Όταν το έγκλημα "διαβάζει" τις κοινωνικές παθογένειες

---

Του Γρηγόρη Αζαριάδη*
Πηγή: avgi.gr

Η επιλογή αναγνωστικών προτάσεων, ιδιαίτερα όσον αφορά στο αστυνομικό μυθιστόρημα, εγκυμονεί πολλούς κινδύνους. Διαφορετικές σχολές συγγραφέων, διαφορετικό περιεχόμενο και πλοκή και, το σημαντικότερο, διαφορετική ισορροπία μεταξύ της «καθαρά αστυνομικής οπτικής» του συγγραφέα και της «κοινωνικοπολιτικής τοποθέτησής» του, με τη δεύτερη να αποτελεί, κατά την ταπεινή μου άποψη, το επιπρόσθετο πλεονέκτημα, που απογειώνει την αξία του μυθιστορήματος. Στα προτεινόμενα αστυνομικά μυθιστορήματα που ακολουθούν, βασικό ρόλο έχει διαδραματίσει αυτός ακριβώς ο εμπλουτισμός της καθαυτό αστυνομικής πλοκής με μια βαθύτερη κριτική ματιά στα κοινωνικά προβλήματα, που κρύβονται κάτω από την επιφάνεια κοινωνιών που φαινομενικά δίνουν την εντύπωση ισορροπίας, ηρεμίας, ου μην αλλά και ευημερίας. Εδώ θα δανειστώ ένα παλιό, αλλά πάντα επίκαιρο, κλισέ: «Ένα αστυνομικό μυθιστόρημα με απόλυτη προσήλωση στην πλοκή, θα φαινόταν στην εποχή μας τόσο πληκτικό όσο κι ένα Κυριακάτικο απόγευμα στον Παράδεισο».
«Η Λεωφόρος» του Trevanian (εκδόσεις Πόλις, μετάφραση Κλαίρη Παπαμιχαήλ): Ένα αστυνομικό μυθιστόρημα γραμμένο πριν σαράντα χρόνια, από τον Rodney William Whitaker (όπως είναι το πραγματικό όνομα του συγγραφέα), το οποίο μας μεταφέρει στο Μόντρεαλ, ένα μάλλον ασυνήθιστο τοπίο για τη σύγχρονη αστυνομική λογοτεχνία. Με αφορμή τη δολοφονία ενός νεαρού μετανάστη με αδυναμία στο ωραίο φύλο, ο συγγραφέας περιγράφει τη σκληρή ζωή των οικονομικά εξαθλιωμένων κατοίκων, που παλεύουν να επιζήσουν στο γκέτο της Λεωφόρου Μέιν. Εκεί όπου φιλοξενούνται κυρίως οι μετανάστες που καταφθάνουν στην πόλη προς εξασφάλιση ενός καλύτερου μέλλοντος. Κλέφτες, προαγωγοί, κάθε είδους μικροαπατεώνες, διαγκωνίζονται να εξασφαλίσουν τον επιούσιο. Και μοναδικός εκπρόσωπος του νόμου, που διαφεντεύει την περιοχή, ο υπαστυνόμος Λαπουάντ. Μια μοναδική φυσιογνωμία μπάτσου, όπου κάτω από το προσωπείο του σκληρού, άτεγκτου, σε κάποια σημεία φασιστικού τρόπου επιβολής του νόμου, κρύβεται ένας μεσήλικας με απόθεμα ευαισθησίας. Ο συγγραφέας απεικονίζει ανάγλυφα μια μικρή κοινωνία, που ζει στα όρια της φτώχειας, εκεί όπου οι κοινωνικές συνθήκες οδηγούν νομοτελειακά σε μικρές, καθημερινές παραβατικές συμπεριφορές και το συναίσθημα σιγοκαίει μόνο στις σπίθες μιας φωτιάς που αργοσβήνει.
«Μάκμπεθ» του Jo Nesbo (εκδόσεις Μεταίχμιο, μετάφραση Γωγώ Αρβανίτη): Ο ποιοτικότερος εκ των εμπορικών Σκανδιναβών αστυνομικών συγγραφέων συμμετέχει στο project της «αναβίωσης» κλασικών συγγραφέων σε αστυνομικό περιβάλλον και γράφει ένα πολύ εντυπωσιακό σύγχρονο αστυνομικό μυθιστόρημα, χρησιμοποιώντας σαν βάση της μυθοπλασίας του το αριστούργημα του Σαίξπηρ. Η γραφή του είναι σαφώς υψηλών απαιτήσεων, ώριμη όσο ποτέ στα έργα του, και αποκαλύπτει μια πλήρως διαφοροποιημένη εικόνα του Νέσμπε, που θεωρώ ότι αναδεικνύει το ταλέντο του να λειτουργεί σε υψηλότερο επίπεδο από αυτό που έχουν συνηθίσει οι θαυμαστές του. Στο «Μάκμπεθ», πέραν της κλασικής καταιγιστικής πλοκής, σήμα κατατεθέν άλλωστε του Νέσμπε, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στη δημιουργία δύο πολύ δυνατών κεντρικών ηρώων, αλλά και εξ ίσου στιβαρών δευτερευόντων χαρακτήρων. Αν προσθέσουμε το χτίσιμο μιας υποδειγματικής νουάρ ατμόσφαιρας, μιλάμε συνολικά γιά ένα εξαίρετο έργο.
«Αδιέξοδο» του Jorn Lier Horst (εκδόσεις Διόπτρα, μετάφραση Δέσποινα Παπαγρηγοράκη): Ο Χορστ αποτελεί μια ιδιαίτερη περίπτωση σύγχρονου Σκανδιναβού αστυνομικού συγγραφέα, λόγω του σχετικού βιογραφικού του. Όπως κι ο εξέχων συνάδελφός του Λέιφ Πέρσσον, ο Χορστ έχει εργαστεί επί πολλά χρόνια στο Τμήμα Ανθρωποκτονιών της χώρας του, αποκομίζοντας πολύτιμες εμπειρίες στον τρόπο λειτουργίας και συλλογιστικής των δυνάμεων του νόμου. Και απόλυτα φυσιολογικά, στα μυθιστορήματά του αποδεικνύεται πιστός εραστής του police procedural. Στόχος του είναι να πάρει από το χέρι τον αναγνώστη και να τον οδηγήσει μέσα στη σκηνή του εγκλήματος με τον πιο ρεαλιστικό τρόπο. Πράγμα που καταφέρνει σε πολύ μεγάλο βαθμό στο «Αδιέξοδο», όπου ο ήρωάς του επιθεωρητής Βίστιν μας αναγκάζει να τον ακολουθήσουμε στην προσπάθειά του να εξιχνιάσει ένα πολυδαίδαλο μυστήριο, παρέα με πολύ ρεαλιστικούς χαρακτήρες, που κινούνται σε ένα επικίνδυνο, απειλητικό σκηνικό με συνεχείς ανατροπές.
«Νυχτερινές Ικεσίες» του Santiago Gamboa (εκδόσεις Πόλις, μετάφραση Βασιλική Κνητού): Ο Γκαμπόα παίρνει εξέχουσα θέση στις αναγνωστικές μας προτιμήσεις, καθώς μας αποκαλύπτει ένα μικρό, κρυφό διαμάντι. Αν και λιγότερο γνωστός στη χώρα μας από άλλους επιφανείς εκπροσώπους της λατινικής σχολής αστυνομικής λογοτεχνίας, ο Γκαμπόα γράφει με καθαρά λογοτεχνικό τρόπο. Εδώ, η πλοκή περνάει σε δεύτερο επίπεδο και το μεγάλο βάρος στην ανάγνωση πέφτει στον τρόπο γραφής του συγγραφέα. Οι «Νυχτερινές ικεσίες» είναι ένα πολύ ιδιαίτερο πολυεπίπεδο έργο, που λειτουργεί σε μικρότερο βαθμό στο αστυνομικό πεδίο, πολύ περισσότερο στο κοινωνικοπολιτικό. Μέσα από τη δημουργία μιας σκοτεινής, ζοφερής ατμόσφαιρας της κοινωνίας στη χώρα του, κατορθώνει να μας δώσει μια ρεαλιστική περιγραφή της σκληρής, άνισης πάλης των βασανισμένων ηρώων του για επιβίωση.
«7-1» του Arne Dahl (εκδόσεις Μεταίχμιο, μετάφραση Γρηγόρη Κονδύλη): Πιστεύω ότι ο Νταλ ανήκει στην κορυφαία τριάδα των καθαρά ποιοτικών εκπροσώπων της σύγχρονης Σκανδιναβικής σχολής αστυνομικών συγγραφέων, μαζί με τον Χένινγκ Μανκέλ και τον Λέιφ Πέρσσον. Αφήνοντας πίσω την εντυπωσιακή τετραλογία του με φόντο τις κοινωνίες της Ευρώπης, ο Νταλ γράφει το πρώτο μυθιστόρημα της νέας του τριλογίας, όπου απογειώνει το επίπεδο της λογοτεχνικής γραφής του στις κορυφές της σύγχρονης ευρωπαϊκής αστυνομικής λογοτεχνίας. Συνδυάζει με τον πιο αρμονικό τρόπο την ύψηλή ποιότητα γραφής με την κλασική, γρήγορη και πολυδαίδαλη πλοκή του Nordic noir. Στο «7-1», ο Νταλ εγκαταλείπει το ευρωπαϊκό σκηνικό και τη δωδεκαμελή ομάδα του κι επιστρέφει στις ρίζες, αρχίζοντας ένα επίμονο, υπόγειο σκάψιμο κάτω από την επιφανειακή ευημερία της σουηδικής κοινωνίας με στόχο να αναδείξει τα βαθύτερα προβλήματά της. Στα πλεονεκτήματα του «7-1», η εμφάνιση ενός νέου, ιδιόρρυθμου και λίαν γοητευτικού ζεύγους πρωταγωνιστών, του Σαμ Μπέργερ και της Μόλλυ Μπλουμ, του οποίου η ψυχολογική σκιαγράφηση αποτελεί ένα από τα πιο δυνατά σημεία του μυθιστορήματος.
«Φοβού τους Δαναούς» του Philip Kerr (εκδόσεις Κέδρος, μετάφραση Γιώργος Μαραγκός): Εδώ μιλάμε για το κύκνειο άσμα ενός μεγάλου συγγραφέα. Ο δημιουργός της πολυδιαβασμένης «Τριλογίας του Βερολίνου» γράφει ένα δυνατό μυθιστόρημα μυστηρίου και έντασης με σκηνικό τη χώρα μας. Ο ήρωάς του, ο συμπαθής Μπέρνι Γκούντερ, παλεύει σκληρά μέσα στο σκοτάδι να ανακαλύψει την έξοδο του λαβυρίνθου, όπου έχει εγκλωβιστεί. Ακολουθώντας το κλασικό του μοτίβο, ο Κέρρ σκαλίζει με μανία το σκοτεινό παρελθόν και οικοδομεί μια απειλητική ατμόσφαιρα, με τη δράση να κλιμακώνεται σταδιακά. Κατορθώνει να αναβιώσει μια ατμόσφαιρα εποχής, όπου τα φαντάσματα του παρελθόντος παίρνουν ζωή κι ανεβαίνουν στη σκηνή του θεάτρου, με αποτέλεσμα τη δημιουργία μιας απόλυτα συναρπαστικής πλοκής.
«Με κομμένη την ανάσα» του Φρεντερίκ Α. Φαζαρντί (Εκδόσεις των Συναδέλφων, μετάφραση Γιάννη Καυκιά): Ένα ακόμη μοναδικό, ιδιαίτερο δείγμα γραφής από τον εξέχοντα εκπρόσωπο της σχολής του neopolar, του άκρως ιδιαίτερου αστυνομικού μυθιστορήματος που αποτέλεσε το μέσον της σκληρής κοινωνικής και πολιτικής κριτικής της γενιάς των στρατευμένων αριστερών συγγραφέων (με πρωτοπόρο τον Zαν-Πατρίκ Mανσέτ). Το αστυνομικό μυθιστόρημα, που ευαγγελίζεται την άμεση ρήξη με την αστική κοινωνία και τη βίαιη κοινωνική παρέμβαση. Η πλοκή των μυθιστορημάτων του Φαζαρντί είναι σαφώς μοναδική. Εδώ, ξεφεύγουμε λίγο (έως και πολύ) από το ρεαλιστικό και σε πολλές περιπτώσεις φτάνουμε με άνεση στο σουρεαλιστικό. Άλλωστε, για τον Φαζαρντί, αυτό δεν είναι και ιδιαίτερα σημαντικό, μιας κι η εξέλιξη της υπόθεσης των μυθιστορημάτων είναι μια καλή αφορμή γι’ αυτόν να αναπτύξει τη στρατευμένη πολιτική τής άμεσης και βίαιης ρήξης με την κοινωνία, ακολουθώντας πιστά τις επιταγές της αντιεξουσιαστικής ιδεολογίας του Μάη του ’68.
* Ο Γρηγόρης Αζαριάδης είναι συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων