Ο απροκάλυπτος νεοοθωμανισμός του Ερντογάν

Το παιχνίδι του Ερντογάν στη Μέση Ανατολή - Επίδειξη ωμής δύναμης της Τουρκίας στον αραβικό κόσμο

ΒΑΣΙΛΗΣ ΓΑΛΟΥΠΗΣ

Δημοσιεύτηκε στο ΠΟΝΤΙΚΙ, τεύχος 2137 στις 6-8-2020

topontiki.gr 

9-12 λεπτά

---

Η Τουρκία προσπαθεί να αναβιώσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία κάνοντας επίδειξη δύναμης σε όλο και περισσότερες περιοχές. Η Άγκυρα επεκτείνει την παρουσία της στον αραβικό κόσμο χρησιμοποιώντας περισσότερο την ωμή δύναμη παρά τη διπλωματία. Την προηγούμενη χρονιά κατέλαβε τη νοτιοανατολική Συρία, εισέβαλε στο Ιράκ και αναμείχθηκε στον εμφύλιο της Λιβύης. Οι τουρκικές στρατιωτικές δαπάνες αυξήθηκαν κατά 50% από το 2016.

Σε πόλεις της βόρειας Συρίας, που μέχρι το 2014 βρίσκονταν υπό την κατοχή του Ισλαμικού Κράτους (ISIS) και έπειτα κατέλαβαν διάφορες ομάδες τζιχαντιστών, σήμερα κάνει κουμάντο η Τουρκία. Παρέχει στις πόλεις ρεύμα και προμηθεύει με αγαθά τα τοπικά μαγαζιά. Η λίστα με τα τουρκικά έργα υποδομών περιλαμβάνει από νοσοκομεία μέχρι σχολεία και δρόμους.
Παρά ταύτα, ο Ερντογάν δεν φαίνεται να έχει ένα ολοκληρωμένο σχέδιο για τον αραβικό κόσμο. Αυτό που κάνει είναι να προωθεί τα οικονομικά συμφέροντα της Τουρκίας και να διαχειρίζεται τις απειλές, συχνά παραβιάζοντας τα σύνορα άλλων χωρών. Υλοποιεί, δηλαδή, την υπόσχεση που είχε δώσει τέσσερα χρόνια πριν, «να πάμε και να αντιμετωπίσουμε τα προβλήματα όπου κι αν αυτά φωλιάζουν».
Πριν υπάρξει η Τουρκία όπως τη γνωρίζουμε, ο πρόγονός της, η Οθωμανική Αυτοκρατορία, κυβερνούσε την περιοχή της Μέσης Ανατολής για 500 χρόνια, μέχρι που οι ευρωπαϊκές δυνάμεις την αναχαίτισαν. Πιο πρόσφατα η Τουρκία ασκούσε οικονομική και πολιτισμική επιρροή μέσα από έργα υποδομών.
Μετά την Αραβική Άνοιξη το 2011, ο Ερντογάν προμοτάρισε την Τουρκία ως μοντέλο ισλαμικής διακυβέρνησης και τον εαυτό του ως ηγέτη του μουσουλμανικού κόσμου. Όταν η Δύση έχασε το ενδιαφέρον της για την περιοχή, ο Ερντογάν αποθρασύνθηκε.
Κατά Κούρδων στη Συρία
Άρχισε με τη Συρία, όπου η Άγκυρα έχει υποστηρίξει εδώ και πολύ καιρό τους αντάρτες κατά του Άσαντ. Μπορεί οι συγκεκριμένοι να έχουν ουσιαστικά χάσει, αλλά η Τουρκία συνεχίζει να ελέγχει τις περιοχές στα βορειοδυτικά που βρίσκονται ακόμα υπό τον έλεγχό τους.
Με αιτία – ή πρόσχημα – ότι δεν θέλει άλλο ένα κύμα προσφύγων να περάσει τα τουρκικά σύνορα, έχει επιχειρήσει να «σταθεροποιήσει» την περιοχή μπαίνοντας ακόμη πιο βαθιά στη Συρία. Αυτή τη στιγμή εκπαιδεύει αστυνομία, χρηματοδοτεί δημόσιες υπηρεσίες και στην περιοχή που ελέγχει αντικατέστησε τη λίρα Συρίας με την τουρκική λίρα.
Ακόμα τολμηρότερη ήταν η Τουρκία όσον αφορά το κομμάτι της βόρειας Συρίας που στο παρελθόν βρισκόταν υπό τον έλεγχο των τοπικών κουρδικών δυνάμεων, των YPG. Οι Κούρδοι πήραν μια μεγάλη περιοχή όταν βοηθούσαν την Αμερική να νικήσει το ISIS.
Όμως, όταν οι Αμερικανοί αποσύρθηκαν τον Οκτώβριο, τουρκικά στρατεύματα εισέβαλαν με την υποστήριξη τοπικών αραβικών ομάδων ανταρτών. Έτσι κατάφεραν να διώξουν τους Κούρδους από τις περιοχές τους. Σήμερα η Τουρκία έχει καταλάβει μία λωρίδα σε βάθος 30 χλμ. επί του συριακού εδάφους που εκτείνεται 145 χλμ. κατά μήκος των συνόρων τους.
Στο Ιράκ με πρόσχημα το PKK
Η Άγκυρα παρεμβαίνει και στο Ιράκ. Ο Ερντογάν πολεμάει το PKK στην αυτόνομη κουρδική περιοχή στο βόρειο Ιράκ. Όπως λέει η Τουρκία, έχει «εξουδετερώσει» πάνω από 1.400 Κούρδους μαχητές στο Ιράκ και τη Συρία φέτος. Κάποιες φορές οι Τούρκοι πραγματοποίησαν επιθέσεις 200 χλμ. μέσα στο έδαφος του Ιράκ.
Η Τουρκία επιμένει ότι πρόκειται για βραχυπρόθεσμη στρατιωτική επιχείρηση που στόχο έχει μόνο το PKK, όμως έχει στήσει κάμποσα νέα στρατιωτικά φυλάκια μέσα σε ιρακινό έδαφος. Πολλοί αναλυτές εκτιμούν ότι στόχος της Τουρκίας είναι να δημιουργήσει μια «ουδέτερη ζώνη» κατά μήκος των συνόρων, όπως έκανε στη Συρία.
Οι στόχοι στη Λιβύη
Η παρέμβαση της Τουρκίας στη Λιβύη είναι διαφορετική. Τα κράτη της ανατολικής Μεσογείου είχαν εδώ και πολύ καιρό διαφωνίες σχετικά με το ποιος ελέγχει ποιο κομμάτι της θάλασσας και τα κοιτάσματα υδρογονανθράκων. Ο μεγάλος φόβος του Ερντογάν ήταν ότι η Ελλάδα θα δημιουργήσει μια συμμαχία με την Κύπρο, την Αίγυπτο και το Ισραήλ, κάτι που θα εκτοπίσει την Τουρκία συμπιέζοντας τη θαλάσσια περιοχή που θα ελέγχει.
Έτσι υπέγραψε μια συμφωνία με την κυβέρνηση της Τρίπολης στη Λιβύη για την οριοθέτηση Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης, που, σύμφωνα με την Τουρκία, της δίνει το δικαίωμα να προχωρήσει σε γεωτρήσεις σε νερά στα ανοιχτά των ελληνικών νησιών.

Πρόκειται για μια πολιτική συμφωνία - αλισβερίσι με την κυβέρνηση της Τρίπολης εις βάρος και ερήμην τρίτων χωρών, η οποία είναι εξαιρετικά πιθανό να μην υλοποιηθεί ποτέ. Οι διάδρομοι τους οποίους έβαλαν Τουρκία και Λιβύη στον χάρτη διέρχονται από τα χωρικά ύδατα της Ελλάδας και της Κύπρου.
Σε αντάλλαγμα ο Ερντογάν παρείχε στρατεύματα, όπλα, drones και μισθοφόρους στην κυβέρνηση της Τρίπολης καταφέρνοντας έτσι να ανατρέψει την έκβαση του πολέμου στη Λιβύη προς όφελός της. Οι δυνάμεις του Χαφτάρ εκδιώχθηκαν από τη δυτική Λιβύη, αν και ακόμα τίποτα δεν έχει τελειώσει, δεδομένου του ενεργού ενδιαφέροντος της Γαλλίας.
Η Τουρκία είναι, λοιπόν, σήμερα μια υπολογίσιμη δύναμη σε μήκος 600 χλμ. στη Μεσόγειο.
Ελέγχει μια αεροπορική βάση στην Αλ Ουατίγια της Λιβύης, κοντά στα σύνορα με την Τυνησία, οι τουρκικές φρεγάτες ελέγχουν την ακτή της Λιβύης στα δυτικά και πολλοί αναλυτές θεωρούν ότι ο Ερντογάν προσπαθεί να μετατρέψει την ανατολική Μεσόγειο σε τουρκική θάλασσα.
«Πατερούλης» του Ισλάμ
Ο Ερντογάν είναι ενεργός σε διάφορα ακόμα μέρη:
● Έχει εγκαταστήσει στρατιωτικές δυνάμεις στο Κατάρ, σύμμαχο της Τουρκίας και υποστηρικτή των ισλαμιστικών κινημάτων.
● Έχει ενδιαφερθεί ακόμα και για τον εμφύλιο της Υεμένης παρουσιάζοντας την Τουρκία ως ασφαλές καταφύγιο για τους ισλαμιστές που μάχονται υπέρ του εξόριστου προέδρου Αμπντ Αλ Ραμπ Μανσούρ Χαντί. Πιθανώς μάλιστα να προσφέρει καταφύγιο και στον ίδιο τον Χαντί, όταν η Σαουδική Αραβία βαρεθεί να τον φιλοξενεί.
● Στο Σουδάν η Τουρκία φιλοδοξεί να αναπτύξει το Σουακίν στην Ερυθρά Θάλασσα, ένα παλιό οθωμανικό λιμάνι, τώρα κατεστραμμένο.
● Τέλος, έχει εγκαθιδρύσει τη μεγαλύτερη υπερπόντια στρατιωτική βάση της στο Μογκαντίσου, την πρωτεύουσα της Σομαλίας.
Διαθέτει, όμως, η Τουρκία τη δυνατότητα αυτή η εξάπλωσή της να διατηρηθεί στον χρόνο;
Οι τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις είναι αναμεμειγμένες σε διάφορα μέτωπα, έχοντας ήδη χάσει χιλιάδες αξιωματικούς σε εκκαθαρίσεις και δίκες την τελευταία δεκαετία.
Εκτός αυτού, οι πολεμικές περιπέτειες του Ερντογάν μόνο φθηνές δεν είναι. Μόνο στη Συρία οι τουρκικές επιχειρήσεις κοστίζουν 3 δισ. δολ. τον χρόνο, όπως υπολογίζει το TEPAV, το Ίδρυμα Μελετών Οικονομικής Πολιτικής της Τουρκίας.

«Ο Ερντογάν φιλοδοξεί να διεκδικήσει την ηγεσία των σουνιτών μουσουλμάνων και να αντιστρέψει την απώλεια της περιφερειακής επιρροής που κάποτε απολάμβανε η Οθωμανική Αυτοκρατορία» δηλώνει ο στρατηγικός αναλυτής του TEPAV Νιχάτ Αλί Οζκάν.
Ο λογαριασμός μπορεί να είναι τσουχτερός, αλλά ο Ερντογάν επικεντρώνεται στα οφέλη που αποκομίζει.
Το Κατάρ, για παράδειγμα, έχει προχωρήσει σε μια βροχή επενδύσεων στην Τουρκία. Νωρίτερα φέτος βοήθησε να στηριχθεί η αποκαμωμένη τουρκική λίρα τριπλασιάζοντας τη συμφωνία ανταλλαγής νομισμάτων που έχει με την Τουρκία στα 15 δισ. δολάρια.

Εκτιμάται ότι το Κατάρ μπορεί να βοηθά και στη χρηματοδότηση της τουρκικής επιχείρησης στη Λιβύη, όπου ο Ερντογάν περιμένει να κερδίσει νέα συμβόλαια για υποδομές όταν, αμέσως μόλις τελειώσει ο εμφύλιος πόλεμος, αρχίσει η ανοικοδόμηση.
Ο Ερντογάν έχει και εσωτερικό πολιτικό όφελος από όλα αυτά. Οι επιθέσεις του στους Κούρδους και η επίδειξη ισχύος που πραγματοποιεί στη Μεσόγειο έχουν ενθουσιάσει τους ακραίους εθνικιστές, που είναι οι σύμμαχοί του στο τουρκικό κοινοβούλιο. Οι Γκρίζοι Λύκοι έχουν σοβαρή επιρροή στον στρατό και την αστυνομία της Τουρκίας, αντάλλαγμα που ενδιαφέρει τα μέγιστα τον Ερντογάν.
Έχει… ξανοιχτεί πολύ 
Ωστόσο στην πορεία τα πράγματα μπορεί να δυσκολέψουν για την Τουρκία. Ο Ερντογάν έχει ξανοιχτεί υπερβολικά.
1. Η Αίγυπτος έχει ήδη κινητοποιήσει τις δυνάμεις της στα σύνορα με τη Λιβύη και έχει δηλώσει ότι θα περάσει τα λιβυκά σύνορα αν η Τουρκία προχωρήσει. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, τότε η Σαουδική Αραβία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, χώρες σταθερά αντιισλαμιστικές, εκτιμάται ότι θα υποστηρίξουν την Αίγυπτο.
2. Η Ρωσία είναι επίσης στην αντίθετη πλευρά της Τουρκίας στη Λιβύη, αλλά και στη Συρία. Στη Συρία, μάλιστα, πιστεύεται ότι σκότωσε δεκάδες Τούρκους στρατιώτες τον Φεβρουάριο.
3. Οι τακτικές του τουρκικού στόλου ενάντια στην Ελλάδα και την Κύπρο στη Μεσόγειο μιμούνται τις τακτικές της Κίνας στη Νότια Σινική Θάλασσα και αυξάνουν στο έπακρο τις εντάσεις για ένα θέμα που ουσιαστικά μπορεί να λυθεί μόνο με συμφωνία ή με τη βία.
4. Ο Ερντογάν ανοίγεται σε πολλαπλές μάχες σε διάφορα μέτωπα, προσπαθώντας να κατακτήσει την περιφερειακή κυριαρχία και ποντάροντας στην υπόθεση ότι ούτε η Αμερική ούτε η Ρωσία μπορούν να χάσουν την Τουρκία. Με την ίδια λογική, όμως, ούτε η Τουρκία μπορεί να διακινδυνέψει τις σχέσεις της.
5. Η εξωτερική πολιτική της Ευρώπης άρχισε να αντιμετωπίζει την Τουρκία ως απειλή. Ο Εμανουέλ Μακρόν, ένθερμος υποστηρικτής της ευρωπαϊκής κυριαρχίας, κάλεσε για επιβολή ευρωπαϊκών κυρώσεων κατά της Τουρκίας για την παραβίαση των θαλάσσιων χώρων στην ανατολική Μεσόγειο και ξεκαθάρισε πως η Γαλλία δεν είναι διατεθειμένη να αφήσει την ασφάλεια της περιοχής στην Τουρκία.
6. Στο πεδίο της οικονομίας η Τουρκία καταφέρνει τους τελευταίους μήνες να ισορροπεί την τελευταία στιγμή πάνω από την άβυσσο παλαντζάροντας διαρκώς ανάμεσα σε συμπληγάδες.
Εδώ και κάμποσο καιρό η κατάσταση της τουρκικής οικονομίας είναι τέτοια, ώστε η χώρα μοιραία αναμένεται ότι θα προσφύγει είτε στο ΔΝΤ είτε σε μέτρα όπως capital controls. Την τελευταία στιγμή καταφέρνει έως τώρα «να βγάζει λαγούς από το καπέλο», όπως όταν το Κατάρ αναπλήρωσε με 15 δισ. δολάρια τα συναλλαγματικά διαθέσιμα της Τουρκίας.
Όμως, η τύχη κάποτε τελειώνει και η διατήρηση σοβαρών εντάσεων με διάφορες χώρες, από την Ελλάδα μέχρι τη Γαλλία και από τη Ρωσία μέχρι τη Σαουδική Αραβία, μπορεί να αποδειχθεί δυσβάσταχτη και μη διαχειρίσιμη. Ο Ερντογάν ίσως σύντομα να νιώσει ότι έχει δαγκώσει μεγαλύτερη μπουκιά από ό,τι μπορεί να καταπιεί...