presspublica.gr
Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη*
Η πρόσφατη επιδρομή του κορονοϊού στην ανθρωπότητα, μας έδωσε την ευκαιρία να παρατηρήσουμε και εντρυφήσουμε ξανά σε κάποιες παραμέτρους και λεπτομέρειες στις σχέσεις των διαφόρων χωρών που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο είχαν κάποια σχέση, όχι απαραίτητα αιτιολογική, με αυτή. Για παράδειγμα, χαρακτηριστική είναι η τελευταία προσπάθεια του Αμερικανού Προέδρου να ενοχοποιήσει την Κίνα, ως τόπο που συνέβαλε αποφασιστικά στη γένεση, έναρξη και εξάπλωση της συγκεκριμένης πανδημίας, απειλώντας την μάλιστα να την σύρει στο διεθνές δικαστήριο. Κάπως ανάλογες ήταν ορισμένες αντιπαραθέσεις ανάμεσα σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά εδώ για άλλους λόγους, περισσότερο διαδικαστικούς.
Οι όποιες αντιπαραθέσεις, όμως, μεταξύ χωρών με αφορμή θανατηφόρες επιδημίες, δεν είναι καινούργιο φαινόμενο στην ιστορία. Τουναντίον, μάλιστα! Ορισμένοι ιστορικοί θεώρησαν τη σύφιλη, περισσότερο, και όχι την πανούκλα ως τη μεγαλύτερη και πιο επικίνδυνη κοινωνική ασθένεια και αιτία πολλαπλής μομφής, στην πρώιμη σύγχρονη Ευρώπη, δεδομένου ότι δεν ήταν μόνο κάτι καινούργιο στην Ευρώπη, αλλά ήταν σεξουαλικά μεταδιδόμενο, καθιστώντας το έτσι το απόλυτο προηγηθέν νόσημα του «Συνδρόμου Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας» (AIDS). Αλλά, παρ’ όλα αυτά, δεν υφίσταται επίσημη απόδειξη ότι ενθάρρυνε την μομφή έναντι κάποιου ή την κοινωνική βία. Συνήθως οι ιστορικοί ερευνητές υποδεικνύουν μόνο τα ονόματα που χρησιμοποιούνται για την επισήμανση της νόσου, όπως οι Ναπολιτάνοι που την ονόμασαν απλώς «malfrancese», οι Γάλλοι «mal de Naples», και ούτω καθεξής. Παρά τα ονόματα αυτά, κανείς δεν βρήκε μία μόνο συγκεκριμένη πηγή που να περιγράφει μια πρώιμη σύγχρονη οχλοκρατική εκδήλωση στη σύφιλη ή μια μαζική επίθεση σε όσους υποτίθεται ότι είχαν εξαπλώσει την ασθένεια, κυρίως ξένους στρατούς και τις πόρνες. Αντίθετα σε κείμενα όπως το «De morbo gallico» του Γκαμπριέλε Φαλόπιο (Gabriele Falloppio, 1523-1562), ενός εκ των σπουδαιότερων ανατόμων και γιατρών του 16ου αιώνα στην Πάδοβα, εκφράστηκε ανοιχτά η συμπάθεια για τα «πιο όμορφα κορίτσια» της Νάπολης, τα οποία «προωθήθηκαν» από τη φτώχεια σε «μυστική πορνεία»! Γεννημένος στη Μόντενα, ο Γκαμπριέλε Φαλόπιο αρχικά, στα 1542, έγινε κληρικός και αργότερα σπούδασε Ιατρική στη Φερράρα. Όμως άφησε το αποτύπωμά του στην ιστορία της ιατρικής γιατί μελέτησε επισταμένως το γεννητικό σύστημα της γυναίκας και άρα δικαίως το όνομά του δόθηκε στις γυναικείες σάλπιγγες. Ούτε ο Φαλόπιο, ούτε άλλοι σχολιαστές του 16ου αιώνα, κατηγόρησαν τους Γάλλους, παρά το συνηθισμένο όνομα «morbus Gallicus» με το οποίο εμφανίζεται στα ιατρικά κείμενα μέχρι τον 17ο αιώνα. Ο όρος «σύφιλη», για την ιστορία, προήλθε από το μεγάλο ποίημα του Ιταλού γιατρού, ποιητή, αστρονόμου και γεωλόγου από τη Βερόνα, Τζιρόλαμο Φρακαστόρο (Girolamo Fracastoro, 1476–1553), που επιγραφόταν «Σύφιλις ή γαλλική ασθένεια» (Syphilis sive morbus gallicus, 1530), και είχε ως θέμα του έναν νεαρό βοσκό που ονομαζόταν Σύφιλις και προσέβαλε τον αρχαίο θεό Απόλλωνα, με αποτέλεσμα να τιμωρηθεί απ’ αυτόν με εκείνη την φοβερή αρρώστια.
Σε ένα από τα πιο διαδεδομένα ιατρικά εγχειρίδια του 16ου αιώνα, ο Ούλριχ φον Χούτεν (Ulrich von Hutten,1488-1523) εξήγησε γιατί χρησιμοποίησε τον συγκεκριμένο όρο και αμέσως ζήτησε συγγνώμη γι’ αυτό λέγοντας: «δεν έχω καμία μνησικακία εναντίον ενός πολύ γνωστού έθνους που είναι ίσως το πλέον πολιτισμένο και φιλόξενο που υπάρχει σήμερα». Ο Ούλριχ φον Χούτεν ήταν Γερμανός μελετητής, ποιητής και σατιρικός, ο οποίος αργότερα έγινε οπαδός του Μάρτιν Λούθερ και προτεσταντικός μεταρρυθμιστής. Μέχρι το 1519, πάντως, υπήρξε επικριτικός απέναντι στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Σε γενικές γραμμές, προσπάθησε να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στον ουμανισμό της Αναγέννησης και την Λουθηρανική Μεταρρύθμιση. Στα τελευταία δεκαπέντε χρόνια της ζωής του, υπέφερε από αυτή τη «γαλλική ασθένεια» δηλαδή τη σύφιλη, από την οποία τελικά και κατέληξε. Είχε προηγουμένως, το 1519, γράψει ένα σπουδαίο κείμενο, το «De morbo Gallico» (Σχετικά με τη Γαλλική ασθένεια), όπου αναφερόταν στα συμπτώματα της ασθένειας που λεγόταν «σύφιλη» και τη θεραπεία της με το φυτό γουαϊάκο (Guaiacum). Το κείμενο αυτό, θεωρείται ως μία από τις πρώτες αφηγήσεις των ασθενών αυτών στην ιστορία της ιατρικής.
Δύο δεκαετίες αργότερα, ο Φλωρεντιανός πολιτικός και ιστορικός Φραντσέσκο Γκουιτσαρντίνι (Francesco Guicciardini, 1483-1540) αποκαλούσε μεν αυτήν την ασθένεια «malfrancese», αλλά επέμεινε παράλληλα ότι ήταν απαραίτητο να γίνει προσπάθεια ώστε να αφαιρεθεί η ντροπή του ονόματος «franzese», υποστηρίζοντας ότι η ασθένεια είχε μεταφερθεί στη Νάπολη από την Ισπανία και όχι τη Γαλλία. Σήμερα, ο Φραντσέσκο Γκουιτσαρντίνι θεωρείται διεθνώς, ένας από τους κορυφαίους πολιτικούς συγγραφείς της Αναγέννησης και πατέρας της Νεότερης Ιστορίας, επειδή χρησιμοποιούσε λεπτομέρειες κρατικών αρχείων στη συγγραφή της Ιστορίας της Ιταλίας, γεγονός που άνοιξε το δρόμο στη συνέχεια για την επιστημονική ιστοριογραφία. Παρά το γεγονός ότι το άφησε μισοτελειωμένο, το έργο του «Ιστορία της Ιταλίας» (Storia d’ Italia), παραμένει κλασσικό και μνημειώδες. Όσον αφορά τη σύφιλη, για να επανέλθουμε, ο Γκουιτσαρντίνι πρόσθεσε ότι η ασθένεια δεν ήταν ακριβώς αυτού του έθνους, δηλαδή της Ισπανίας, αλλά αντίθετα μάλλον προήλθε από τις Δυτικές Ινδίες, χωρίς να κατηγορεί ευθέως κάποιον γι’ αυτό και φυσικά ούτε τον Ιταλό θαλασσοπόρο και ήρωα Χριστόφορο Κολόμβο ο οποίος, όπως έλεγε, έκανε πραγματικότητα την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου. Ο γιατρός Γκαμπριέλε Φαλόπιο προχώρησε ένα βήμα περισσότερο, διατυπώνοντας τη σκέψη ότι η έξαρση της ασθένειας δεν οφειλόταν εξ’ ολοκλήρου σε εξωτερικούς εισβολείς, αλλά αντίθετα και σε μεγάλο βαθμό από κακή πρακτική και τακτική των πολιτών. Ήταν η εποχή κατά την οποία οι ναπολιτάνοι αρτοποιοί κατηγορούνταν εν μέρει ότι μόλυναν το ψωμί που παρασκεύαζαν με γύψο, εξασθενίζοντας την άμυνα του πληθυσμού της Νάπολης και έτσι συμβάλλοντας, εμμέσως, στην εξάπλωση της νόσου. Ο Μπερναντίνο Τομιτάνο (Bernardino Tomitano, 1517-1576), πάλι, έριξε την ευθύνη για τη διάδοση της σύφιλης στη δεκαετία του 1530 στους Βενετούς εμπόρους, οι οποίοι την μετέφεραν στην Ανατολική Ευρώπη. Ήταν κι’ αυτός αξιόλογος Ιταλός γιατρός, μελετητής, φιλόσοφος και συγγραφέας αρκετών λογοτεχνικών κειμένων στα οποία φυσικά θα προστεθούν κάποια στιγμή και πολλά σημερινά που αφορούν τον πρωτόγνωρο κορονοϊό, εμπλουτίζοντας έτσι τις, ήδη, αναρίθμητες και λίαν ενδιαφέρουσες σελίδες της πολύχρονης και πολύπαθης ιστορίας της ιατρικής.
Του Γεωργίου Νικ. Σχορετσανίτη*Η πρόσφατη επιδρομή του κορονοϊού στην ανθρωπότητα, μας έδωσε την ευκαιρία να παρατηρήσουμε και εντρυφήσουμε ξανά σε κάποιες παραμέτρους και λεπτομέρειες στις σχέσεις των διαφόρων χωρών που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο είχαν κάποια σχέση, όχι απαραίτητα αιτιολογική, με αυτή. Για παράδειγμα, χαρακτηριστική είναι η τελευταία προσπάθεια του Αμερικανού Προέδρου να ενοχοποιήσει την Κίνα, ως τόπο που συνέβαλε αποφασιστικά στη γένεση, έναρξη και εξάπλωση της συγκεκριμένης πανδημίας, απειλώντας την μάλιστα να την σύρει στο διεθνές δικαστήριο. Κάπως ανάλογες ήταν ορισμένες αντιπαραθέσεις ανάμεσα σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά εδώ για άλλους λόγους, περισσότερο διαδικαστικούς.
Οι όποιες αντιπαραθέσεις, όμως, μεταξύ χωρών με αφορμή θανατηφόρες επιδημίες, δεν είναι καινούργιο φαινόμενο στην ιστορία. Τουναντίον, μάλιστα! Ορισμένοι ιστορικοί θεώρησαν τη σύφιλη, περισσότερο, και όχι την πανούκλα ως τη μεγαλύτερη και πιο επικίνδυνη κοινωνική ασθένεια και αιτία πολλαπλής μομφής, στην πρώιμη σύγχρονη Ευρώπη, δεδομένου ότι δεν ήταν μόνο κάτι καινούργιο στην Ευρώπη, αλλά ήταν σεξουαλικά μεταδιδόμενο, καθιστώντας το έτσι το απόλυτο προηγηθέν νόσημα του «Συνδρόμου Επίκτητης Ανοσολογικής Ανεπάρκειας» (AIDS). Αλλά, παρ’ όλα αυτά, δεν υφίσταται επίσημη απόδειξη ότι ενθάρρυνε την μομφή έναντι κάποιου ή την κοινωνική βία. Συνήθως οι ιστορικοί ερευνητές υποδεικνύουν μόνο τα ονόματα που χρησιμοποιούνται για την επισήμανση της νόσου, όπως οι Ναπολιτάνοι που την ονόμασαν απλώς «malfrancese», οι Γάλλοι «mal de Naples», και ούτω καθεξής. Παρά τα ονόματα αυτά, κανείς δεν βρήκε μία μόνο συγκεκριμένη πηγή που να περιγράφει μια πρώιμη σύγχρονη οχλοκρατική εκδήλωση στη σύφιλη ή μια μαζική επίθεση σε όσους υποτίθεται ότι είχαν εξαπλώσει την ασθένεια, κυρίως ξένους στρατούς και τις πόρνες. Αντίθετα σε κείμενα όπως το «De morbo gallico» του Γκαμπριέλε Φαλόπιο (Gabriele Falloppio, 1523-1562), ενός εκ των σπουδαιότερων ανατόμων και γιατρών του 16ου αιώνα στην Πάδοβα, εκφράστηκε ανοιχτά η συμπάθεια για τα «πιο όμορφα κορίτσια» της Νάπολης, τα οποία «προωθήθηκαν» από τη φτώχεια σε «μυστική πορνεία»! Γεννημένος στη Μόντενα, ο Γκαμπριέλε Φαλόπιο αρχικά, στα 1542, έγινε κληρικός και αργότερα σπούδασε Ιατρική στη Φερράρα. Όμως άφησε το αποτύπωμά του στην ιστορία της ιατρικής γιατί μελέτησε επισταμένως το γεννητικό σύστημα της γυναίκας και άρα δικαίως το όνομά του δόθηκε στις γυναικείες σάλπιγγες. Ούτε ο Φαλόπιο, ούτε άλλοι σχολιαστές του 16ου αιώνα, κατηγόρησαν τους Γάλλους, παρά το συνηθισμένο όνομα «morbus Gallicus» με το οποίο εμφανίζεται στα ιατρικά κείμενα μέχρι τον 17ο αιώνα. Ο όρος «σύφιλη», για την ιστορία, προήλθε από το μεγάλο ποίημα του Ιταλού γιατρού, ποιητή, αστρονόμου και γεωλόγου από τη Βερόνα, Τζιρόλαμο Φρακαστόρο (Girolamo Fracastoro, 1476–1553), που επιγραφόταν «Σύφιλις ή γαλλική ασθένεια» (Syphilis sive morbus gallicus, 1530), και είχε ως θέμα του έναν νεαρό βοσκό που ονομαζόταν Σύφιλις και προσέβαλε τον αρχαίο θεό Απόλλωνα, με αποτέλεσμα να τιμωρηθεί απ’ αυτόν με εκείνη την φοβερή αρρώστια.
Σε ένα από τα πιο διαδεδομένα ιατρικά εγχειρίδια του 16ου αιώνα, ο Ούλριχ φον Χούτεν (Ulrich von Hutten,1488-1523) εξήγησε γιατί χρησιμοποίησε τον συγκεκριμένο όρο και αμέσως ζήτησε συγγνώμη γι’ αυτό λέγοντας: «δεν έχω καμία μνησικακία εναντίον ενός πολύ γνωστού έθνους που είναι ίσως το πλέον πολιτισμένο και φιλόξενο που υπάρχει σήμερα». Ο Ούλριχ φον Χούτεν ήταν Γερμανός μελετητής, ποιητής και σατιρικός, ο οποίος αργότερα έγινε οπαδός του Μάρτιν Λούθερ και προτεσταντικός μεταρρυθμιστής. Μέχρι το 1519, πάντως, υπήρξε επικριτικός απέναντι στην Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Σε γενικές γραμμές, προσπάθησε να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα στον ουμανισμό της Αναγέννησης και την Λουθηρανική Μεταρρύθμιση. Στα τελευταία δεκαπέντε χρόνια της ζωής του, υπέφερε από αυτή τη «γαλλική ασθένεια» δηλαδή τη σύφιλη, από την οποία τελικά και κατέληξε. Είχε προηγουμένως, το 1519, γράψει ένα σπουδαίο κείμενο, το «De morbo Gallico» (Σχετικά με τη Γαλλική ασθένεια), όπου αναφερόταν στα συμπτώματα της ασθένειας που λεγόταν «σύφιλη» και τη θεραπεία της με το φυτό γουαϊάκο (Guaiacum). Το κείμενο αυτό, θεωρείται ως μία από τις πρώτες αφηγήσεις των ασθενών αυτών στην ιστορία της ιατρικής.
Δύο δεκαετίες αργότερα, ο Φλωρεντιανός πολιτικός και ιστορικός Φραντσέσκο Γκουιτσαρντίνι (Francesco Guicciardini, 1483-1540) αποκαλούσε μεν αυτήν την ασθένεια «malfrancese», αλλά επέμεινε παράλληλα ότι ήταν απαραίτητο να γίνει προσπάθεια ώστε να αφαιρεθεί η ντροπή του ονόματος «franzese», υποστηρίζοντας ότι η ασθένεια είχε μεταφερθεί στη Νάπολη από την Ισπανία και όχι τη Γαλλία. Σήμερα, ο Φραντσέσκο Γκουιτσαρντίνι θεωρείται διεθνώς, ένας από τους κορυφαίους πολιτικούς συγγραφείς της Αναγέννησης και πατέρας της Νεότερης Ιστορίας, επειδή χρησιμοποιούσε λεπτομέρειες κρατικών αρχείων στη συγγραφή της Ιστορίας της Ιταλίας, γεγονός που άνοιξε το δρόμο στη συνέχεια για την επιστημονική ιστοριογραφία. Παρά το γεγονός ότι το άφησε μισοτελειωμένο, το έργο του «Ιστορία της Ιταλίας» (Storia d’ Italia), παραμένει κλασσικό και μνημειώδες. Όσον αφορά τη σύφιλη, για να επανέλθουμε, ο Γκουιτσαρντίνι πρόσθεσε ότι η ασθένεια δεν ήταν ακριβώς αυτού του έθνους, δηλαδή της Ισπανίας, αλλά αντίθετα μάλλον προήλθε από τις Δυτικές Ινδίες, χωρίς να κατηγορεί ευθέως κάποιον γι’ αυτό και φυσικά ούτε τον Ιταλό θαλασσοπόρο και ήρωα Χριστόφορο Κολόμβο ο οποίος, όπως έλεγε, έκανε πραγματικότητα την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου. Ο γιατρός Γκαμπριέλε Φαλόπιο προχώρησε ένα βήμα περισσότερο, διατυπώνοντας τη σκέψη ότι η έξαρση της ασθένειας δεν οφειλόταν εξ’ ολοκλήρου σε εξωτερικούς εισβολείς, αλλά αντίθετα και σε μεγάλο βαθμό από κακή πρακτική και τακτική των πολιτών. Ήταν η εποχή κατά την οποία οι ναπολιτάνοι αρτοποιοί κατηγορούνταν εν μέρει ότι μόλυναν το ψωμί που παρασκεύαζαν με γύψο, εξασθενίζοντας την άμυνα του πληθυσμού της Νάπολης και έτσι συμβάλλοντας, εμμέσως, στην εξάπλωση της νόσου. Ο Μπερναντίνο Τομιτάνο (Bernardino Tomitano, 1517-1576), πάλι, έριξε την ευθύνη για τη διάδοση της σύφιλης στη δεκαετία του 1530 στους Βενετούς εμπόρους, οι οποίοι την μετέφεραν στην Ανατολική Ευρώπη. Ήταν κι’ αυτός αξιόλογος Ιταλός γιατρός, μελετητής, φιλόσοφος και συγγραφέας αρκετών λογοτεχνικών κειμένων στα οποία φυσικά θα προστεθούν κάποια στιγμή και πολλά σημερινά που αφορούν τον πρωτόγνωρο κορονοϊό, εμπλουτίζοντας έτσι τις, ήδη, αναρίθμητες και λίαν ενδιαφέρουσες σελίδες της πολύχρονης και πολύπαθης ιστορίας της ιατρικής.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου