Το ραγισμένο γυαλί του φιλελευθερισμού
Μια σειρά από ιστορικούς
αναχρονισμούς μάς υπενθυμίζει ότι στην πολιτική δεν υπάρχουν κενά:
εθνικισμός, ρατσισμός, φασισμός, αβυσσαλέες ανισότητες, διευρυμένη
φτώχεια.
Σύμφωνα με τον Ιμάνουελ Βαλερστάιν, η «επανάσταση» του 1968 και η κατάρρευση του πρώην ανατολικού μπλοκ, αρχής γενομένης από το 1989, αποτελούν σε επίπεδο παγκόσμιας ιστορικής εξέλιξης ένα μεγάλο, ενιαίο γεγονός, το οποίο αποδόμησε τη φιλελεύθερη ιδεολογία.
«Η έξαψη του 1968 σύντομα θα εξασθενούσε και θα καταπνιγόταν. Ομως το ραγισμένο γυαλί της φιλελεύθερης συναίνεσης δεν μπορούσε να ξανακολλήσει», γράφει ήδη από το 2002 στο βιβλίο του «Μετά τον φιλελευθερισμό».
Εκφράζει μάλιστα την πεποίθηση ότι η ιδεολογία αυτή, ως αποτελεσματικό και οργανωμένο πολιτικό σχέδιο, έχει τελειώσει και ότι «βρίσκεται πλέον σε διαδικασία κατάρρευσης υπό το βάρος της οργανικής κρίσης της καπιταλιστικής κοσμο-οικονομίας».
Η χρηματοπιστωτική κρίση που ξεκίνησε το 2008, ως «συνέχεια» των κρίσεων στη νοτιοανατολική Ασία και στη Ρωσία, αποσταθεροποίησε ακόμα περισσότερο αυτό το καθεστώς της φιλελεύθερης συναίνεσης, η οποία, υπό το βάρος της αχαλίνωτης παγκοσμιοποίησης που η ίδια έθεσε σε λειτουργία, έφτασε οριστικά στα όριά της.
Οι σημερινοί σπασμοί, με τη μορφή επιστροφής στον προστατευτισμό, στην εθνική περιχαράκωση και στις συντηρητικές ιδεολογίες, εκφράζουν μιαν απελπισμένη και αδιέξοδη αντίδραση στον φιλελευθερισμό, ο οποίος διέψευσε όλες του τις επαγγελίες: ελευθερία του ατόμου, ελευθερία μετακίνησης, προστασία της ιδιωτικότητας και των δικαιωμάτων, ελευθερία των συμβάσεων.
Στην ουσία αυτοαναιρέθηκε, αποδεικνύοντας ότι όλες οι αρχές του ήταν υπονομευμένες εξαρχής. Σήμερα παντού το άτομο είναι δέσμιο και καταπιεσμένο -πλην των κυρίαρχων οικονομικών και πολιτικών ελίτ–, οι ελευθερίες φενάκη και ο πλανήτης σε θανάσιμο κίνδυνο εξαιτίας της απληστίας αυτών ακριβώς των ελίτ που κυβερνούν.
Το περίφημο ιδεολόγημα του «τέλους της Ιστορίας» δεν εξέφραζε παρά την ψευδαίσθηση των φιλελευθέρων ότι το σύστημα του 19ου αιώνα αποτελούσε την κορωνίδα της ανθρώπινης προόδου, οπότε δεν είχαν παρά να το τελειοποιήσουν. Ομως, όπως πολύ σωστά λέει ένα γνωστό ρητό, «ουτοπία δεν είναι να πιστεύεις ότι τα πράγματα θα αλλάξουν, αλλά ότι θα παραμείνουν τα ίδια».
Η διαφορά με τον 20ό αιώνα είναι ότι σήμερα η παρηκμασμένη φιλελεύθερη δημοκρατία αμφισβητείται ουσιαστικά μόνο από τα δεξιά, καθώς η Σοσιαλδημοκρατία παραμένει ένα άταφο πτώμα, ενώ η Αριστερά πολυδιασπασμένη και χωρίς συνεκτικό και ρεαλιστικό σχέδιο για το μέλλον.
Αντίθετα, στο συλλογικό φαντασιακό κυριαρχεί ακόμα η εντύπωση ότι είτε επιδιώκει τη διαχείριση του υπάρχοντος δήθεν με ανθρώπινο πρόσωπο, είτε επιμένει να ταυτίζεται με μοντέλα κυριαρχίας που αποδείχτηκαν ατελέσφορα για την ανθρώπινη χειραφέτηση.
Η ιστορία των ιδεών –και των προσπαθειών εφαρμογής τους– προσφέρει ένα τεράστιο απόθεμα γνώσης και εμπειρίας, το οποίο όμως θα παραμένει ανεκμετάλλευτο, όσο στην Αριστερά θα επικρατεί η νοοτροπία του ενός και μόνου κατόχου της απόλυτης αλήθειας και η καχυποψία για όλους τους υπόλοιπους.
Σήμερα περισσότερο από ποτέ απαιτείται συλλογική επεξεργασία και δράση, αξιοποιώντας ως καύσιμο τις μέχρι τώρα κατακτήσεις. Οπως λέει ο Πασκάλ Μπρικνέρ: «Τι πρέπει να κρατήσουμε από τους Αρχαίους Ελληνες; Την ιδέα μιας συλλογικής συμμετοχής στα κοινά. Και από τον Διαφωτισμό; Το κριτικό πνεύμα συν τον ενθουσιασμό για το μέλλον». Και εγώ θα πρόσθετα: Και τα μαθήματα από την εμπειρία των λαθών του 20ού αιώνα!
Σύμφωνα με τον Ιμάνουελ Βαλερστάιν, η «επανάσταση» του 1968 και η κατάρρευση του πρώην ανατολικού μπλοκ, αρχής γενομένης από το 1989, αποτελούν σε επίπεδο παγκόσμιας ιστορικής εξέλιξης ένα μεγάλο, ενιαίο γεγονός, το οποίο αποδόμησε τη φιλελεύθερη ιδεολογία.
«Η έξαψη του 1968 σύντομα θα εξασθενούσε και θα καταπνιγόταν. Ομως το ραγισμένο γυαλί της φιλελεύθερης συναίνεσης δεν μπορούσε να ξανακολλήσει», γράφει ήδη από το 2002 στο βιβλίο του «Μετά τον φιλελευθερισμό».
Εκφράζει μάλιστα την πεποίθηση ότι η ιδεολογία αυτή, ως αποτελεσματικό και οργανωμένο πολιτικό σχέδιο, έχει τελειώσει και ότι «βρίσκεται πλέον σε διαδικασία κατάρρευσης υπό το βάρος της οργανικής κρίσης της καπιταλιστικής κοσμο-οικονομίας».
Η χρηματοπιστωτική κρίση που ξεκίνησε το 2008, ως «συνέχεια» των κρίσεων στη νοτιοανατολική Ασία και στη Ρωσία, αποσταθεροποίησε ακόμα περισσότερο αυτό το καθεστώς της φιλελεύθερης συναίνεσης, η οποία, υπό το βάρος της αχαλίνωτης παγκοσμιοποίησης που η ίδια έθεσε σε λειτουργία, έφτασε οριστικά στα όριά της.
Οι σημερινοί σπασμοί, με τη μορφή επιστροφής στον προστατευτισμό, στην εθνική περιχαράκωση και στις συντηρητικές ιδεολογίες, εκφράζουν μιαν απελπισμένη και αδιέξοδη αντίδραση στον φιλελευθερισμό, ο οποίος διέψευσε όλες του τις επαγγελίες: ελευθερία του ατόμου, ελευθερία μετακίνησης, προστασία της ιδιωτικότητας και των δικαιωμάτων, ελευθερία των συμβάσεων.
Στην ουσία αυτοαναιρέθηκε, αποδεικνύοντας ότι όλες οι αρχές του ήταν υπονομευμένες εξαρχής. Σήμερα παντού το άτομο είναι δέσμιο και καταπιεσμένο -πλην των κυρίαρχων οικονομικών και πολιτικών ελίτ–, οι ελευθερίες φενάκη και ο πλανήτης σε θανάσιμο κίνδυνο εξαιτίας της απληστίας αυτών ακριβώς των ελίτ που κυβερνούν.
Το περίφημο ιδεολόγημα του «τέλους της Ιστορίας» δεν εξέφραζε παρά την ψευδαίσθηση των φιλελευθέρων ότι το σύστημα του 19ου αιώνα αποτελούσε την κορωνίδα της ανθρώπινης προόδου, οπότε δεν είχαν παρά να το τελειοποιήσουν. Ομως, όπως πολύ σωστά λέει ένα γνωστό ρητό, «ουτοπία δεν είναι να πιστεύεις ότι τα πράγματα θα αλλάξουν, αλλά ότι θα παραμείνουν τα ίδια».
Η διαφορά με τον 20ό αιώνα είναι ότι σήμερα η παρηκμασμένη φιλελεύθερη δημοκρατία αμφισβητείται ουσιαστικά μόνο από τα δεξιά, καθώς η Σοσιαλδημοκρατία παραμένει ένα άταφο πτώμα, ενώ η Αριστερά πολυδιασπασμένη και χωρίς συνεκτικό και ρεαλιστικό σχέδιο για το μέλλον.
Αντίθετα, στο συλλογικό φαντασιακό κυριαρχεί ακόμα η εντύπωση ότι είτε επιδιώκει τη διαχείριση του υπάρχοντος δήθεν με ανθρώπινο πρόσωπο, είτε επιμένει να ταυτίζεται με μοντέλα κυριαρχίας που αποδείχτηκαν ατελέσφορα για την ανθρώπινη χειραφέτηση.
Η ιστορία των ιδεών –και των προσπαθειών εφαρμογής τους– προσφέρει ένα τεράστιο απόθεμα γνώσης και εμπειρίας, το οποίο όμως θα παραμένει ανεκμετάλλευτο, όσο στην Αριστερά θα επικρατεί η νοοτροπία του ενός και μόνου κατόχου της απόλυτης αλήθειας και η καχυποψία για όλους τους υπόλοιπους.
Σήμερα περισσότερο από ποτέ απαιτείται συλλογική επεξεργασία και δράση, αξιοποιώντας ως καύσιμο τις μέχρι τώρα κατακτήσεις. Οπως λέει ο Πασκάλ Μπρικνέρ: «Τι πρέπει να κρατήσουμε από τους Αρχαίους Ελληνες; Την ιδέα μιας συλλογικής συμμετοχής στα κοινά. Και από τον Διαφωτισμό; Το κριτικό πνεύμα συν τον ενθουσιασμό για το μέλλον». Και εγώ θα πρόσθετα: Και τα μαθήματα από την εμπειρία των λαθών του 20ού αιώνα!
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου