Τον Αύγουστο του 1914 ξέσπασε ο Α’ Παγκόσμιος πόλεμος, ο οποίος επρόκειτο να αποβεί αφετηρία μεγάλων δεινών. Ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος υπολόγιζε σε μια προσωρινή ουδετερότητα, αποβλέποντας στη δημιουργία των απαραίτητων προϋποθέσεων για την έξοδο της Ελλάδος στο πόλεμο στο πλευρό των Δυνάμεων της Entente (των Συμμάχων). Ο Βασιλιάς Κωνσταντίνος, αντίθετα, ο κυριότερος πολιτικός του σύμβουλος και υπουργός Εξωτερικών Γεώργιος Στρέιτ και το Γενικό Επιτελείο, πεπεισμένοι για την νίκη της Γερμανίας και ιδεολογικά προσανατολισμένοι προς το κοινωνικοπολιτικό της σύστημα, υποστήριζαν πολιτική διαρκούς ουδετερότητας…
Οι εξελίξεις οδήγησαν τελικά τον Βενιζέλο στην παραίτηση (21 Φεβρουαρίου / 6 Μαρτίου 1915). Στις εκλογές (31 Μαΐου / 13 Ιουνίου 1915) το Κόμμα των Φιλελευθέρων πλειοψήφησε, παίρνοντας 189 έδρες και ο Βενιζέλος επανήλθε στην εξουσία. Τον Σεπτέμβριο του 1915 η Βουλγαρία τάσσεται στο πλευρό των Κεντρικών Αυτοκρατοριών. Ο Βενιζέλος επέμενε ότι τώρα η έξοδος της Ελλάδος στο πόλεμο στο πλευρό των Δυνάμεων της Entente (των Συμμάχων) ήταν υποχρεωτική. Σφοδρή διαφωνία του Βενιζέλου με τον βασιλιά που ήταν πεπεισμένος για την νίκη της Γερμανίας ανάγκασε τον Βενιζέλο να παραιτηθεί στις 22 Σεπτεμβρίου 1915. Ταυτόχρονα έχουμε την απόβαση των πρώτων αγγλογαλλικών στρατιωτικών μονάδων στη Θεσσαλονίκη.
Στις εκλογές της 6ης Δεκεμβρίου 1915, ο Βενιζέλος καταγγέλλει τον βασιλιά για αντισυνταγματική ενέργεια και καλεί τους ψηφοφόρους να απέχουν. Τα αποτελέσματα των εκλογών δείχνουν ότι ψήφισαν μόνον 280.000 έναντι 714.000 που είχαν ψηφίσει τον προηγούμενο Μάιο. Η αποχή του Βενιζέλου αποτέλεσε το πρώτο βήμα προς το μελλοντικό του κίνημα. Τις πρώτες όμως ενέργειες δεν τις έκανε ο Βενιζέλος, παρόλο που τις ενέκρινε και τις ενθάρρυνε. Στα μέσα του Δεκεμβρίου του 1915, μερικοί Βενιζελικοί στη Θεσσαλονίκη οργάνωσαν την Επιτροπή Εθνικής Άμυνας υπό τους Αλέξανδρο Ζάνα, Περικλή Αργυρόπουλο και Παμίκο Ζυμβρανάκη.Η κατάληψη του οχυρού Ρούπελ από τη Βουλγαρία στις 13/26 Μαΐου του 1916, και η πρόθεση του Βενιζέλου να πάει στη Θεσσαλονίκη και να εγκαταστήσει προσωρινή κυβέρνηση με σκοπό την οργάνωση στρατού που θα πολεμούσε μαζί με τους Συμμάχους κατά της Βουλγαρίας, είχε σαν αποτέλεσμα την στρατολόγηση εθελοντών από την Μακεδονία, με τη συνεργασία του Γάλλου στρατηγού Sarrail, που θα αναλάμβανε την εκπαίδευση και την συντήρησή τους.
Τα γεγονότα στη Μακεδονία οδήγησαν την Εθνική Άμυνα σε επανάσταση στη Θεσσαλονίκη στις 16/29 Αυγούστου 1916. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος δίστασε στην αρχή να τεθεί επικεφαλής του κινήματος της Εθνικής Άμυνας, αλλά τρεις εβδομάδες αργότερα με την παρότρυνση των Γάλλων και κάτω από το κλίμα της συγκινήσεως από την κατάληψη της ανατολικής Μακεδονίας από τους Γερμανοβουλγάρους, μαζί με πολλούς συνεργάτες του πήγε στην Κρήτη και στην συνέχεια στη Θεσσαλονίκη, όπου έφθασε στις 26 Σεπτεμβρίου/ 9 Οκτωβρίου 1916. Μετά την άφιξη του στη Θεσσαλονίκη σχημάτισε προσωρινή κυβέρνηση που βάση της ήταν η λεγόμενη «Τριανδρία», που την αποτελούσαν ο ίδιος ο Ελευθέριος Βενιζέλος, ο στρατηγός Παναγιώτης Δαγκλής και ο ναύαρχος Παύλος Κουντουριώτης.
Η ΑΦΙΞΗ ΤΟΥ Ε. ΒΕΝΙΖΕΛΟΥ ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ (Σεπτέμβριος 1916 /Ντοκουμέντο)
Σχολιασμός από τον καθηγητή Ιωάννη Μουρέλο (βίντεο: Παντελής Σαββίδης).
Κύριο μέλημα της προσωρινής κυβερνήσεως της Θεσσαλονίκης υπήρξε η άμεση δημιουργία αξιόμαχων ελληνικών μονάδων που θα συμμετείχαν στον κοινό συμμαχικό αγώνα. Στις 6/19 Οκτωβρίου 1916, Γάλλος βουλευτής Μπεναζέ έφθασε στη Αθήνα ως απεσταλμένος της γαλλικής κυβερνήσεως σε μια προσπάθεια κατευνασμού των σχέσεων του βασιλιά Κωνσταντίνου και της Συμμαχίας. Παρόλο που ήρθε σε κάποια συμφωνία με το βασιλιά, η συμφωνία αυτή δεν τηρήθηκε και επακολούθησαν η «μάχη των Αθηνών» και τα «Νοεμβριανά». Επακολούθησε ο αποκλεισμός, με τελικό αποτέλεσμα την παραίτηση της κυβέρνησης της Αθήνας. Την εντολή έλαβε και πάλι ο Αλέξανδρος Ζαΐμης, ο «πρωθυπουργός των εκτάκτων περιστάσεων» στις 21 Απριλίου/ 4 Μαΐου 1917.
Πρώτο μέλημα της νέας κυβερνήσεως ήταν η κήρυξη του πολέμου στις Κεντρικές Δυνάμεις στις 15 Ιουνίου 1917, που επισημοποίησε την ανάλογη πράξη της προσωρινής κυβερνήσεως της Θεσσαλονίκης στις 10 και 11 Νοεμβρίου 1916. … Με βασιλικό διάταγμα της 29ης Ιουνίου του 1917 ανακλήθηκε το διάταγμα της 29ης Οκτωβρίου του 1915 περί διαλύσεως της βουλής των εκλογών της 31ης Μαΐου «ως παρά το Σύνταγμα εκδοθέν» και συγκλήθηκε η Βουλή εκείνη σε δεύτερη τακτική σύνοδο για τις 12 Ιουλίου 1917. Η «Βουλή των Λαζάρων» όπως ονομάστηκε αποτέλεσε το νομοθετικό σώμα της Ελλάδος μέχρι το φθινόπωρο του 1920…
Στις 11 Νοεμβρίου του 1918 ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε λήξει με νίκη των Συμμάχων και τελικό απολογισμό 13.671.462 νεκρούς, 34.000.000 τραυματίες και πολλούς αγνοούμενους.
(Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτική Αθηνών)
_____________________________________________
Η κυβέρνηση «Εθνικής Αμύνης» του 1916 ή κυβέρνηση της Θεσσαλονίκης
Κατόπιν των απαράδεκτων επεμβάσεων των Συμμάχων, ο Σκουλούδης παραιτήθηκε στίς 6 Ιουνίου 1916 καί ανέλαβε πρωθυπουργός ο Αλέξανδρος Ζαΐμης μέ υπουργούς τούς Αντώνιο Μομφερράτο, Γεώργιο Ράλλη, Φωκίωνα Νέγρη, Ιωάννη Δαμιανό, Κωνσταντίνο Λιδωρίκη καί Πέτρο Καλλιγά. Η κατάσταση όμως ήταν ρευστή καί η ένταση μεταξύ βενιζελικών καί βασιλικών είχε φτάσει στό κορύφωμά της. Τέτοιες ήταν οι διαθέσεις της εποχής, ώστε ο Μεταξάς και ο Γερμανός στρατιωτικός ακόλουθος συζητούσαν ακόμα και το ενδεχόμενο εξόντωσης του Βενιζέλου. Μία γερμανική επίθεση εναντίον της Θεσσαλονίκης θά αποτελούσε τή μόνη αποτελεσματική αντίδραση. Αυτή τήν λύση εύχοταν ο Κωνσταντίνος, αλλά η αποτυχία των Γερμανών στό Βερντέν δέν προέβλεπε επιτυχία των όπλων τους στή Μακεδονία.
Καί όμως, έξαφνα στά μέσα του καλοκαιριού, Γερμανοβούλγαροι επιτέθηκαν αιφνιδιαστικά μέ αποτέλεσμα η ανατολική Μακεδονία νά περιέλθει στήν κατοχή των Βουλγάρων οι οποίοι άρχισαν αμέσως συστηματικό διωγμό του ελληνικού πληθυσμού της περιοχής. Στις 16 Αυγούστου 1916, μέ πρωτοβουλία της Εθνικής Αμυνας, ξέσπασε στη Θεσσαλονίκη βενιζελικό κίνημα το οποίο κατάφερε να επικρατήσει με τις γαλλικές λόγχες. Στή συνέχεια, οι Γάλλοι ζήτησαν τόν έλεγχο των λιμανιών, τηλεγράφων, σταθμών ασυρμάτων καί σιδηροδρόμων καθιστώντας τήν κυβέρνηση ανίσχυρη καί οδηγώντας σέ παραίτηση τον Ζαΐμη.
Στίς 29 Αυγούστου η Καβάλα παραδόθηκε στους Βούλγαρους. Η κατάσταση στήν Ανατολική Μακεδονία είχε ως το τέλος Αυγούστου, χειροτερεύσει. Τα περισσότερα ελληνικά φυλάκια προς βορρά της Καβάλας, είχαν ήδη περικυκλωθεί από τις βουλγαρικές δυνάμεις. Ο διοικητής του Δ' Σώματος Στρατού συνταγματάρχης Χατζόπουλος είχε διαταγές από την Αθήνα να μην αντισταθεί σε προσπάθεια των Βουλγάρων να καταλάβουν θέσεις γύρω από την πόλη ούτε είχε άλλωστε αρκετές δυνάμεις για να αντισταθεί σε βουλγαρική επίθεση. Έτσι όταν δέχθηκε τελεσίγραφο από τόν εχθρό να παραδώσει την πόλη και τις δυνάμεις του, δεν είχε άλλη επιλογή παρά να παραδοθεί ή να προσχωρήσει στην Εθνική Αμυνα. Ο Χατζόπουλος διάλεξε το πρώτο. Ένα μεγάλο μέρος της 6ης μεραρχίας, κάτω από τον συνταγματάρχη Χριστοδούλου ήταν έτοιμο να προσχωρήσει στο κίνημα της Θεσσαλονίκης, αλλά ο Χατζόπουλος απαγόρευσε στις δυνάμεις του να προσχωρήσουν.
Μόνο 3500 άνδρες, με επικεφαλής τον συνταγματάρχη Χριστοδούλου, κατάφεραν να διαφύγουν στη Θάσο και να ενωθούν με το κίνημα της Εθνικής Αμυνας, το υπόλοιπο του 4ου σώματος, 400 αξιωματικοί και 6.000 άνδρες, παραδόθηκαν στους Γερμανοβουλγάρους. Πέτυχε όμως ο Χατζόπουλος να μην παραμείνουν αιχμάλωτοι των Βουλγάρων, αλλά να τεθούν υπό περιορισμό στο Goerlitz της Γερμανίας, ως το τέλος του πολέμου. Η κατάληψη της Καβάλας και πάνω από όλα η αιχμαλωσία των ελληνικών δυνάμεων συγκλόνισε την Αθήνα. Η Αθήνα ζήτησε από το Βερολίνο να επιτρέψει την επάνοδο των ανδρών του 4ου σώματος, αλλά οι ενέργειες αυτές ήταν πια ενέργειες απελπισίας. Δυστυχώς μεταξύ των 312 στρατιωτών που πέθαναν κατά την αιχμαλωσία ήταν και ο Συνταγματάρχης Ιωάννης Χατζόπουλος.
Η τραγική τύχη της Ανατολικής Μακεδονίας και των ελληνικών δυνάμεων ήταν καθαρά αποτέλεσμα της πολιτικής του Κωνσταντίνου καί του Μεταξά. Η ώρα της επανάστασης είχε έρθει. Στίς 13 Σεπτεμβρίου 1916, ο Βενιζέλος πήγε στήν Κρήτη μαζί μέ 100 συνεργάτες του καί ανακοίνωσε τόν σχηματισμό προσωρινής κυβερνήσεως μέ επικεφαλής τόν ίδιο, τό ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη καί τόν στρατηγό Παναγιώτη Δαγκλή. Στις 26 Σεπτεμβρίου 1916, ο Ελευθέριος Βενιζέλος αποβιβάστηκε στη Θεσσαλονίκη και ανέλαβε την αρχηγία της Εθνικής Αμύνης σχηματίζοντας προσωρινή κυβέρνηση. Στις 9 Οκτωβρίου 1916, η προσωρινή κυβέρνηση του Βενιζέλου, με την υποστήριξη της Αντάντ, κήρυξε τον πόλεμο κατά της Βουλγαρίας και της Γερμανίας. Παράλληλα, συγκροτήθηκε ο Στρατός Εθνικής Αμύνης, αποτελούμενος από τίς Μεραρχίες, Σερρών, Αρχιπελάγους και Κρήτης.
Τό Νοέμβριο του 1916, η Ελλάς βρισκόταν με δύο αντίπαλες κυβερνήσεις, μία στη Θεσσαλονίκη υπό τον Ελευθέριο Βενιζέλο και μία στην Αθήνα υπό την επιρροή του βασιλιά Κωνσταντίνου. Στίς 3 Νοεμβρίου, οι Αγγλογάλλοι, αξίωσαν την παράδοση τεράστιων ποσοτήτων πολεμικού υλικού από την κυβέρνηση των Αθηνών. Ο Κωνσταντίνος καί η κυβέρνηση του Σπυρίδωνα Λάμπρου απέρριψαν τό αίτημα, μέ αποτέλεσμα στίς 18 Νοεμβρίου ο Γάλλος ναύαρχος Φουρνιέ (Dartige du Fournet) νά αποβιβάσει συμμαχικά αγήματα στο Φάληρο καί νά βομβαρδίσει μέ τά πολεμικά του πλοία τμήματα της πόλης κοντά στό Παλάτι. Ο βομβαρδισμός σταμάτησε το βράδυ, έπειτα από συμφωνία του Κωνσταντίνου με τους πρεσβευτές της Αντάντ. Οι απώλειες σε νεκρούς και τραυματίες ήταν 82 Ελληνες οπλίτες χωρίς νά υπολογίζονται τά θύματα του άμαχου πληθυσμού. Στή συνέχεια οι υποστηρικτές του βασιλιά ξέσπασαν πάνω στούς πολιτικούς τους αντιπάλους εξαπολύοντας άγριες επιθέσεις κατά βενιζελικών στόχων. Λεηλατήθηκαν σπίτια και καταστήματα, φονεύθησαν 35 πολίτες καί φυλακίσθηκαν 992 υποστηρικτές του Βενιζέλου. Η αιματοχυσία αυτή θά έμενε στήν ιστορία μέ τό όνομα "Νοεμβριανά".
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου