Σωτήρης Παστάκας: «Οι λέξεις είναι το παγκόσμιο κρυπτο-νόμισμα που δανειζόμαστε ο ένας από τον άλλον»

 

 

 

συνέντευξη στην Στέλλα Τενεκετζή (*)

 oanagnostis.gr

Ήρθα σε επαφή με τον Σωτήρη Παστάκα λόγω της ενασχόλησής μου με το λεξιλόγιο μέσα από το εγχείρημα «2016 Πρωτοσέλιδα».

Ποιητής, μεταφραστής, δοκιμιογράφος, ραδιοφωνικός παραγωγός, πεζογράφος, δάσκαλος βιωματικής γραφής, ανθολόγος. Πρόσφατα χρίστηκε εθνικός συντονιστής στην Ελλάδα από το Παγκόσμιο Ποιητικό Κίνημα (WPM, World Poetry Movement-Movimiento Poético Mundial).

Γεννημένος το 1954 στη Λάρισα, μέχρι σήμερα, έχει εκδώσει μεταφράσεις ιταλικής ποίησης, δοκίμια, διηγήματα και 17 ποιητικές συλλογές. Σπούδασε Ιατρική στη Ρώμη και για 30 χρόνια εργάσθηκε ως ψυχίατρος στην Αθήνα. Έχει μεταφραστεί σε 16 γλώσσες και επανειλημμένα έχει διαβάσει ποιήματά του σε  διεθνή φεστιβάλ ποίησης. Το 2021 ήταν επίσημος προσκεκλημένος στο 31^ο Διεθνές Φεστιβάλ Ποίησης του Μεδεγίν, στην Κολομβία. Τρεις ποιητικές συλλογές του κυκλοφορούν στην Ιταλία, όπου απέσπασε το Βραβείο Nord Sud το 2016, μία στις ΗΠΑ και η προσωπική του ανθολογία σε μετάφραση του José Antonio Moreno Jurado (2021),  στην Ισπανία.

Το 2019 ολοκλήρωσε τη δωρεά της βιβλιοθήκης του στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Ραψάνης όπου θα φιλοξενηθεί και το προσωπικό του αρχείο. Είναι μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων από το 1994. Σύντομα θα κυκλοφορήσει το βιβλίο του με τις ιστορίες από την άσκηση του επαγγέλματός του «Ο Δόκτωρ Ψ ανάμεσα στους άλλους» από τις εκδόσεις Κέδρος.

 

Πέρα από λήμματα του λεξικού και έξω από το περιχαρακωμένο γλωσσικό εργαστήριο, τι είναι οι λέξεις;

Οι λέξεις ήταν το μέσο επικοινωνίας του ανθρώπινου είδους, πριν αντικατασταθούν από τα εμότζι, τα τζιφ, τα αυτοκόλλητα και τα ουάου. Ελάχιστοι πλέον ασχολούνται μαζί τους και τις καλλιεργούν σαν χόμπι, όπως άλλοι ασχολούνται με το πλέξιμο, την κηπουρική και το ψάρεμα.

Πώς διαλέγει τις λέξεις του ο ποιητής;

Ανάλογα με την αξία του. Μπορώ να ξεχωρίσω αμέσως τον ποιητή που δεν διαθέτει αισθητικό κριτήριο, από τον τρόπο που βάζει τις λέξεις στη σειρά. Οι λέξεις του κλωτσάνε μεταξύ τους, και μου πέφτουν σαν γροθιές στο στομάχι. Στους καλούς ποιητές διακρίνεις μια φιλότιμη προσπάθεια να δημιουργήσουν κάποια αρμονία, αν και κάποιες λέξεις θα μπορούσαν να παραλειφθούν ή να αντικατασταθούν από άλλες. Στους μεγάλους δεν μπορείς να αλλάξεις ούτε μια λέξη, ούτε ένα κόμμα από το ποίημα.

Με δεδομένο ότι είναι δύσκολο να προσδιορίσει το εγώ –όπως είναι αδύνατο να δει την ίδια του τη μύτη αν δεν έχει καθρέπτη- μήπως μπορεί να κάνει καθρέπτη τις λέξεις που χρησιμοποιεί για να αυτοπροσδιοριστεί;

Το υποσυνείδητο είναι η γλώσσα, μάθαμε από το Λακάν. Η γλώσσα που  χρησιμοποιεί ο καθένας μας, τον καθορίζει. Η χρήση της γλώσσας αποκαλύπτει και το ασυνείδητό μας.

Πόσο δικές του όμως είναι οι λέξεις του ποιητή;

 Οι λέξεις είναι το παγκόσμιο κρυπτο-νόμισμα που δανειζόμαστε ο ένας από τον άλλον. Κάποιοι αποδίδουν τόκο και ξεπληρώνουν τα δάνεια, κι άλλοι μένουν υπο-χρεωμένοι για πάντα με αυτά που τους δόθηκαν.

Σε κάθε περίπτωση έχει στα αυτιά τις πρώτες λέξεις της μάνας του. Ύστερα, τις λέξεις του πατέρα. Αν έχει κατανοήσει αρχικά τον εαυτό μέσα από τις λέξεις του πρώτου περιβάλλοντος, μήπως κατ’ αναλογία εμπλουτίζει στη συνέχεια το εγώ με τις λέξεις του δημόσιου χώρου;

Ο ποιητής πρέπει να συχνάζει σε λαϊκές αγορές, καφενεία, γήπεδα, και να μπαίνει σε λεωφορεία, να χρησιμοποιεί τις αστικές συγκοινωνίες και να συχνάζει σε εμποροπανηγύρεις και πανηγύρια. Πρέπει να ακούει καθημερινά τη γλώσσα όπως αυτή διαμορφώνεται στα χείλη των ανθρώπων της. Η συμβουλή που μου έδωσε ο Φίλιππος Βλάχος ήταν να επιστρέψω αμέσως στην Ελλάδα εφ’ όσον ήθελα να γράψω. Την ίδια συμβουλή δίνω σε όλους τους ποιητές που βιοπορίζονται εις την ξένη.

Κι αν είναι τόσο οργανική η σχέση του ποιητή με το (λεκτικό) περιβάλλον του, υπάρχει τρόπος να σταθεί ακέραιος απέναντι στην όποια λεκτική προπαγάνδα;

Ο Γιάννης Βαρβέρης παρ’ ότι του Διπλωματικού Σώματος δεν απομακρύνθηκε ούτε μέρα από την Αθήνα. Θα μπορούσε να είχε γυρίσει και ταξιδέψει ανά την Υφήλιο, αλλά προτίμησε να μην εγκαταλείψει την Αθήνα, για να μην απομακρυνθεί από το λεκτικό του περιβάλλον. Ο Αργύρης Χιόνης παραιτήθηκε από τη θέση του στην ΕΕ για να επιστρέψει στην Ελλάδα. Δεν χρειάζεται να μείνει ακέραιος ο ποιητής. Όσο πιο διάτρητος είναι από τη γλώσσα, τόσο καλύτερα ποιήματα θα γράψει.

Ασχολούμαστε με τον ποιητή γιατί, επίσημα, ασχολείται με τις λέξεις. Τι διαφορά έχουν οι λέξεις που εμψυχώνουν αυτό που αποκαλούμε ποιητικό έργο από εκείνες που χρησιμοποιούμε όλοι στην καθημερινή ζωή;

Στο ποιητικό έργο οι λέξεις κάνουν έρωτα μεταξύ τους. Το έψιλον αγκαλιάζει το λάμδα, το πι γδύνει το κάπα, το άλφα το ρο και πάει λέγοντας. Στην καθημερινή ζωή μόνον οι ερωτευμένοι μιλούν τη γλώσσα των ποιητών και αντιστρόφως. Μόνον ο ερωτευμένος ποιητής είναι ικανός να μάς παραδώσει ποιητικό έργο.

Τι θα γίνει αν ασχοληθούμε με το προσωπικό μας λεξιλόγιο όπως ασχολούμαστε με το λεξιλόγιο του ποιητή; Οι λέξεις που χρησιμοποιούμε καθημερινά είναι ένας τρόπος να κατανοήσουμε τον εαυτό και τον κόσμο που μας περιβάλλει;

Δεν υπάρχει κανένας λόγος να υποστούμε τα μαρτύρια του ποιητή, εν προκειμένω. Πασχίζει εκείνος: για να μας δώσει τα λογάκια που θα χρειαστούμε εμείς οι υπόλοιποι στην καθημερινότητά μας. Να μας δείξει διαφορετικά τον κόσμο που μας περιβάλει, να κατανοήσουμε τον εαυτό μας μέσα από τα γραφτά του. Αν γινόμασταν όλοι ποιητές ποιος θα έβγαζε μεροκάματο, ποιος θα πλήρωνε τις δόσεις, ποιος θα δούλευε τα χωράφια;

Θα μπορούσε το καθημερινό λεξιλόγιο να συμβάλει στην «εφαρμογή» της ανθρωπιάς;

Το καθημερινό μας λεξιλόγιο περιορίζεται στις 150 με 200 λέξεις το πολύ. Μέσα σ’ αυτές είναι και το «ευχαριστώ» και το «συγγνώμη» και το «σ ’αγαπώ». Αυτές οι τρεις λέξεις αρκούν να κάνουν τη ζωή μας ανθρώπινη. Δεν νομίζω πως χρειάζονται περισσότερες.

Διαμορφώνουμε το περιβάλλον μας ή μας διαμορφώνει;

Ως νομάδας δέχθηκα ελάχιστη επίδραση από το περιβάλλον. Πήγα για σπουδές στην Ιταλία πριν κλείσω καλά-καλά τα δεκαοκτώ μου χρόνια. Αν έμενα στη Λάρισα, σίγουρα η ανάπτυξή μου θα είχε επηρεασθεί βαθύτατα από τον κάμπο. Οι μετανάστες διαμορφώνουν το δικό τους περιβάλλον πάντα. Έτσι όταν γύρισα επέλεξα την Αθήνα ως τόπο διαμονής μου. Εκεί με την ηλεκτρονική επιθεώρηση ποιητικής τέχνης «Ποιείν» διαμόρφωσα το νέο ποιητικό σκηνικό στην Ελλάδα από το 2001 έως το 2010, το πιο επιδραστικό από όλα τα ηλεκτρονικά περιοδικά. Έφτασαν μάλιστα να του αποδίδουν και «θεσμικό» χαρακτήρα. Με την επιστροφή μου στη Λάρισα, το 2013, διαμόρφωσα το νέο λογοτεχνικό πρόσωπο της πόλης με την ίδρυση του Πανθεσσαλικού Φεστιβάλ Ποίησης και ακολούθως με το λογοτεχνικό περιοδικό «Θράκα». Είμαι, όπως καταλαβαίνετε, ο πλέον πολέμιος της θέσης πως δεν μπορώ να αλλάξω τη ζωή μου επειδή είμαι θύμα του περιβάλλοντος, της μάνας μου της κυβέρνησης και του παππά που με βάφτισε. Σας ευχαριστώ πολύ.

 

 

(*)  Με την αναγγελία του δημοψηφίσματoς, την 27^η  Ιουνίου του 2015, και την υπόθεση ότι ο δημόσιος χώρος διαμορφώνεται από τον δημόσιο λόγο  η Στέλλα Τενεκετζή άρχισε να καταγράφει το λεξιλόγιο των πρωτοσέλιδων των εφημερίδων. Μια διαδικασία που συνέχισε για 488 ημέρες. Τον Ιανουάριο του 2016 άρχισε με τις λέξεις των πρωτοσέλιδων να γράφει ποιήματα. Οι ερωτήσεις της συνέντευξης προκύπτουν από το σημειωματάριο του εγχειρήματος. Μπορείτε να το παρακολουθήσετε: https://www.facebook.com/protoselida2016