gerontakos

Τρίτη, Μαΐου 26, 2020

O Γιώργος Βαϊλάκης γράφει για το πρώτο εκδοτικό γεγονός του 2020.

Η ιστορία της εκδίκησης είναι μακρά και γοητευτική, αλλά και -ως επί το πλείστον- αχαρτογράφητη, με την ιδέα της ανταπόδοσης στο κακό που έκανε κάποιος να μοιάζει -συχνά- ως μία φυσική και αναπόδραστη συνθήκη για την επίτευξη μιας προσωπικής δικαιοσύνης. Άλλωστε, η διάθεση για εκδίκηση είναι ένα από τα πλέον αρχέγονα συναισθήματα, ενώ πίσω από το ρητό «Οφθαλμόν αντί οφθαλμού και οδόντα αντί οδόντος» έχει -εδώ και αιώνες- κωδικοποιηθεί το πνεύμα και το γράμμα του νόμου της συγκεκριμένης πράξης.
Αυτή η αυθαίρετη απονομή δικαιοσύνης -η οποία φτάνει μέχρι τον φόνο- έχει τις καταβολές της στους πρώτους πολιτισμούς, όταν το δίκαιο υπήρχε μόνο στη μορφή της αυτοδικίας. Αλλά και αργότερα, όταν η φιλοσοφία μεσουρανούσε, ο Αριστοτέλης στα «Ηθικά Νικομάχεια» σημείωνε ότι «όποιος διαπράξει ένα αδίκημα μόνο σαν πάθει ό,τι έκαμε δίκη σωστή θα γίνει». Σε κάθε περίπτωση, οι ιστορίες εκδίκησης δεν έπαψαν ποτέ να απασχολούν -τόσο θεωρητικά όσο και πρακτικά- ενώ έχουν αξιοποιηθεί ποικιλοτρόπως στη λογοτεχνία από αρχαιοτάτων χρόνων.

Μάλιστα, στις ελληνικές τραγωδίες η εκδικητική συμπεριφορά ήταν μία ευρέως αποδεκτή πρακτική. Στη «Μήδεια» του Ευριπίδη -για παράδειγμα- το θεμελιώδες θέμα του έργου είναι η εκδίκηση της Μήδειας για την προσβολή που έχει υποστεί. Η εκδίκησή της, ωστόσο, είναι πιο σκληρή από την προσβολή- φτάνοντας μέχρι και στον φόνο των ίδιων της των παιδιών. Στις δε «Χοηφόρες» του Αισχύλου, η Κλυταιμνήστρα και ο Αίγισθος δολοφονούνται από τον Ορέστη ο οποίος εκδικείται έτσι τον άδικο θάνατο του πατέρα του, ενώ γίνεται -συνάμα- μητροκτόνος. Και, βέβαια, ο Σαίξπηρ επικαλέσθηκε όσο κανένας άλλος την δολοφονική αυτοδικία για να σκιαγραφήσει απαράμιλλα -όπως στον «Τίτο Ανδρόνικο»- τα πιο σκοτεινά ανθρώπινα ένστικτα: Ο στρατηγός Τίτος Ανδρόνικος επιστρέφει θριαμβευτής έπειτα από την εκστρατεία του ενάντια στους Γότθους. Ανάμεσα στα λάφυρά του είναι και η βασίλισσα των ηττημένων. Όταν ο Τίτος αποφασίζει να θυσιάσει έναν από τους γιους της για να εκδικηθεί το θάνατο των δικών του παιδιών, θα ανοίξει ένας ατέλειωτος κύκλος βίας. Η δίψα για εκδίκηση και η διαστροφή της εξουσίας ενεργοποιούν τα πιο ζωώδη ένστικτα, πέρα από κάθε φαντασία. Και, ακόμη, η ιστορία του Δανού πρίγκιπα Άμλετ -στο ομώνυμο έργο- που σχεδιάζει την εκδίκηση εναντίον του βασιλιά θείου του για τη δολοφονία του πατέρα του, που ήταν προηγουμένως στο θρόνο, είναι από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις όπου η βία επιστρατεύεται για να αποκαταστήσει την τιμή ενός νεκρού.
Πάντως, μία από τις πιο κομψές ιστορίες εκδίκησης όλων των εποχών είναι ο «Θάνατος και η πυξίδα» του Μπόρχες: Ένας ιδιωτικός αστυνομικός, o Έρικ Λόνροτ, προσπαθεί να καταλάβει τη μυστική μορφολογία κάποιων αποτρόπαιων εγκλημάτων, να εξιχνιάσει μία σειρά δολοφονιών που φαίνονται να ακολουθούν ένα καββαλιστικό σχέδιο, για να συνειδητοποιήσει -στο τέλος- ότι η λύση του προβλήματος των συμμετρικών θανάτων αφορούσε αποκλειστικά τον ίδιο. Ένα ιδιοφυές σχέδιο εκδίκησης -ξετυλίγεται μπροστά στα μάτια του αναγνώστη- με θύμα τον ίδιο τον ντετέκτιβ ο οποίος έμελλε να πληρώσει ακριβά την οξυμένη αναλυτική του ικανότητα. Αλλά η κατεξοχήν ιστορία εκδίκησης είναι το έργο του Αλέξανδρου Δουμά «Ο κόμης Μοντεχρίστος» (τόμοι Α΄ και Β΄) με πρωταγωνιστή έναν νεαρό υποπλοίαρχο που πέφτει θύμα μιας εξωφρενικής σκευωρίας. Τη μέρα του γάμου του και λίγο αφότου έχει πάρει προαγωγή ο νεαρός ναυτικός Εδμόνδος Νταντές φυλακίζεται για ένα έγκλημα που δεν διέπραξε. Θύμα ερωτικού και επαγγελματικού ανταγωνισμού, αλλά και πολιτικών συμφερόντων, παραμένει έγκλειστος για 14 χρόνια. Από τον συγκρατούμενο του μαθαίνει για έναν αμύθητο θησαυρό που είναι θαμμένος στο νησί Μοντεχρίστο. Δραπετεύει, τον βρίσκει και αποφασίζει να εκδικηθεί αυτούς που τον αδίκησαν.
Πρόκειται για ένα εκδοτικό γεγονός αφού επαναπροτείνει σε νέα μετάφραση αυτό το κλασικό έργο, ενώ ο αναγνώστης θα έχει την ευκαιρία να διαβάσει: Απόσπασμα του Αλέξανδρου Δουμά όπου περιγράφει πώς εμπνεύστηκε το μυθιστόρημα, μια επιστολή του Μπαλζάκ στην αγαπημένη του με την οποία εκφράζει την επιθυμία του να αγοράσει τον μεγαλοπρεπή Πύργο του Μοντεχρίστου που είχε κτίσει, μετά την επιτυχία του βιβλίου, ο Δουμάς, καθώς και αναλυτικό χρονολόγιο και τη συναφή φιλμογραφία. Κατά τα άλλα, το μυθιστόρημα αυτό σηματοδοτεί το αποκορύφωμα του πολυγραφότερου συγγραφέα του 19ου αιώνα.
Η επιτυχία του έργου στο γαλλικό αναγνωστικό κοινό από τη στιγμή που άρχισε να κυκλοφορεί σε συνέχειες το 1844, αλλά και στη θεατρική σκηνή, υπήρξε τεράστια, για να ακολουθήσει η παγκόσμια αναγνώριση. Στην ουσία, είναι ένα αμιγώς ρομαντικό έργο, πλούσιο σε ιστορικές, λογοτεχνικές, φιλοσοφικές και θρησκευτικές αναφορές, που προσφέρεται για νέες αναγνωστικές προσεγγίσεις.
Ο ήρωας θα περιπλανηθεί, θα ζήσει συγκλονιστικές και ακραίες καταστάσεις, θα διακινδυνέψει τα πάντα. Και όλα αυτά, για να επιτύχει τον ένα και μοναδικό σκοπό του: Να αποδώσει δικαιοσύνη και να τιμωρήσει τους υπεύθυνους της πλεκτάνης…
Αλέξανδρος Δουμάς
«Ο κόμης Μοντεχρίστος»
Μετάφραση: Ωρίων Αρκομάνης
Εκδόσεις: Gutenberg
Τόμοι Α΄ & Β΄
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ