Ο άνομος κόσμος του διεθνούς εφοπλιστικού κεφαλαίου πίσω από την έκρηξη στη Βηρυτό

Πηγή: Laleh Khalili – the Guardian
Μετάφραση/Επιμέλεια: Δήμητρα Μπέη

Πηγή:  info-war.gr


 
Στις 6 μ.μ. περίπου την Τρίτη, 4 του Αυγούστου, μια φαινομενικά μικρή πυρκαγιά σε μια αποθήκη σιταριού κοντά στο λιμάνι της Βηρυτού, οδήγησε σε μια τεράστια έκρηξη με σύννεφα μαύρου και κόκκινου καπνού να σκεπάζουν την πόλη.

Το ωστικό κύμα διέλυσε τις κοντινές αποθήκες και πολυκατοικίες, σήκωσε τις πόρτες από τους μεντεσέδες τους και έσπασε τα παράθυρα αρκετά μίλια μακριά. Ο απολογισμός την ώρα που γράφονται αυτές οι γραμμές είναι 154 νεκροί, πάνω από 5.000 τραυματίες και 300.000 άστεγοι. Δεκάδες άνθρωποι εξακολουθούν να αγνοούνται.
Ενώ η προσοχή και ο θυμός έχουν επικεντρωθεί στην ανικανότητα και τη δυσλειτουργία της κυβέρνησης και των αρχών του Λιβάνου, οι ρίζες της καταστροφής εκτείνονται πολύ βαθύτερα. Η αναζήτηση των υπευθύνων θα πρέπει να ξεκινήσει από το ξεσκέπασμα του δικτύου εφοπλιστικού κεφαλαίου και νόμιμης απάτης, που έχει στόχο την προστασία των επιχειρήσεων με κάθε κόστος.
Ασχέτως του τι προκάλεσε την αρχική πυρκαγιά, η δευτερεύουσα έκρηξη που κατέστρεψε το λιμάνι και τόσο μεγάλο μέρος της πόλης προκλήθηκε από 2.750 τόνους νιτρικού αμμωνίου που αποθηκεύτηκαν σε μια αποθήκη κοντά στο λιμάνι.
Χημική ουσία που χρησιμοποιείται τόσο στη γεωργία όσο και στις κατασκευές, το νιτρικό αμμώνιο συνδέεται με τις βομβιστικές επιθέσεις του Μπίσοπσγκεϊτ το 1993 στο Λονδίνο και της Οκλαχόμα Σίτι το 1995. Ήταν επίσης η αιτία τεράστιων εκρήξεων στο Γκάλβεστον του Τέξας το 1947 και στο λιμάνι Τιάνζιν στην Κίνα το 2015, με θύματα δεκάδες ανθρώπους. Πώς κατέληξαν όμως τόσο επικίνδυνα εμπρηστικά υλικά σε αποθήκη τόσο κοντά σε κατοικημένες περιοχές της Βηρυτού;
Τον Σεπτέμβριο του 2013, το ρωσικό φορτηγό πλοίο MV Rhosus — ιδιοκτησίας Ρώσου, καταχωρημένο σε μια εταιρεία στη Βουλγαρία, αλλά με σημαία Μολδαβίας — εξέπλευσε από το Μπατούμι της Γεωργίας προς τη Μοζαμβίκη. Μετέφερε φορτίο νιτρικού αμμωνίου που αγόρασε η Fábrica de Explosivos de Moçambique, μια εταιρεία που κατασκευάζει εμπορικά εκρηκτικά. Μέλη του πληρώματος ήταν οκτώ Ουκρανοί και δύο Ρώσοι, που δεν γνώριζαν ότι το προηγούμενο πλήρωμα είχε παραιτηθεί σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη μη καταβολή των μισθών τους.
Όταν το Rhosus αναγκάστηκε από τον ιδιοκτήτη του να κάνει μια επιπλέον στάση στη Βηρυτό, για να παραλάβει περισσότερο φορτίο, Λιβανέζοι αξιωματούχοι έθεσαν το πλοίο υπό περιορισμό για παραβίαση των προτύπων του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού και αδυναμία καταβολής χρεώσεων, συμπεριλαμβανομένων λιμενικών τελών. Τα πλοία μπορούν να «συλληφθούν» μεταξύ άλλων, όταν δεν έχουν τα απαραίτητα έγγραφα, όταν θεωρηθούν ανασφαλή ή επικίνδυνα για το περιβάλλον ή ως μέσο παρακράτησης πληρωμής για οφειλόμενο χρέος.
Ο ιδιοκτήτης του πλοίου Ιγκόρ Γκρετσούσκιν είχε καταχωρήσει το σκάφος του στη Μολδαβία, με το νηολόγιο αυτής της χώρας να περιέχει πιο χαλαρούς εργασιακούς, υγειονομικούς, περιβαλλοντικούς κανονισμούς και κανονισμούς ασφαλείας. Ανοιχτά μητρώα όπως αυτά θεωρούνται «σημαίες ευκαιρίας», όπου ένα πλοίο φέρει σημαία διαφορετικής χώρας από εκείνη του ιδιοκτήτη.
Οι σημαίες ευκαιρίας επινοήθηκαν για πρώτη φορά από Αμερικανούς δικηγόρους για κράτη όπως ο Παναμάς, η Λιβερία και η Ονδούρα. Ακόμα και σήμερα, μεγάλο μέρος των κερδών ορισμένων από τα μεγαλύτερα ανοιχτά μητρώα μεταφέρεται σε ιδιωτικές εταιρείες στις ΗΠΑ. Η «ευκολία» στις «σημαίες ευκαιρίας», σύμφωνα με τον Αμερικανό δοκιμιογράφο John McPhee, είναι «ότι οι φόροι μπορούν να αποφευχθούν, η ασφάλιση να αγνοηθεί σε μεγάλο βαθμό και οι πλοιοκτήτες να εξασφαλίζουν ότι θα δίνουν χαμηλούς μισθούς σε ναυτικούς που θα προέρχονται από οποιαδήποτε μέρος του κόσμου».
Όταν ο Γκρετσούσκιν συνειδητοποίησε τι θα μπορούσε να του κοστίσει η κατάσχεση του Rhosus, άρχισε διαδικασίες πτώχευσης και εγκατέλειψε ολοκληρωτικά το πλοίο και το πλήρωμά του. Οι παραλήπτες του νιτρικού αμμωνίου από τη Μοζαμβίκη επίσης εγκατέλειψαν το φορτίο.
Τα πλοία εγκαταλείπονται από τους ιδιοκτήτες τους με ανησυχητική συχνότητα, συνήθως για να αποφύγουν την πληρωμή των μισθών του πληρώματος. Τόσο συχνά, μάλιστα, που η Διεθνής Οργάνωση Εργασίας διατηρεί ειδική βάση δεδομένων για όσους ναυτικούς δεν έχουν πληρωθεί. Μερικές φορές το φορτίο ενός εγκαταλελειμμένου πλοίου δημοπρατείται για να πληρωθούν οι πιστωτές ή οι μη καταβληθέντες μισθοί του πληρώματος ή τα έξοδα εκκαθάρισης.
Στον Λίβανο, η μεταπώληση του φορτίου δεν πραγματοποιήθηκε και οι αρχές αρνήθηκαν να επιτρέψουν σε τέσσερις από τους ναυτικούς να απομακρυνθούν από το πλοίο αν προηγουμένως δεν αντικατασταθούν με άλλο πλήρωμα. Ο καπετάνιος και τα υπόλοιπα μέλη του πληρώματος παρέμειναν στο πλοίο, μεταφέροντας το εκρηκτικό φορτίο του για σχεδόν ένα χρόνο, απλήρωτοι, χωρίς πρόσβαση σε ηλεκτρονικές επικοινωνίες και με μειωμένα τρόφιμα και καύσιμα.
Ουσιαστικά το πλήρωμα του Rhosus ήταν όμηροι στις διαπραγματεύσεις μεταξύ των λιμενικών αρχών του Λιβάνου — που δεν ήθελαν να αναλάβουν την ευθύνη για το επικίνδυνο φορτίο — και του πλοιοκτήτη. Τον Αύγουστο του 2014, ένας δικαστής του Λιβάνου διέταξε την απελευθέρωση των ναυτικών και το φορτίο 2.750 τόνων νιτρικού αμμωνίου μεταφέρθηκε στη συνέχεια από το πλοίο σε αποθήκη στο λιμάνι της Βηρυτού.
Αν και οι περισσότεροι Λιβανέζοι έχουν δικαίως εξοργιστεί από την ανικανότητα των αρχών της χώρας, δεν πρέπει να παραβλέπονται και οι συνέπειες των θανατηφόρων συναλλαγών του διεθνούς θαλάσσιου κεφαλαίου.
Ακόμη και σήμερα αρκετές χώρες δεν έχουν υπογράψει τις διεθνείς θαλάσσιες συνθήκες που ρυθμίζουν τους όρους εργασίας και τη διαχείριση των επικίνδυνων φορτίων. Αλλά ακόμη και αν το έπρατταν, πολλά κράτη δεν έχουν τους πόρους για να διεκδικήσουν αξιώσεις εναντίον αδίστακτων ναυτιλιακών εταιρειών. Επιπλέον, η ζυγαριά στις διεθνείς διαφορές μεταξύ κυβερνήσεων και ξένων επενδυτών σπάνια γέρνει προς αποφάσεις υπέρ των κυβερνήσεων.
Οι σημαίες ευκαιρίας είναι ουσιαστικά ένα υπεράκτιο εργαλείο που προορίζεται για την προστασία του κεφαλαίου, επιτρέποντας σε μη ασφαλή πλοία να ταξιδεύουν με πληρώματα που είναι ευάλωτα στις λεηλασίες των αδίστακτων εργοδοτών. Ακόμη και οι πλουσιότερες ναυτιλιακές εταιρείες στον κόσμο, με έδρα την Ευρώπη και την Ανατολική Ασία, νηολογούν με αυτό τον τρόπο τα πλοία τους, με σκοπό την μείωση των χρημάτων που θα ξοδεύονταν σε μισθούς, φόρους και ασφαλίσεις.
Η κατάργηση αυτών των παράνομων διατάξεων, η εξάλειψη σημαιών ευκαιρίας και η αναθεώρηση των μηχανισμών διαιτησίας που συχνά θέτουν σε μειονεκτική θέση τους ναυτικούς και τα λιγότερο ισχυρά κράτη είναι μόνο τα πρώτα βήματα για την αντιμετώπιση των εγκληματικών τακτικών που οδήγησαν στην τραγωδία της 4ης Αυγούστου. Καθώς λοιπόν η σκόνη κατακάθεται στη Βηρυτό, πολλά είναι αυτά που πρέπει να αναθεωρηθούν.