Γιατί η ταινία “Ναπολέων” έχει προκαλέσει τόσες πολλές αντιδράσεις;
Βασίλης ΠαπουτσήςΟ Ναπολέων Βοναπάρτης είναι ένα πρόσωπο στην ανθρώπινη ιστορία εξαιρετικά σημαντικό, ιδιαίτερα για την εξέλιξη της Ευρώπης, ενώ επηρέασε και τη σκέψη πολλών ηγετών τα επόμενα χρόνια σε όλον τον πλανήτη. Έτσι μια ταινία που φέρει το όνομά του έχει πάντα ιδιαίτερο ενδιαφέρον, πόσο μάλλον όταν τη σκηνοθετεί ο γνωστός και πολύπειρος
Ρίντλεϊ Σκοτ
.
Αφού είδαμε την ταινία, βγαίνοντας από την αίθουσα, έπρεπε να συγκεντρώσουμε τις σκέψεις μας για να μεταφερθεί η αίσθηση που αφήνει η ταινία, όταν μάλιστα αυτή σε κάποιους θεατές (μεταξύ αυτών κι εγώ) μπορεί να μην δώσει μία ξεκάθαρη κατεύθυνση αλλά να αφήσει ανάμικτα συναισθήματα.
Ξεκινώντας με την κινηματογραφική εμπειρία, μπορούμε να πούμε με σιγουριά πως είναι συναρπαστική, καθώς ο Ρίντλεϊ Σκοτ διαπρέπει στις σκηνές μάχης και δράσης. Όλες αυτές οι σκηνές ήταν αριστοτεχνικά φτιαγμένες, οπτικά καλαίσθητες, με εξαιρετική μουσική επένδυση από τον Μάρτιν Φίλιπς. Επιπλέον, ο σχεδιασμός των κοστουμιών για ολόκληρο το καστ, όπως και στον “Μονομάχο” (ταινία του ίδιου σκηνοθέτη), ήταν εντυπωσιακός και λεπτομερής.
Όσον αφορά τις ερμηνείες, η κορυφαία στην ταινία ήταν σίγουρα η Βανέσα Κίρμπι ως Ιωσηφίνα. Η “απεικόνιση” αυτού του πολύπλοκου χαρακτήρα ήταν εκπληκτική, αποτυπώνοντας κάθε πτυχή της Ιωσηφίνας και της περίπλοκης σχέσης της με τον Ναπολέοντα. Ο Χοακίν Φοίνιξ, όπως πάντα, έδωσε μια εξαιρετική ερμηνεία, αν και μερικές φορές ένιωθες πως ήταν λίγο υπερβολικός. Ενώ οι εκφράσεις και τα συναισθήματά του αποδόθηκαν τέλεια, αποτυπώνοντας τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα του χαρακτήρα, μερικές από τις ατάκες του έμοιαζαν να αποδίδονται σαν να ήταν μία διαδικασία διεκπεραίωσης. Πιστεύω, ωστόσο, ότι αυτό μπορεί να είναι αποτέλεσμα της σκηνοθετικής επιλογής του Σκοτ.
Το κύριο πρόβλημά που εντόπισα ωστόσο στην ταινία ήταν ότι ο Ρίντλεϊ Σκοτ φαινόταν αβέβαιος για την κατεύθυνση της ταινίας. Ήθελε να δημιουργήσει ένα “έπος” επικεντρωμένο περισσότερο στα πεδία των μαχών και τις στρατηγικές του Ναπολέοντα ή στόχευε σε μια “βιογραφία” της ζωής και του γάμου του Ναπολέοντα;
Ήμουν μπερδεμένος – ‘ίσως όπως και ο σκηνοθέτης – διότι η ταινία έμοιαζε να μην έχει προσανατολισμό σε όλη της τη διάρκεια. Αφιέρωσε σημαντικό χρόνο στο γάμο του Ναπολέοντα και της Ιωσηφίνας, ενώ πρωτύτερα είχε προετοιμάσει τον θεατή ότι θα ακολουθήσουν μάχες γεμάτες αίμα. Μάλιστα ορισμένα σημεία έμοιαζαν με κωμωδία. Τέλος, το πιο σημαντικό ατόπημα της αφήγησης της ταινίας ήταν τα υπερβολικά πολλά χρονικά άλματα και κάποιες ιστορικές ασυνέπειες εδώ και εκεί, γεγονός που έκανε την ιστορία, δύσκολο να την παρακολουθήσει κανείς αρκετές φορές, ενώ ταυτόχρονα όποιος ξέρει λίγη ιστορία αμφισβητούσε ταυτόχρονα τα λεγόμενα του έργου που παρακολουθούσε. Και αν τα χρονικά άλματα περίσσευαν από την ταινία και έχανες την ακολουθία των γεγονότων, οι ιστορικές ανακρίβειες ενοχλούν τον θεατή, κάτι βέβαια που δεν είναι η πρώτη φορά που το Χόλιγουντ το κάνει σε ταινίες του.
Αντιδράσεις από γαλλικής πλευράς
Ο βιογράφος του Ναπολέοντα, Πατρίς Γκενιφί, 
έκανε δήλωση στο
περιοδικό Le Point ότι ο Ρίντλει Σκοτ έφτιαξε μια “πολύ αντιγαλλική και
πολύ φιλοβρετανική αναδιατύπωση της ιστορίας”.
Ο σκηνοθέτης του “Ναπολέων” καταφέρθηκε εναντίον των Γάλλων κριτικών που τα “έχωσαν” στην ταινία του, λέγοντας πως “οι Γάλλοι δε χωνεύουν ούτε τους εαυτούς τους και το κοινό στο οποίο έδειξα την ταινία στο Παρίσι, την λάτρεψε.”
“Είμαι φανατικός θαυμαστής του Ρίντλεϊ Σκοτ”, είπε ο ιστορικός Ζαν Τουλάρντ*.
Όμως ταυτόχρονα, είναι και φανατικός θαυμαστής του Ναπολέοντα,
ή καλύτερα, είναι ένας από τους σημαντικότερους βιογράφους του. Ο
Τουλάρντ μιλούσε σε ένα συμπόσιο που διοργανώθηκε από το περιοδικό Le
Figaro Histoire στο L’Arlequin, μια παριζιάνικη κινηματογραφική αίθουσα,
στην οποία το κοινό θα παρακολουθούσε μια πρώτη προβολή της ταινίας.
Όλα άλλαξαν μετά την προβολή του έργου, όπου ο ιστορικός αλλά και οι άλλοι συμμετέχοντες στο συμπόσιο προχώρησαν στην αποδόμηση της ταινίας που μόλις είχαν δει. Μερικές από τις κριτικές που ακούστηκαν στη σκηνή του L’Arlequin: «κατά τη διάρκεια της μάχης του Αούστερλιτς δεν μπορείς να καταλάβεις τίποτα», «είναι ένας ατελής Ναπολέων».. Στο τέλος της ομιλίας του Ζαν, όταν ρωτήθηκε αν η νέα ταινία είναι ένα καλό πρώτο βήμα για κάποιον που δεν είναι γνώστης του Ναπολέοντα, απάντησε κατηγορηματικά: «Θαυμάζω τον Ρίντλεϊ Σκοτ, αλλά ως καθηγητής ιστορίας της Σορβόννης, θα τον συμβούλευα να μην δει αυτή την ταινία». «Ως λάτρης του κινηματογράφου, ναι», κατέληξε.
Ιστορικές ανακρίβειες
Ο Ρίντλεϊ Σκοτ μέσα σε όλα τα άλλα, όταν του ανέφεραν ότι έχει φτιάξει μία ταινία με ανακρίβειες, απάντησε πως “όποιος μιλάει για τα ιστορικά λάθη των ταινιών, δεν έχει ζωή”. Σίγουρα οι ταινίες δε χρειάζεται να αποτελούν πιστά αντίγραφα των ιστορικών και των συγγραφέων, αλλά φεύγοντας κάποιος από τον κινηματογράφο βλέποντας το συγκεκριμένο “Ναπολέων” θα νομίζει πως έχει δει όλα τα σημαντικά γεγονότα της ζωής του “Μέγα” στρατηλάτη όπως έγιναν, γεγονός που δεν ισχύει. Πάμε να δούμε τα πιο σημαντικά:
- Δεν ήταν μπροστά στην εκτέλεση της Μαρίας Αντουανέτας, αλλά πολεμούσε εναντίον των Βρετανών στην Τουλόν. Αντίθετα, στην ταινία βλέπει το κεφάλι της να κόβεται στην γκιλοτίνα.
- Δε βομβάρδισε ποτέ τις πυραμίδες στην Αίγυπτο όπως λανθασμένα δείχνει στην ταινία.
- Δεν κατέκτησε εύκολα την Ιταλία μέσα σε λίγες ημέρες, αλλά χρειάστηκαν χρόνιες εκστρατείες για να καταλάβει μέρος αυτής.
- Ο Ναπολέοντας δε συναντήθηκε ποτέ πρόσωπο με πρόσωπο με τον άνθρωπο που τον νίκησε στο Βατερλώ. Αν και στην ταινία φαίνεται να συναντά τον Άρθουρ Γουέλσλι, τον Δούκα του Ουέλινγκτον, στο Πλίμουθ της Αγγλίας μετά τη μάχη που έφερε την καταστροφή του, αυτό δεν συνέβη ποτέ στα αλήθεια.
- Η Μάχη στο Αούστερλιτς ήταν αναμφίβολα μία από τις σημαντικότερες μάχες που έχουν δοθεί ποτέ σε ευρωπαϊκό έδαφος και το μεγαλύτερο στρατιωτικό επίτευγμα του Ναπολέοντα. Παρόλα αυτά δεν έχει σχέση με αυτό που είδαμε στην αίθουσα. Σύμφωνα με το σενάριο που είδαμε να εκτυλίσσεται, ο Βοναπάρτης νίκησε τον αυστριακό και τον ρωσικό στρατό, λόγω ενός “φθηνού” τεχνάσματος, να διαλύσει με τις οβίδες την παγωμένη λίμνη. Στην πραγματικότητα, στην περιοχή εκείνη δεν υπάρχει καμία μεγάλη λίμνη που να παγώνει και ούτε ο μεγάλος στρατηγός είχε κατά νου ένα τόσο εύκολα αναγνωρίσιμο σχέδιο, αλλά μια πολύ πιο πολύπλοκη τακτική που δεν αναλύθηκε φυσικά στην ταινία.
Άξιες αναφορές είναι και 2 ακόμα μεγάλες απουσίες. Μέσα στο κινηματογραφικό έργο απουσίαζαν ολοκληρωτικά τα γαλλικά σαν γλώσσα, καθώς δεν είχαμε ούτε μια γαλλική φράση, ενώ ο Ναπολέων Βοναπάρτης που είναι γνωστός σήμερα και ως “Μέγας” ελέω των τεράστιων κατορθωμάτων του για την εποχή εκείνη, δεν προσφωνείται ούτε μια φορά στην ταινία με τον τιμητικό του τίτλο. Ούτε από τους αντίπαλους του, ούτε από τους αξιωματικούς του. Αυτό φυσικά εξόργισε το γαλλικό κοινό αλλά και όχι μόνο. Μία παράλειψη άλλωστε που υπάρχει μέχρι και στον τίτλο της ταινίας.
Με λίγα λόγια... Βατερλώ…
***************************
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ GERONTAKOS
* Jean Tulard: «Ως ιστορικός, δεν θα συνιστούσα τον "Ναπολέοντα" στους μαθητές μου».
Συνέντευξη του διακεκριμένου ιστορικού στον ιστότοπο sciencesetavenir.fr:
Ένα απόσπασμα :
[........] «Ας ξεκινήσουμε με την άποψή μου ως σινεφίλ. Αναγνωρίζω τις ιδιότητες αυτής της ταινίας, η οποία κατά τη γνώμη μου προσφέρει μια πολύ επιτυχημένη απεικόνιση του μεγάλου στρατού, με όμορφες σκηνές μάχης batailles. Αλλά ομολογώ ότι αισθάνομαι μεγάλη συμπάθεια για τον Ridley Scott, του οποίου τα έργα έχω δει, το αγαπημένο μου είναι το The Duelists (1977). Από τη δική μου σκοπιά ως ιστορικός, θα είμαι πιο σκληρός. Θα έλεγα απλώς ότι πρόκειται για καταστροφή. Θα συμβούλευα ακόμη και τους μαθητές μου στη Σορβόννη να μην πάνε να τον δουν, αυτό λέει κάτι! Επειδή πιστεύω ότι όταν θέλεις να κάνεις μια ταινία για ολόκληρη τη ζωή του Ναπολέοντα, πρέπει να διαχωρίσεις τον Βοναπάρτη από τον Ναπολέοντα, που είναι δύο πολύ διαφορετικοί άνθρωποι.
Ο πρώτος είναι ένας κοκαλιάρικος χαρακτήρας με μαλλιά που πέφτουν
πάνω από τους ώμους του, το περίφημο "Boney" - ένα ψευδώνυμο που του
έδωσαν οι Άγγλοι σε σχέση με την οστεώδη εμφάνισή του όταν είναι νέος. Ο
δεύτερος είναι ο σαρκώδης «σαρκώδης» αυτοκράτορας, κυριολεκτικά «με
κοιλιά κατσαρόλας» όπως είναι στο τέλος της ζωής του. Ωστόσο, τους δύο
χαρακτήρες υποδύεται ο ίδιος ηθοποιός, ο Χοακίν Φίνιξ, ο οποίος επιλέγει
ένα ανέκφραστο πρόσωπο, ένα κενό βλέμμα σε όλη την ταινία, ενώ ο
Ναπολέων ήταν, από όλες τις απόψεις, προικισμένος με ισχυρό μαγνητισμό.
Κατά τη γνώμη μου, υπάρχει μόνο ένας ηθοποιός που κατάφερε να ερμηνεύσει
με επιτυχία και τις δύο πλευρές του χαρακτήρα: ο Albert Dieudonné, ο
οποίος έπαιξε έξοχα τον Βοναπάρτη Napoléon στον Ναπολέοντα του Abel Gance το 1927 και φόρεσε ξανά το κοστούμι του Ναπολέοντα είκοσι χρόνια αργότερα στο Madame Sans Gêne (1941) του Roger Richebé, μαζί με την Arletty.
Η έλλειψη διάκρισης μεταξύ Βοναπάρτη και Ναπολέοντα δεν είναι το μόνο ιστορικό λάθος στην ταινία, έτσι δεν είναι;
Ω όχι, κάθε άλλο! Αρχικά, θα μπορούσαμε να αναφέρουμε τον αποκεφαλισμό της Μαρίας-Αντουανέτας, τον οποίο ο Βοναπάρτης δεν είδε ποτέ, σε αντίθεση με ό, τι μας λέει η ταινία. Επιπλέον, δεν υπάρχει τίποτα ρεαλιστικό στη σκηνοθεσία. Η βασίλισσα σίγουρα δεν αποκεφαλίστηκε με φόρεμα της αυλής, δεν είχε μακριά μαλλιά αλλά φυσικά τα έκοψε κοντά για να προετοιμαστεί για την εκτέλεσή της και, τέλος, δεν της πέταξαν ποτέ τομάτες πριν πάει στο ικρίωμα. Κάτω από τη βασιλεία του τρόμου, οι άνθρωποι που υπέφεραν από πείνα δεν θα είχαν σπαταλήσει λαχανικά με αυτόν τον τρόπο!»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου