ΒΙΒΛΙΑ ΠΟΥ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΔΙΑΒΑΣΤΟΥΝ

Η επανάσταση που δεν έγινε και πώς ανέβηκε ο Χίτλερ στην εξουσία

TVXS Συνέντευξη

07:47 |

Φωτεινή Λαμπρίδη

Όταν ξεκίνησα να διαβάζω το «Ήμουν ένας Γερμανός» του Ερνστ Τόλλερ σε μετάφραση Μιλτιάδη Αργυρόπουλου, που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Ερατώ, δεν ήμουν προετοιμασμένη για το δημιουργικό σοκ που με περίμενε, όπως συμβαίνει άλλωστε συχνά στον αναγνώστη όταν έρχεται  σε επαφή με εμπνευσμένα έργα.Ο Τόλλερ γράφει μια ιδιότυπη αυτοβιογραφία εμποτισμένη με ένα ποιητικό βλέμμα  αλλά και αιχμηρά πολιτικά σχόλια για μια ιστορική Περίοδο θαμμένη στο σκονισμένο ασυνείδητο της ιστορίας αφού τα γεγονότα εκείνα οδήγησαν τον Χίτλερ στην εξουσία. Ποιητής ο ίδιος αλλά και πρωταγωνιστής των γεγονότων, θεατρικός συγγραφέας και αγωνιστής του εργατικού και αντιφασιστικού κινήματος δεν χαρίζεται σε κανέναν στον τελικό του απολογισμό.
Δημοκράτες , επαναστάτες, ξεπουλημένοι συνδικαλιστές, γραφειοκράτες, δογματικοί κι ένας λαός απροετοίμαστος για το μεγάλο βήμα συνθέτουν το τοπίο της δύνης που οδήγησε τη Γερμανία να παραδοθεί στον ναζισμό. Η σειρά των γεγονότων που οδήγησαν μια σοσιαλιστική κυβέρνηση να χρησιμοποιήσει ακροδεξιές μεθόδους δε, αναγκάζει τον αναγνώστη να σταθεί μοιραία σε αντιστοιχίες που παρατηρούμε στους σημερινούς συσχετισμούς μέσα στην ευρωπαϊκή ένωση.  «Πρόκειται για την καλύτερη αφήγηση μιας ουτοπικής στιγμής» λέει στο tvxs.gr ο ιστορικός Πέτρος Σταγκανέλλης o οποίος γνωρίζει σε βάθος και την εποχή και τον συγγραφέα και του οποίου η συνέντευξη ακολουθεί.
Το 1933, το Εθνικοσοσιαλιστικό Κόμμα της Γερμανίας παίρνει την εξουσία, ο Αδόλφος Χίτλερ το αξίωμα του καγκελάριου, και αρχίζει για την Γερμανία, την Ευρώπη, μα και για ολόκληρη την ανθρωπότητα η πιο σκοτεινή και βάρβαρη περίοδος της σύγχρονης ιστορίας της.
Την ίδια χρονιά, ο Ερνστ Τόλλερ γράφει: «Όποιος επιθυμεί να κατανοήσει την κατάρρευση του 1933, πρέπει να γνωρίσει τα γεγονότα του 1918 και 1919 στη Γερμανία, τα οποία διηγούμαι στο βιβλίο αυτό. Είχαν διδαχθεί, άραγε, τίποτα οι άνθρωποι από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, από τις θυσίες και τα βάσανα, από την καταστροφή και τα χτυπήματα της μοίρας, από τον θρίαμβο του αντιπάλου και την απελπισία του λαού, είχαν καταλάβει το νόημα, τη νουθεσία και το χρέος εκείνων των καιρών; Οι Δημοκράτες, που παραχώρησαν τη δημοκρατία στους εχθρούς τους. Οι Επαναστάτες, που, μπροστά σε θεωρίες και συνθήματα, ξέχασαν τη θέληση και την απόφαση του ανθρώπου. Οι Συνδικαλιστές, που, μπροστά σε γεμάτα ταμεία, παρέβλεψαν την αυξανόμενη δύναμη του εχθρού, που έμελλε να τους σαρώσει μαζί με τα ταμεία τους. Οι Γραφειοκράτες, που έπνιξαν την ειλικρίνεια, την τόλμη, την πίστη. Οι Δογματικοί, που, χαμένοι σε αερολογικούς διαξιφισμούς, έχασαν την ευκαιρία να θέσουν στον λαό σαφείς και μεγάλους στόχους... Όχι, τίποτα δεν έμαθαν μέσα σε δεκαπέντε χρόνια, όλα τα ξέχασαν και τίποτα δεν έμαθαν. Και πάλι απέτυχαν, και πάλι εξώκειλαν, και μαστιγώθηκαν και βασανίστηκαν και έστρωσαν το δρόμο για την άνοδο του ναζισμού στην εξουσία».
«Πρόκειται για ένα αυτοβιογραφικό βιβλίο, το οποίο διαβάζεται ως πολιτικό μανιφέστο της εποχής. Δεν είναι αφηγηματικά μια αυτοβιογραφία» εξηγεί ο Πέτρος Σταγκανέλλης
«Ο Τόλλερ ήταν διάσημος εξπρεσιονιστής θεατρικός συγγραφέας και ποιητής και γι’αυτόν ακριβώς τον λόγο δεν έχει την τυπική γραφή ενός βιβλίου όπου αναφέρονται απλά μαρτυρίες από τη ζωή του. Το κύριο βάρος πέφτει στη γλώσσα, στα εκφραστικά μέσα. Έχει μια γραφή η οποία πηδάει από το ένα θέμα στο άλλο γι’αυτό είναι δύσκολο να παρακολουθήσει την αφήγηση κάποιος που δεν ξέρει τα ιστορικά γεγονότα στη Γερμανία εκείνη την εποχή. Όμως ευτυχώς στην έκδοση αυτή υπάρχει ένα πολύ καλό επίμετρο που θα πρότεινα στον αναγνώστη να διαβάσει πρώτο ώστε να προσανατολιστεί».
Η γλώσσα του έχει αιχμές. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της γραφής του;
Δεν είμαι ειδικός της λογοτεχνίας. Με προβλημάτισε όμως το πως θα μπορούσε να γραφτεί μια μαρτυρία. Θα έλεγα ότι είναι ένα περίπλοκο πράγμα και θέλει προσοχή από την πλευρά του αναγνώστη. Έχουμε για παράδειγμα περιγραφές του Τόλλερ μέσα από τη φυλακή. Μας πηγαίνει ο συγγραφέας από τα καθημερινά συμβάντα, στο πώς οι φυλακισμένοι βοηθούσαν χελιδόνια να χτίσουν τις φωλιές τους στα κελιά. Υπάρχει μια ποιητικότητα  ασυνήθιστη σε ιστορικές μαρτυρίες. Αυτή η ποιητικότητα είναι η δύναμη.
Ακόμα και ο σοσιαλισμός θα καταλύσει μόνο εκείνη τη δυστυχία που εκπορεύεται από την ανεπάρκεια των κοινωνικών συστημάτων. Πάντα θα μένει ένα υπόλοιπο. Ο Τόλλερ κατά τη διάρκεια της αφήγησή του δεν περιγράφει μόνο, δεν είναι μόνο ποιητικός στοχάζεται κιόλας.
Στοχάζεται καταρχάς ως καλλιτέχνης της πρωτοπορίας που είναι ταυτόχρονα πρωταγωνιστής μιας ιστορικής στιγμής. Πρέπει να πούμε ότι ήταν πρωταγωνιστής στην απόπειρας δημιουργίας μιας σοσιαλιστικής δημοκρατίας στη Βαυαρία. Είναι ποιητής, θεατρικός συγγραφέας , εξπρεσιονιστής και επαναστάτης. Οπότε η αφήγησή του είναι πολυπρισματική.
Πόσο έχει εκφραστεί μέσα  από τη λογοτεχνία η περίοδος  που προηγήθηκε της ανόδου του Χίτλερ;
Έμμεσα τα περιέγραψαν όχι τόσο άμεσα. Και δεν το έκαναν όπως ο Τόλλερ. Υπάρχουν μεσοπολεμικοί συγγραφείς που αναφέρονται σε εκείνα τα χρόνια αλλά για τις συγκεκριμένες επαναστατικές συνθήκες κανείς.
Ο Τόλλερ κάνει κριτική και στους επαναστάτες, στους συνδικαλιστές, στα κόμματα, στον λαό.
Ναι , γράφει κάποια στιγμή πως ο λαός είχε βρεθεί με την εξουσία στα χέρια τη στιγμή που δεν είχε εξαρχής  πρόθεση να τη διεκδικήσει. Αναφέρεται σε αυτή την μεταιχμιακή κατάσταση όπου τα κόμματα και οι οργανώσεις δεν είχαν αντιληφθεί τι συμβαίνει δεν υπήρχε συνειδητοποίηση από τον λαό. Ηγεσίες περισσότερο ή λιγότερο παραιτημένες. Έχουμε μια κυβέρνηση σοσιαλδημοκρατική η οποία  προσπαθεί να στείλει στρατεύματα για να καταστείλει μια αριστερή εξέγερση, δεν βρίσκει στρατεύματα γιατί ο πρώτος παγκόσμιος πόλεμος πλέον έχει λήξει ουσιαστικά με τη Γερμανία ηττημένη. Κουρασμένοι οι στρατιώτες δεν πηγαίνουν κι αναγκάζεται η σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση να χρησιμοποιήσει ακροδεξιές μεθόδους.
Γιατί είναι σημαντικό αυτό το έργο κατά τη γνώμη σας;
Είναι η καλύτερη αφήγηση μίας ουτοπικής στιγμής, μίας επανάστασης που δεν ολοκληρώθηκε ποτέ. Μια στιγμή της Γερμανικής ιστορίας που κατέληξε στην άνοδο του Χίτλερ στην εξουσία. Οι αναγνώστες θα το απολαύσουν ήδη από την πρώτη σελίδα.

 __________________________________

ΕΡΝΣΤ ΤΟΛΛΕΡ – ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ

Ο συγγραφέας και ακτιβιστής, Ερνστ Τόλλερ (1895 – 1939) |

Ο Ερνστ Τόλλερ (1895 – 1939) υπήρξε από τους καθοριστικούς διαμορφωτές του θεατρικού μοντερνισμού, μαζί και ένας επαναστάτης ακτιβιστής που βίωσε με τον πλέον απτό τρόπο τις κατακλυσμιαίες αλλαγές της εποχής του, τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τα επαναστατικά κινήματα, τις φυλακίσεις, το χάος της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης, τις διώξεις από τους Ναζί του Χίτλερ, της εξορία, την προετοιμασία του Ολοκαυτώματος.
Το 1917 εγγράφεται στο τμήμα νομικής και φιλοσοφίας του πανεπιστημίου Μονάχου, και γνωρίζεται με τον Τόμας Μαν και τον Ράινερ Μαρία Ρίλκε. Από το 1919 έως το 1924 βρίσκεται κρατούμενος σε διάφορες προσωρινές φυλακές και τέλος στο Νίντερσένενφελντ, όπου περνά τέσσερα χρόνια. Η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από πλούσια λογοτεχνική παραγωγή: «Das Schwalbenbuch» (Το βιβλίο των χελιδονιών, ποιητική συλλογή), και τα εξπρεσιονιστικά θεατρικά έργα «Die Wandlung» (Η αλλαγή), «Masse-Mensch» (Άνθρωπος-Μάζα), «Der entfesselte Wotan» (Απελευθερωμένος Βόταν), «Die Maschinenstürmer» (Οι καταστροφείς μηχανών), «Hinkemann» (Χίνκεμαν). Τα θεατρικά του έργα παίζονται με μεγάλη επιτυχία κατά τη διάρκεια της κράτησής του. Λόγω της λογοτεχνικής του προσφοράς λαμβάνει τιμητική αμνηστία από την βαυαρική κυβέρνηση, την οποία απορρίπτει.
Αξιοσημείωτη ένδειξη πολιτικής οξυδέρκειας αποτελούν οι προφητείες του για τον φασισμό και το χιτλερικό καθεστώς, η πρώτη από της οποίες χρονολογείται ήδη από το 1923, όταν γράφει στο έργο του «Απελευθερωμένος Βόταν»: «Την Ευρώπη την περιμένει η βασιλεία του φασισμού, η οποία θα λήξει με έναν τρομερό πόλεμο». Το 1936, σχολιάζοντας από το Λονδίνο τον εισαγωγικό λόγο του Χίτλερ για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου, προφητεύει πως «ο δικτάτορας που επαινεί την ειρήνη του σήμερα, το κάνει για να προετοιμάσει τον πόλεμο του αύριο».
Με το ξέσπασμα του ισπανικού εμφυλίου δραστηριοποιείται ενεργά από τις ΗΠΑ στο πλευρό των δημοκρατικών. Συναντά μέλη του Κογκρέσου καθώς και τον Πρόεδρο των ΗΠΑ Φραγκλίνο Ρούζβελτ, στον οποίο προφητεύει ότι «ο ισπανικός εμφύλιος είναι απλώς μια πρόβα για τον μεγάλο πόλεμο που ετοιμάζει η ναζιστική Γερμανία».
Το 1937, η είδηση του εγκλεισμού της αδελφής και του αδελφού του σε στρατόπεδο συγκέντρωσης καθώς και η κατάσχεση από το ναζιστικό καθεστώς ενός τεράστιου ποσού χρημάτων που προοριζόταν για τη στήριξη του δημοκρατικού αγώνα στην Ισπανία τον οδηγούν σε συχνές κρίσεις κατάθλιψης, από τις οποίες θα υποφέρει ως το τέλος της ζωής του. Το 1939, παρουσιάζει το θεατρικό του έργο, «Pastor Hall» (Πάστορας Χωλ). Η νίκη του φασισμού στην Ισπανία σε συνδυασμό με την οικονομική του καταστροφή (όλες του οι οικονομίες είχαν δοθεί για την ανακούφιση των προσφύγων του ισπανικού εμφυλίου) τον φέρνουν σε απόγνωση. Στις 22 Μαΐου, τρεις ημέρες μετά τη νικητήρια παρέλαση των δυνάμεων του Φράνκο στη Μαδρίτη, ο Τόλλερ αυτοκτονεί δι’ απαγχονισμού στο δωμάτιο του ξενοδοχείου Mayflower όπου διέμενε στη Νέα Υόρκη... Σύμφωνα με τα λόγια του Βόλφγκανγκ Φρύβαλντ, «αυτή η τελευταία επίδειξη ελευθερίας διασαφήνισε σε ποια πράξη είχε περιοριστεί το πεδίο των επιλογών που άφηνε διαθέσιμο ένας κόσμος που είχε καταστεί αποπνικτικός».
Nόρα Ράλλη, esyn.gr