριστικοί ή καθοριστικότεροι. Κάνοντας ταινίες, διαπίστωνα κάτι που δεν ήταν διόλου θετικό κι ενθαρρυντικό. Παρατηρούσα και σημείωνα, στο αποτέλεσμα της δουλειάς μου, μεγάλη «απώλεια οράματος». Δηλαδή, κατά την υλοποίηση του σχεδίου σου, μπορεί να απωλέσεις (για διάφορους λόγους, οικονομικούς, τεχνικούς, συνεννόησης με τους συνεργάτες σου, ασυμφωνιών, καθυστερήσεων κ.λπ.) πολύτιμα πράγματα, που έχεις κατά νου, χωρίς αυτά να φτάσουν μέχρι το τελικό αποτέλεσμα. Ηταν περισσότερο βολικό να δουλεύω κατά μόνας, γράφοντας-σβήνοντας-ξαναγράφοντας-μουτζουρώνοντας… Στον κινηματογράφο, και η ελάχιστη κακοτεχνία, το παραμικρό στραβοπάτημα, λάθη που δεν μπορούν να διορθωθούν, μεταφέρονται στην οθόνη ως μέγιστη αδυναμία και αποτυχία. Επειτα είναι και οι καθυστερήσεις, οι αναμονές, πότε και πώς θα βρεθούν τα χρήματα, η δυσκαμψία στις αποφάσεις των επιτροπών των κέντρων χρηματοδότησης, οι διαφωνίες και η δυσλειτουργικότητά τους, μια εικόνα που μόνο ενθαρρυντική δεν είναι για έναν καλλιτέχνη.
Πάνω κάτω δουλεύω με τις ίδιες "κατεργαριές", κυρίως αν δεχτούμε ότι ο κατεργάρης, εκτός από πανούργος, οφείλει να είναι και δουλευταράς.»
Κρατάτε, πάντως, φαντάζομαι την σχέση και την αγάπη σας για τον κινηματογράφο.
Εξακολουθούμε να είμαστε «κολλητοί». Είμαι φανατική κινηματογραφόφιλη. Σκληροπυρηνική. Βλέπω σινεμά, αδιαλλείπτως, ενίοτε μεταφράζω θεωρητικά κινηματογραφικά κείμενα, συχνά γράφω κριτικές ή κριτικά σχόλια για ταινίες. Εξακολουθώ να είμαι άνθρωπος του κινηματογράφου, από άλλο μετερίζι, μου αρέσει πολύ αυτό.
Και νοιώθετε ότι το σενάριο ήταν ίσως ένα πρώτο βήμα προς τη λογοτεχνία;
Γράφοντας σενάρια, αφηγείσαι τις ιστορίες σου με διαφορετικό τρόπο απ’ ό,τι τις αφηγείσαι όταν γράφεις μυθιστόρημα. Υπάρχουν θεμελιώδεις διαφορές. Τεχνικής φύσεως, μεθόδου κ.ο.κ. Ακόμη και η αφηγηματική οικονομία είναι διαφορετική. Βέβαια, ο τρόπος με τον οποίο αφηγείται ένας δημιουργός, τόσο στο σινεμά όσο και στη λογοτεχνία, διαφέρει από καλλιτέχνη σε καλλιτέχνη. Προσωπικά, κράτησα πολλά στοιχεία, πολλά εργαλεία, από εκείνα που μου ήταν απαραίτητα όταν έκανα ταινίες. Πάνω κάτω δουλεύω με τις ίδιες «κατεργαριές», κυρίως αν δεχτούμε ότι ο κατεργάρης, εκτός από πανούργος, οφείλει να είναι και δουλευταράς. Η δουλειά του συγγραφέα, δουλειά στο σπίτι, κι όχι δουλειά σε κινηματογραφικό πλατώ ή σε τόπο γυρίσματος, σου επιτρέπει να οργανώνεις το ωράριό σου, όπως ακριβώς το έχεις ανάγκη. Με καθημερινή συνέπεια. Οι διορθώσεις, η επανάληψη της γραφής, και η παράπλευρη και πολύπλευρη έρευνα είναι αυτό που συμπληρώνει την εικόνα. Εχει κάτι το μαθητικό η όλη διαδικασία, το τελετουργικό, διότι περί αυτού πρόκειται. Εκτελείς μια σειρά πράξεων με τυπικότητα και αυστηρότητα. Ξαναγυρνάς στην πειθαρχία του σχολείου – με την καλή έννοια φυσικά, όχι της καταπίεσης. Κυρίως, σημασία έχει ότι είσαι εσύ, και μόνον, που διευθύνεις την πορεία της δουλειάς.
Ας πάμε στον «Μικρό Γκοντάρ» σας. Κατ’ αρχάς, τι ωραίος τίτλος…
Ως προς τον τίτλο, πρόκειται για μια προσφώνηση χάριν αστειότητας, όπως ακριβώς λέμε «ένας μικρός βασιλιάς» ή «ένας θεούλης», πάντα χαριτολογώντας και με μια δόση ειρωνείας. Σε όλη την αφήγηση αναφέρεται μόνο μία φορά, το λέει η μητέρα της ηρωίδας και κανείς δεν το επαναλαμβάνει. Η παρουσία του Γκοντάρ μες στο μυθιστόρημα είναι περισσότερο ουσιαστική, καθοριστική και οπωσδήποτε αδιόρατη. Κάτι που εξηγείται και μέσα από τη δομή της αφήγησης, μέσω των πολλαπλών αναφορών».
Προφανώς σας αρέσει ο Γκοντάρ - αλλά, γιατί;
Επειδή είναι, κατά τη γνώμη μου, ένα από τα σημαντικότερα κεφάλαια στην ιστορία του κινηματογράφου. Η πορεία του έχει και ύψη και βάθη. Αλλες ταινίες του είναι πολύ σημαντικές κι άλλες λιγότερο. Είχε στιγμές εκρηκτικής απογείωσης. Μας έκανε, μέσα από τις ανορθόδοξες εικόνες του, να δούμε τα πράγματα, και όχι μόνο τα του κινηματογράφου, αλλά και της πολιτικής, της ανθρώπινης σκέψης, της τέχνης πάνω απ’ όλα, με διαφορετικό μάτι. Είναι μεγάλο επίτευγμα να λες ήδη γνωστά πράγματα με τόσο διαφορετικό, τολμηρό, ακόμα και αναιδή ή αιρετικό τρόπο».
Οι απόηχοι του Μάη του ’68, ο πόλεμος της Αλγερίας, το στρατιωτικό πραξικόπημα στην Ελλάδα, οι βίαιοι εξισλαμισμοί στην Αφρική, το αφρικανικό δουλεμπόριο κ.ο.κ., για μένα υπήρξαν αφετηρία πολύ δελεαστική.»
Ηταν πρόθεσή σας να γράψετε ένα σινεφίλ μυθιστόρημα, με ήρωες κινηματογραφιστές και έντονη παρουσία του κινηματογραφικού milieu;
Και στα προηγούμενα μυθιστορήματά μου υπήρχαν παρόμοιες αναφορές στον κινηματογράφο, αλλά και σε βιβλία ή έργα ζωγράφων… Για παράδειγμα, στον «Κόκκινο σταυρό» – πάλι από τις εκδόσεις Πόλις –, αναφερόμουν στους ψυχικά ασθενείς ζωγράφους και στη συγκαλυμμένη εξόντωσή τους απ’ τους Ναζί. Αναφερόμουν όμως και στον Εξπρεσιονισμό στον Γερμανικό κινηματογράφο, γενικότερα στην Τέχνη, ή και στην ίδια την προδιάθεση των Γερμανών προς τον μυστικισμό, τη μαγεία, το σκοτεινό και το ακαθόριστο. Πάντα δουλεύω με αναφορές σε συγκεκριμένους καλλιτέχνες, σε συγκεκριμένα έργα, σε συγκεκριμένες εποχές καλλιτεχνικής δημιουργικότητας και έκφρασης. Οχι, γράφοντας τον «Μικρό Γκοντάρ» δεν είχα κατά νου να γράψω ένα μυθιστόρημα κινηματογραφοφιλίας. Η κινηματογραφοφιλία συνήθως διοχετεύεται σε θεωρητικά έργα ή σε κείμενα κριτικού λόγου. Ηθελα, κυρίως, να μιλήσω για συγκεκριμένα γεγονότα, για συγκεκριμένες καταστάσεις.
Θα μας τις αναφέρετε μία-μία;
Οι απόηχοι του Μάη του ’68, ο πόλεμος της Αλγερίας, το στρατιωτικό πραξικόπημα στην Ελλάδα, οι βίαιοι εξισλαμισμοί στην Αφρική, το αφρικανικό δουλεμπόριο κ.ο.κ., για μένα υπήρξαν αφετηρία πολύ δελεαστική. Εχω δει δεκάδες ταινιών, όπως έχω διαβάσει και βιβλία/κείμενα/δημοσιεύσεις σε εφημερίδες ή έχω ακούσει μαρτυρίες, για την εξέγερση του Μάη ή για τα γεγονότα του πολέμου της Αλγερίας ή για τους εξισλαμισμούς στην Αφρική. Σκηνοθέτες όπως ο Κρις Μαρκέρ, ο Ζαν-Λικ Γκοντάρ ή ο Σενεγαλέζος (τόσο σκηνοθέτης όσο και μυθιστοριογράφος) Ουσμάν Σεμπέν, με είχαν απασχολήσει από πολύ παλιά, επειδή το έργο τους συχνά επικεντρώνεται σ’ αυτή τη θεματολογία. Εκείνο που με ενδιαφέρει στη δουλειά μου, κυρίως είναι η αναπαράσταση της Ιστορίας στον κινηματογράφο ή στη λογοτεχνία. Και στο τωρινό λοιπόν μυθιστόρημα αναπτύσσονται αυτές ακριβώς οι σκέψεις: γύρω από την αναπαράσταση της Ιστορίας, απ’ τον τρόπο που η κινηματογραφική κάμερα προσεγγίζει σημαδιακά ιστορικά γεγονότα, και κατά πόσο καταφέρνει να τα αποτυπώσει, ολοκληρώνοντας μια τέτοιου είδους αποστολή, μια τέτοια πράξη».
Με τον διευθυντή φωτογραφίας Φίλιππο Κουτσαφτή στα γυρίσματα της ταινιας «Το Αρωμα της Βιολέτας». Βοηθός Νίκος Ταμιωλάκης
Πώς νοιώθατε, λοιπόν, όταν το γράφατε; Συγκίνηση; Νοσταλγία; Το ίδιο πάθος με το παλιό σας, για το σινεμά;
Εγραφα το μυθιστόρημα χωρίς συγκίνηση ή νοσταλγία για κάτι συγκεκριμένο. Τον Μάη του ’68 δεν τον έζησα προσωπικά, κατά συνέπεια κάποιες «σκηνές» του Μάη μες στο μυθιστόρημα τις αφηγούμαι περιγράφοντας αντίστοιχες σκηνές, όπως τις έχει κινηματογραφήσει ένας ντοκιμαντερίστας, ο οποίος είναι και ο κεντρικός ήρωας του μυθιστορήματος. Ως παράδειγμα, ως πρότυπο, είχα συγκεκριμένα ντοκιμαντέρ για τον Μάη ή για τα γεγονότα της Αλγερίας, κυρίως ήταν λαθραίες ταινίες ανώνυμων δημιουργών. Στηρίχτηκα με ακρίβεια σε προϋπάρχον κινηματογραφικό υλικό, διόλου επινοημένο, για να αποδώσω στιγμιότυπα, καταστάσεις, χαρακτήρες, που είναι προϊόντα καθαρής επινόησης. Οσο για τη χούντα των συνταγματαρχών, την έζησα, δεν υπήρξα όμως θύμα κακοποίησης η ίδια, παρά μόνο συγγενής ή φίλη ή πολύ κοντινό πρόσωπο κρατουμένων και βασανισθέντων ανθρώπων. Δεν γνωρίζω, από κοντά, τους χώρους του μαρτυρίου, γνωρίζω όμως πολύ καλά τον χώρο στον οποίο κινήθηκαν τα οικεία πρόσωπα των βασανισθέντων, το δικό τους μαρτύριο, τον δικό τους πόνο ή το πένθος τους. Γι’ αυτό ακριβώς το περιμετρικό, το περιφερειακό πένθος, το σοκ, την κατάθλιψη των οικείων προσώπων, μιλάω μες στο μυθιστόρημα. Και το κάνω όσο γίνεται με πιο αποστασιοποιημένο τρόπο.
Είναι ένα πραγματικά πολυσύνθετο βιβλίο, πολλοί και διαφορετικοί κόσμοι μέσα από τα μάτια μιας νεαρής Ελληνίδας, που ζει μεταξύ Παρισιού και Ελλάδας της χούντας.[...........................................................]ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου