Οδοιπορικό στην Τουρκία / Εξισλαμισμός, εσωστρέφεια και ατελείωτη αστυνομία
ΜΑΡΙΑ ΔΕΔΟΥΣΗΑπό το παράθυρο του νυχτερινού τρένου που κάνει το δρομολόγιο Κωνσταντινούπολη-Άγκυρα, μόλις βγεις από την -κυριολεκτικά αχανή- Πόλη, δεν φαίνεται παρά πηχτό σκοτάδι. Οι Τούρκοι παλεύουν με την ενεργειακή κρίση όσο κι εμείς κι ας είναι πολύ φθηνότερη η βενζίνη τους, που μετά βίας υπερβαίνει το 1 ευρώ/λίτρο.
Το σκοτάδι της τουρκικής υπαίθρου σπάνε, όμως, ανά πολύ τακτά χρονικά διαστήματα φωτεινές στήλες από νέον, σαν φωτόσπαθα στραμμένα προς κάποιον επουράνιο εχθρό. Είναι οι μιναρέδες από τα τζαμιά των χωριών, ένα θέαμα εξωπραγματικό.
Είναι μια κάποιου είδους προετοιμασία, όμως, για το πρώτο πράγμα που θα δεις βγαίνοντας από οποιοδήποτε μέσο σε έφερε στην Άγκυρα: κάποιο κολοσσιαίο τζαμί. Είναι τόσο γιγαντιαία σε διαστάσεις, που η οπτική τους εμβέλεια αλληλοκαλύπτεται. Οι δε ουρανομήκεις μιναρέδες ξεπροβάλλουν πίσω από σπίτια και κτήρια σε όποιο σημείο κι αν στέκεσαι.
Οταν δεν μπορείς να πας μπροστά, πας πίσω
Υπάρχουν φυσικά και παλιά τζαμιά, ιστορικά και πιο ταπεινά στην κατασκευή και στο μέγεθος, τα περισσότερα όμως είναι των τελευταίων δέκα-δεκαπέντε ετών. Η «πολιτική των τζαμιών» του Ερντογάν είναι ένα πολύ σημαντικό κομμάτι του εξισλαμισμού στον οποίο υποβάλλει τη χώρα που κυβερνάει, αν και για την ακρίβεια δεν πρόκειται για εξισλαμισμό, αλλά για επαναφορά σε πρότερες «ρυθμίσεις», εκείνες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Οι Τούρκοι, αντιθέτως με την κοινή στα καθ’ ημάς άποψη, δεν εξισλαμίζονται βίαια - πολύ πιο βίαιη ήταν η προσπάθεια να γίνουν κοσμικό κράτος σχεδόν εκατό χρόνια νωρίτερα. Γι’ αυτό και αγκαλιάζουν με προθυμία, ακόμη και σε νεαρές ηλικίες, τον ισλαμικό τρόπο ζωής. Και για να υποδηλώσουν κάποιου είδους εθνική ταυτότητα, την αντίθεσή τους στη «διεφθαρμένη» Δύση. Άσχετο που η Τουρκία είναι πρωταθλήτρια στη διαφθορά στον δημόσιο τομέα.
Στην Άγκυρα οι περισσότερες γυναίκες φορούν μαντίλα, χιτζάμπ. Γυναίκες κάθε ηλικίας, ακόμη και μικρά κορίτσια 5 ετών. Η υπόλοιπη ενδυμασία ποικίλει, αν και η συνηθέστερη είναι κάποιο πολύ μακρύ και φαρδύ φόρεμα, απ’ αυτά που πουλιούνται κατά κανόνα στα μαγαζιά με γυναικεία ρούχα. Κι από πάνω πολύ μακρύ μπουφάν. Υπάρχουν ολόκληρες περιοχές στο κέντρο και στις συνοικίες στις οποίες δεν βλέπεις καμία γυναίκα ασκεπή. Μερικές φορούν ολόσωμο κάλυμμα, αυτό που εμείς λέμε μπούργκα. Υπάρχουν εστιατόρια και καφέ στα οποία αν δεν φοράς μαντίλα, «εξορίζεσαι» στον εξώστη ή στο βάθος μαζί με άλλους «άπιστους». Και βέβαια υπάρχουν εστιατόρια και καφέ στα οποία κάθονται μόνο άντρες.
Δεν σου απαγορεύει κανείς να καθίσεις, αλλά το πιθανότερο είναι ότι κάποια στιγμή θα δεχθείς κάποια πολύ ευθεία, άβολη και συγκεκριμένη πρόταση: Δυτική γυναίκα σημαίνει «εύκολη» γυναίκα κι αυτό εδώ το ζεις κάθε λίγο και λιγάκι. Ακόμη κι όταν σε σταματάει κάποιος αστυνομικός για έλεγχο, κάτι που συμβαίνει πάρα πολύ συχνά, είναι πολύ πιθανό να αρχίσει να σου κάνει προσωπικές ερωτήσεις ή και να σου ζητήσει το τηλέφωνό σου.
Τσάι ναι, συμπάθεια όχι
Η αστυνομία είναι το δεύτερο πράγμα που βλέπεις σε τρελή αφθονία μετά τα τζαμιά και τις μαντίλες. Υπάρχουν χιλιάδες αστυνομικοί, διαφόρων ειδών και με διάφορα διακριτικά, πάνοπλοι ή μυστικοί.
Σταματάνε τους πάντες συνεχώς και ελέγχουν τα στοιχεία τους. Ή κάθονται στις γωνίες και κοιτούν τον κόσμο που περνάει, μερικοί με αυτόματα προτεταμένα - όχι προς τα κάτω. Ζήτησα κάποιες πληροφορίες δύο φορές από αστυνομικούς και διαπίστωσα δύο πράγματα: πρώτον, κανείς δεν μιλάει αγγλικά και δεύτερον, εκνευρίζονται. Δεν είναι η δουλειά τους να βοηθήσουν. Η δουλειά τους είναι να είναι εκεί και να εκφοβίζουν. Είναι πασιφανές αυτό.
Μαθαίνω ότι η αστυνομική παρουσία στους δρόμους αυξήθηκε εκθετικά μετά την αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος κατά του Ερντογάν. Όπως και η αστυνομική αγριότητα. Μαθαίνω ότι υπάρχουν πολλά περιστατικά παρενόχλησης που δεν έρχονται ποτέ στη δημοσιότητα.
Τα μαθαίνω όλα αυτά στο κέντρο της πόλης, στο Κιζιλάι, την πιο «ευρωπαϊκή» περιοχή, τη μόνη στην οποία μπορείς να βρεις λίγα μπαρ όπου σερβίρεται αλκοόλ. Το αλκοόλ δεν απαγορεύεται, αυτό που απαγορεύεται από το Ισλάμ είναι η δημόσια κατανάλωσή του. Στις γειτονιές της Άγκυρας δεν σερβίρεται αλκοόλ πουθενά, ούτε καν μπίρα, και ίσως σε κοιτάξουν στραβά αν ζητήσεις.
Οι Τούρκοι πίνουν τσάι. Λίτρα τσάι. Σταματούν έως και δέκα φορές τη μέρα για ένα ποτήρι τσάι, το οποίο δεν κοστίζει πάνω από 5 λίρες. Με τα σημερινά δεδομένα, οι 5 λίρες είναι 25 σεντς.
Με τα σημερινά δεδομένα, και μετά την κατάρρευση της τουρκικής λίρας, για όποιον έχει ευρώ ή δολάρια τα πάντα στην Τουρκία είναι πάρα πολύ φθηνά. Ένα πλήρες γεύμα σε ένα εστιατόριο της Άγκυρας δεν κοστίζει πάνω από 4-5 ευρώ και στον δρόμο 50 σεντς έως 1 ευρώ το πολύ.
Ισως γι’ αυτό οι Τούρκοι θυμώνουν όταν διαπιστώνουν ότι είσαι Δυτικός τουρίστας κι αφού ξεπεράσουν ταχύτατα τον θυμό τους, προσπαθούν να σου πάρουν όσο περισσότερα χρήματα γίνεται, ξεδιάντροπα σχεδόν - μπορεί να ζητήσουν για το ίδιο αντικείμενο τα μισά χρήματα από έναν Τούρκο πελάτη μπροστά στα μάτια σου.
Αν δεν βαριέσαι, παζαρεύεις. Αν βαριέσαι, δίνεις τη διαφορά, που για σένα είναι μηδαμινή.
Η αγορά είναι όπως όλα εδώ: υπερπολυτελή εμπορικά κέντρα για πολύ λίγους στα προάστια και παζάρια του δίφραγκου γεμάτα από προϊόντα «μαϊμού» στους μαχαλάδες του κέντρου.
Καταναλωτές χωρίς χρήματα
Τα προϊόντα «μαϊμού» είναι επίσης ενδεικτικά του τι συμβαίνει με την τουρκική οικονομία της καθημερινότητας. Είναι παντού, ακόμη και στα πιο κεντρικά καταστήματα. Υποτίθεται πως η αστυνομία τα κυνηγάει, αλλά στην πραγματικότητα κανείς δεν δίνει καμία σημασία, καθώς είναι ο απόλυτος στυλοβάτης του λιανεμπορίου.
Η Τουρκία είναι η δεύτερη χώρα στον κόσμο σε παραγωγή και εμπορία τέτοιων προϊόντων - μετά την Κίνα φυσικά. Και πέρα από τους τουρίστες από τα αραβικά εμιράτα, που έρχονται εδώ και φεύγουν με πέντε βαλίτσες γεμάτες «Chanel», εκείνοι που επωφελούνται περισσότερο είναι οι ίδιοι οι Τούρκοι, που φοράνε όλοι «Αdidas». Κατά περίεργη «σύμπτωση» το ίδιο μοντέλο, αυτό που έπεσε πρόσφατα στην αγορά και πωλείται έναντι 10 ευρώ, άντε 8 επειδή έχει εκπτώσεις, ίσως 7 επειδή σε συμπάθησε, τελική τιμή 6.
Η καταναλωτική αδυναμία της τούρκικης λίρας φαίνεται στο γεγονός ότι τα παζάρια είναι γεμάτα και με «μαΐμού» προϊόντα Zara. Αυτά που για μας είναι τα σχεδόν πιο φθηνά ρούχα του εμπορίου, για εκείνους είναι πολυτέλεια. Γι’ αυτό και τα εμπορικά κέντρα τους -πέραν εκείνων των λίγων που απευθύνονται στους πλούσιους- είναι γεμάτα από τουρκικές και φθηνές φίρμες.
Η οικονομία τους είναι απόλυτα εσωστρεφής, όπως και οι ίδιοι, που δεν μιλάνε -ή δεν θέλουν να μιλήσουν- καθόλου αγγλικά και σχεδόν τρομάζουν με τους ξένους.
Στο μεταξύ, ο Ερντογάν κλείνει συμφωνίες με το Αζερμπαϊτζάν και το Τουρκμενιστάν για να παίρνει φυσικό αέριο, ποντάρει στη φθηνή λίρα για εξαγωγές κυρίως βιομηχανικών προϊόντων και διαφημίζει ο ίδιος την καταναλωτική εσωστρέφεια, μιλώντας κάθε μέρα στην τηλεόραση για την «ανωτερότητα των τουρκικών προϊόντων».
Η ενεργειακή επάρκεια πάντως δεν αντικατοπτρίζεται στην ατμόσφαιρα της Άγκυρας η οποία κυριολεκτικά βρομάει από τις εκατοντάδες χιλιάδες ξυλόσομπες που χρησιμοποιεί ο κόσμος για να ζεσταίνεται. Είναι σχεδόν ανυπόφορη η μυρωδιά σε μια πόλη που, λόγω του υψομέτρου της (1.000 μέτρα περίπου), τον χειμώνα είναι πάρα πολύ κρύα διαρκώς.
Φαβέλες και μεγαθήρια
Σε ολόκληρες συνοικίες της πόλης οι άνθρωποι ζουν σε ετοιμόρροπα σπίτια, χωρίς θέρμανση και συχνά χωρίς ηλεκτρικό, ενώ δίπλα τους χτίζονται ουρανοξύστες που σαφέστατα θα ζήλευε ο Μπάμπης Βωβός. Η κοινωνική και οικονομική αυτή διάσταση είναι τόσο πασιφανής και τόσο προκλητική παντού που είναι σαν να ζεις ταυτόχρονα σε δύο χώρες.
Και, υπό μία έννοια, ζεις.
Η συνύπαρξη χαμόσπιτων με μεζονέτες και πολυκατοικίες δεν είναι και τόσο άγνωστη και σε μας εδώ στην Ελλάδα, όμως η έκταση του φαινομένου στην Άγκυρα είναι τεράστια.
Και όσο το κέντρο της πόλης βυθίζεται στο χάος, στην κίνηση, στη ρύπανση και στα γκρεμίδια, η πόλη απλώνεται προς κάθε σημείο του ορίζοντα με συνοικίες-προκάτ που χτίζονται εν ριπή οφθαλμού, πάντα με επίκεντρο ένα θηριώδες τζαμί, και θυμίζουν πολύ τον τρόπο με τον οποίο επεκτείνονται οι πόλεις του πρώην ανατολικού μπλοκ.
Συνοικίες που απευθύνονται κυρίως στους διοικητικούς υπαλλήλους με πιστοληπτική ικανότητα (η Άγκυρα είναι η πρωτεύουσα της χώρας με άπειρες δημόσιες υπηρεσίες), ανθρώπους που θα έρθουν εδώ για μερικά χρόνια και πιθανώς μετά θα επιστρέψουν εκεί απ' όπου ήρθαν· μια πόλη μόλις 100 ετών που έχει φτάσει τα 5 εκατομμύρια κατοίκους, αλλά έχει στην πραγματικότητα ελάχιστο γηγενή πληθυσμό.
Αν υπάρχει κάτι στο οποίο κερδίζει ο Ερντογάν, αυτό είναι η κοινωνική πολιτική. Κι αυτό το καταλαβαίνεις αμέσως στα νοσοκομεία.
Πριν από δύο χρόνια εγκαινιάστηκε το Μπασακσεχίρ, το μεγαλύτερο νοσηλευτικό σύμπλεγμα της Ευρώπης, με κόστος κατασκευής 1 δισεκατομμύριο ευρώ, 3.810 κλίνες και έκταση 10 ποδοσφαιρικών σταδίων· οι γιατροί παίρνουν συχνά ταξί για να πάνε από το ένα κτήριο στο άλλο.
Ακόμη κι αυτό είναι ενδεικτικό της συγκεντρωτικής νοοτροπίας του Ερντογάν. Παρά την κριτική που ασκήθηκε για λόγους κόστους και λειτουργίας και το γεγονός ότι οι σύγχρονες χώρες εγκαταλείπουν τα τεράστια νοσοκομεία για χάρη πολλών μικρότερων, διάσπαρτων στις γειτονιές, εκείνος συνεχίζει να θεωρεί ότι η «δύναμη είναι στο μέγεθος».
Αυτό μέχρι στιγμής φαίνεται να πείθει τους Τούρκους, οι οποίοι απολαμβάνουν από τη μία τις παροχές που τους προσφέρει (το Μπασακσεχίρ, για παράδειγμα, χτίστηκε από ιδιωτική κατασκευαστική και έχει νοικιαστεί από το κράτος για 25 χρόνια, παρέχοντας κάθε είδους εξετάσεις και φροντίδα εντελώς δωρεάν σε όλους), ενώ είναι σαφέστατα υπερήφανοι για τους δρόμους, τις γέφυρες, τα αεροδρόμια και τα λιμάνια που χτίζονται με φρενήρεις ρυθμούς σε όλα τα μήκη και τα πλάτη της Τουρκίας.
Ακόμη κι αν τα μεροκάματα που παίρνει κάποιος για να δουλέψει σε κάποιο από αυτά τα έργα είναι πολύ χαμηλά. Ένας ανειδίκευτος εργάτης στην Τουρκία παίρνει περίπου 1 ευρώ την ώρα. Κι αυτό είναι διπλάσιο απ' όσα έπαιρνε πριν από μόλις μια πενταετία. Η ανεργία όμως, επίσημα τουλάχιστον, κρατιέται γύρω στο 10%, ποσοστό όχι ιδιαίτερα υψηλό σε σχέση με το παρελθόν, αλλά με την ανεργία στους νέους να φτάνει το 20% και την πρόβλεψη για το 2023 να είναι δυσοίωνη.
Με τον πληθωρισμό να τρέχει με ένα διαστημικό 84,4%, τη λίρα σε ιστορικό χαμηλό έναντι του δολαρίου και του ευρώ και την εντελώς ανορθόδοξη πολιτική της τουρκικής κεντρικής τράπεζας να κόβει τα επιτόκια (κάτι που ανεβάζει τον πληθωρισμό), δεν είναι καθόλου παράξενο που τα εμπορικά καταστήματα ήταν άδεια ακόμη και ενόψει της εορταστικής περιόδου.
Οπως δεν είναι παράξενο και που οι άνθρωποι στρέφονται όλο και περισσότερο στον Προφήτη τους.
Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες ζουν τα οικονομικά ασθενέστερα στρώματα των Τούρκων, αλλά και η πορεία της οικονομίας έτσι όπως πάει, έχει στην πραγματικότητα μόνο μια λύση: Ο Θεός να μας φυλάει.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου