Όπου Γιώργος και μάλαμα, λέμε!
Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία
ΝΙΚΟΣ ΣΑΡΑΝΤΑΚΟΣΤου Αγίου Γεωργίου σήμερα, μια γιορτή κάπως ταλαιπωρημένη, αφού όποτε η κανονική της μέρα, η 23η Απριλίου, πέφτει πριν από το Πάσχα, όπως έγινε φέτος, μεταφέρεται τη Δευτέρα του Πάσχα. Αυτό, όπως πρόσφατα συζητήσαμε, γίνεται περίπου τις μισές χρονιές -και η μετάθεση της γιορτής γίνεται επειδή στην ακολουθία του Αγίου Γεωργίου υπάρχουν ρητές αναφορές στην Ανάσταση, όπως «Δεῦτε φιλομάρτυρες, ᾀσματικὴν υμνῳδίαν τῷ ἀναστάντι ἐκ τάφου Χριστῷ προσάξωμεν…».
Ειδικά φέτος η γιορτή πέφτει μέσα σε πολυήμερο, αφού και αύριο είναι αργία λόγω της μεταφοράς της Πρωτομαγιάς (πολλές μεταφορές φέτος) οπότε κάπως επισκιάζεται ο ειδικός χαρακτήρας της ονομαστικής γιορτής. Κι έτσι, είπα να επαναλάβω ένα εορταστικό άρθρο του ιστολογίου, όπως τυχαίνει καμιά φορά να κάνω για ονόματα που γιορτάζουν. Το άρθρο το έχω δημοσιεύσει άλλες δυο φορές, τελευταία πριν από 4 χρόνια, καταμεσίς στην πανδημία. Όσοι το θυμούνται, ας με συμπαθάνε -χρειάζεται και το ιστολόγιο μιαν ανάπαυλα πότε πότε. Πάντως, θα αλλάξω μερικά πράγματα στη σημερινή δημοσίευση.
Ο Γιώργος είναι το συχνότερο ελληνικό αντρικό όνομα, ενώ και το γυναικείο, Γεωργία, είναι το πέμπτο στη συχνότητα, σύμφωνα με την παλιότερη μέτρηση του Χάρη Φουνταλή. Βέβαια, όπως είχαμε δει σχετικά πρόσφατα, στις ονοματοδοσίες των κοριτσιών που γεννήθηκαν τα χρόνια 2020-2022 η Γεωργία υποχωρεί στη 13η θέση, ενώ στις αντίστοιχες των αγοριών ο Γιώργος διατηρεί την πρώτη θέση, τόσο στην Ελλάδα συνολικά, όσο και σε πολλές επιμέρους περιοχές (ιδίως Πελοπόννησο, Μακεδονία και Κρήτη, δείτε τον χάρτη στο άρθρο για περισσότερες λεπτομέρειες).
Το όνομα Γεώργιος, όπως είναι στην επίσημη μορφή του, ετυμολογείται από τον γεωργό, πιθανώς από τον Δία Γεωργό, αφού ο «Ζευς Γεωργός» λατρευόταν στην αρχαία Αθήνα. Όπως μας είχε πληροφορήσει στα σχόλια της πρώτης δημοσίευσης ο φίλος μας ο Π2, το όνομα Γεώργιος δεν εμφανίζεται στην κλασική αρχαιότητα ούτε στις επιγραφές. Από τα κείμενα που έψαξα, νομίζω ότι πρώτη φορά βρίσκουμε το όνομα Γεώργιος στον Αίλιο Ηρωδιανό, τον 2ο αιώνα μΧ, όπου αναφέρει τα ονόματα Γεώργιος, Δημήτριος, Αμμώνιος σαν παραδείγματα της γραφής σε -ιος. Περίπου τότε εμφανίζεται και στις επιγραφές. Ο γεωργός, βέβαια, ετυμολογείται από τη γη και το θέμα του ουσ. έργον.
Πάντως, τη μεγάλη του διάδοση το όνομα τη γνώρισε επί χριστιανισμού, από τον άγιο Γεώργιο τον μεγαλομάρτυρα ή τροπαιοφόρο, που ήταν στρατιωτικός με μεγάλες διακρίσεις στον ρωμαϊκό στρατό, και που μαρτύρησε στον διωγμό του Διοκλητιανού το έτος 303. Ως στρατιωτικός άγιος, ο Άγιος Γεώργιος έγινε δημοφιλέστατος και τ’ όνομά του συνδέθηκε με πολλές παραδόσεις, από τις οποίες η γνωστότερη τον θέλει να φονεύει τον δράκο, άθλος που παριστάνεται σε πάρα πολλές εικόνες του (Δείτε κι εδώ μια γελοιογραφία του Μποστ, που την παρουσιάσαμε πριν από χρόνια, και η οποία εμπνέεται από αυτή την παράδοση). Ο δράκος αυτός, σύμφωνα με μια εκδοχή της παράδοσης, είχε κάνει τη φωλιά του σε μια πηγή και δεν άφηνε τους κατοίκους της πόλης να πάρουν νερό, παρά μόνο αν του έδιναν να φάει κάποιον κάτοικο της πόλης, που τον όριζαν με κληρο. Μια φορά ο κλήρος έπεσε στη βασιλοπούλα, αλλά κατά σύμπτωση έτυχε να περνάει από τα μέρη τους ο Άγιος Γεώργιος, που σκότωσε το θηρίο (αφού πρώτα του έδειξε το σήμα του σταυρού) και έσωσε τη βασιλοπούλα, και ζήσαν όλοι καλά κι εμείς καλύτερα.
Ο άγιος Γεώργιος ήταν δημοφιλέστερος στα ανατολικά εδάφη της χριστιανοσύνης, Συρία ας πούμε και Γεωργία, μέχρι που με τις σταυροφορίες μεταφέρθηκε η λατρεία του και στη Δύση κι άρχισαν να εμφανίζονται ευγενείς και βασιλιάδες με το όνομα αυτό -από τότε χρονολογείται και η ιαχή «by George!», αρχικά των Άγγλων ιπποτών, που επικαλούνταν τη βοήθεια του Αγίου Γεωργίου. Μια πολύ περίεργη σύμπτωση είναι η μεγάλη λατρεία των Γεωργιανών στο όνομα Γεώργιος, αφού έχουν τον ΑηΓιώργη στον θυρεό της χώρας να σκοτώνει τον δράκο, ενώ και τον καιρό της μεγάλης δόξας του βασιλείου της Γεωργίας οι βασιλιάδες τους είχαν το όνομα Γεώργιος -οχτώ τον αριθμό. Και λέω ότι είναι περίεργη η σύμπτωση, διότι όπως έχουμε πει κατά καιρούς (αλλά όχι σε ειδικό άρθρο), οι Γεωργιανοί δεν λέγονται έτσι στη γλώσσα τους, ούτε ονομάζουν έτσι τη χώρα τους. Οι ίδιοι λέγονται Καρτβέλοι και τη χώρα τους την αποκαλούν Σακαρτβέλο (χώρα των Καρτβέλων). Το όνομα «Γεωργία/Γεωργιανός» με το οποίο τους γνωρίζουμε όλοι οι δυτικότεροι είναι εξώνυμο που ανάγεται σε μια περσοαραβική λέξη (gurg) με την οποία τους ονόμαζαν οι Πέρσες. Βέβαια, πολύ νωρίς, επειδή ήταν γνωστή η λατρεία των Γεωργιανών προς τον άγιο Γεώργιο, παρετυμολογήθηκε το όνομά τους και το όνομα της χώρας τους έτσι που να συνδέεται με τον Γεώργιο. Μάλλον η μεγάλη τιμή που αποδίδεται στον άγιο Γεώργιο στη Γεωργία οφείλεται στην αγία Νίνα, την Καππαδόκισσα, άρα πατριώτισσα του Αγίου, που εκχριστιάνισε τη Γεωργία και ήταν συγγενής του, κατά την παράδοση.
Η άλλη Γεωργία του χάρτη, η αμερικάνικη πολιτεία, δεν έχει κανένα μυστήριο: ονομάστηκε έτσι προς τιμή του βασιλιά της Αγγλίας Γεώργιο τον Β’, το 1732. Στους Άγγλους βασιλιάδες θα επιστρέψω σε λίγο, αλλά προς το παρόν να αναφέρω ότι στη βυζαντινή αυτοκρατορία δεν άκμασε και πολύ το όνομα Γεώργιος. Υπάρχουν βέβαια αρκετοί συγγραφείς με το όνομα αυτό (ο Μοναχός, ο Πισίδης, ο Ακροπολίτης) αλλά κανείς αυτοκράτορας και μόνο δύο πατριάρχες -αν και κάποιος θα μπορούσε να επισημάνει τον «παραλίγο» αυτοκράτορα, τον γιγαντόσωμο στρατηγό Γεώργιο Μανιάκη, που διεκδίκησε τον θρόνο από τον Κωνσταντίνο Μονομάχο -μάλιστα, πρόσκαιρα τον είχαν ανακηρύξει αυτοκράτορα οι Βάραγγοι στρατιώτες του που τον αποκαλούσαν «Gyrgyr», αλλά ενώ ο στρατός του Μανιάκη κατανίκησε τα αυτοκρατορικά στρατεύματα στην Αμφίπολη, κατά την καταδίωξη των νικημένων σκοτώθηκε κατά τύχη ο Μανιάκης, κι έτσι έμεινε το στράτευμά του ακέφαλο και διαλύθηκε. Λίγο αργότερα έμεινε και το πτώμα του Μανιάκη ακέφαλο, γιατί του έκοψαν το κεφάλι για να κοσμήσει τον άδοξο θρίαμβο του ηττημένου νικητή. Αλλά πλατειάζω.
Έλεγα λοιπόν πως δεν είχαμε Γιώργηδες αυτοκράτορες στο Βυζάντιο, ενώ οι Γεώργιοι που βασίλεψαν στο νεοελληνικό κράτος ήρθαν βέβαια εισαγόμενοι από τη Δανία. (Μάλιστα, ο Γεώργιος ο Α’ είχε βαφτιστεί Χριστιανός – Γουλιέλμος – Φερδινάνδος – Αδόλφος – Γέωργιος και πριν έρθει τον φώναζαν Γουλιέλμο, αλλά όταν ήρθε στην Ελλάδα υιοθέτησε το μοναδικό από τα 5 ονόματά του που ήταν συχνό στη χώρα). Ίσως αυτό να εξηγεί ότι τα σημερινά πιτσιρίκια που έχουν το συχνότατο αυτό όνομα εξακολουθούν να τα φωνάζουν «Γιώργο» και «Γιωργάκη» οι μανάδες τους, δεν τις έχει δηλαδή πιάσει η αυτοκρατορική παράνοια που έχει προκαλέσει τα ρεζιλίκια με τους τρίχρονους Κωνσταντίνους και τους πεντάχρονους Αλέξανδρους.
Ωστόσο, το όνομα Γιώργος έχει αρκετές λαϊκές παραλλαγές. Καταρχάς, Γιώργης και Γιωργής, που ίσως παλιότερα να ήταν οι κυρίαρχες. Μετά, Γεωργάκης (όπως ο Ολύμπιος), Γιωργάκης και Γιωργούλας (όπως ο Μπέικος) και Γιωργούσης ή Γιωργής, αλλά και Γώγος. Πιο σπάνιες: Γάκης, Γάκιας, Γούσιας, Γούλας, Γκόγκος, Γιούρας, Τζώτζης και Τζώτζος, αλλά και Λιόλιος, όπως και οι νησιώτικες Τζώρτζης και Ζωρζής, καθώς και τα Γιώρης και Γιωρίκας.
Παλιότερα, ακούγονταν κι αυτές οι παραλλαγές. «Ήμουνα μικρό παιδάκι, μ’ έλεγε ο πατέρας Γάκη» θυμάται ο Γιώργος Κοτζιούλας, ο οποίος είχε επίσης κάποτε χρησιμοποιήσει το ψευδώνυμο Γούλας Μπούκουρης, αλλά σήμερα ως επώνυμα κυρίως διασώζονται. Περιμένω να εμπλουτίσετε τον κατάλογο με άλλες τοπικές παραλλαγές του ονόματος. Η Γεωργία έχει τη Γωγώ και τη Γιούλα/Γιόλα και τη Γίτσα που δεν πρέπει να ακούγεται πια, ενώ ακούγεται πάντοτε η Ζέτα και τα πιο μοντέρνα, Τζόρτζιες και τα συναφή.
Παρόλο που είναι το συχνότερο όνομα, ο Γιώργος έχει ελάχιστη παρουσία σε παροιμίες και εκφράσεις -ενώ ο λιγότερο συχνός Γιάννης έχει δεκάδες παροιμίες για πάρτη του. Χαρακτηριστικό είναι ότι στο Ιστορικό Λεξικό της Νέας Ελληνικής (αυτό που σταμάτησε στο λ. δαχτυλωτός), το λήμμα «Γιάννης» πιάνει δυο σελίδες ενώ το λήμμα «Γιώργος» δεν υπάρχει καν.
Η μόνη γνωστή παροιμία με Γιώργηδες είναι το «Όπου Γιώργος και μάλαμα», που μάλιστα έχω την εντύπωση πως είναι νεοφανής, γεννημένη από το τραγούδι του Μητσάκη, ενώ δεν είναι τιμητική η άλλη παροιμία «Είπαν το παιδί σου Γιώργη; Ξαναβάφτισέ το». Υπάρχουν βέβαια παροιμίες με τον Άϊ Γιώργη, στον οποίο η λαϊκή θυμοσοφία ανάθεσε τον ρόλο που έπαιζε η Αθηνά στο αρχαίο ρητό: Άϊ Γεώργη βούθα μου! Σείε και συ τον πόδα σου, σε μια ροδίτικη παραλλαγή από τον Πολίτη. Επίσης, έχουμε και ημερολογιακές παροιμίες, π.χ. Από τ’Άϊ Γιωργιού και πέρα, δος του φουστανιού σου αέρα (δηλ. ελαφραίνει το ντύσιμο) ή «Από τ’ Άϊ Νικήτα κοίτα, από τ’ Άϊ Γιωργιού ξεκοίτα», δηλ. μπορείς να κοιμάσαι έξω από του Αγίου Γεωργίου ίσαμε του Άϊ Νικήτα, που πέφτει 15 Σεπτεμβρίου -βέβαια οι ημερολογιακές παροιμίες αναφέρονται στο παλιό ημερολόγιο.
Πάμπολλα όμως είναι τα τραγούδια με Γιώργους. Καταρχάς, έχουμε το «Όπου Γιώργος και μάλαμα» του Γιώργου Μητσάκη, που μας έδωσε τον τίτλο του άρθρου.
Ο Μητσάκης έχει δώσει και το θαυμάσιο «Δεν είμαι εγώ ο Γιώργος σου» (εδώ σε άλλη εκτέλεση, από τον Γούναρη). Να αναφέρουμε ακόμα το «Έμπαινε Γιώργο έμπαινε» με τον Γιάννη Ντουνιά και το «Με λένε Γιώργο» (που εδώ το λέει ο Γιώργος Μαζωνάκης). Υπάρχει και η Κυρα Γιώργαινα που είπε ο Καλατζής. Περιμένω συμπληρώσεις, ιδίως με νεότερα γιουτουμπάκια, να μη μας πούνε και παλιομοδίτες.
Από την άλλη, κι ας μας πουν παλιομοδίτες, θα ήταν παράλειψη να μην αναφέρουμε τον Μπαρμπαγιώργο, τον μπάρμπα του Καραγκιόζη.
Από ταινίες, θα αναφέρω την ελληνική «Ο κυρ Γιώργης εκπαιδεύεται» με τον Παπαγιαννόπουλο (η τελευταία ταινία της Φίνος Φιλμ, διασκευή του θεατρικού έργου του Σπύρου Μελά), αλλά και την αγγλική «Η τρέλα του βασιλιά Γεωργίου» (The Madness of King George) που έχει μια πολύ γουστόζικη ιστορία, αν και μπορεί να είναι μπεντροβάτη Η ταινία αφηγείται πώς βουλιάζει στην τρέλα ο βασιλιάς Γεώργιος ο Γ΄ για τον οποίο έχει γράψει τσουχτερούς στίχους ο Σέλεϊ (an old, mad, blind, despised, and dying king) και βασίζεται στο θεατρικό έργο The Madness of King George ΙΙΙ. Λένε λοιπόν πως όταν γυρίστηκε και ήταν έτοιμη προς διανομή, ο διανομέας επέμενε ότι στις ΗΠΑ δεν θα έπιανε τέτοιος τίτλος διότι το νοήμον κοινό θα έβλεπε το ΙΙΙ και θα νόμιζαν ότι είναι η τρίτη ταινία της σειράς και δεν θα πήγαιναν να τη δουν αφού είχαν χάσει τις άλλες δύο! Αλλά αυτό μπορεί να είναι μύθος.
Κλείνοντας το… γεωργικό αυτό άρθρο, το ιστολόγιο εύχεται ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ σε όλες τις Γεωργίες και σε όλους τους Γιώργηδες, συχνούς ή περιστασιακούς επισκέπτες του ιστολογίου, στον φίλο μας τον Τζι, στον Γιώργο τον Κατσέα, τον Γιώργο Μ., τον Γιώργο Μπαλόγλου, τον Γιώργο Μπαρτζούδη, τον GeoKar, τον Νεοκίντ, τον Αθεόφοβο, τον Ξεροσφύρη, τον ΓΤ, τον Κουνελόγατο, και όσες και όσους ξεχνάω και όλους εκείνους και εκείνες που γιορτάζουν με ψευδώνυμο!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου