Συμφιλείν…

Στο «Εργα και Ημέραι» του Ησίοδου και στον μύθο για τα πέντε γένη κυριαρχεί η ουτοπική ιδέα ότι η ζωή ξεκίνησε από ιδανικές συνθήκες και κατέληξε στην έσχατη αθλιότητα (από τα πιο πολύτιμα μέταλλα κατέπεσε στα πιο ευτελή).
Αυτός ο ξεπεσμός του ανθρώπου αναδεικνύει τη βαθιά απαισιόδοξη αντίληψη της ζωής ότι κάποτε ο άνθρωπος ήταν από τη φύση του καλός και στη ροή του χρόνου κατάντησε φτηνός και κακός. Σ' αυτήν την κατάντια αποδίδεται η καταγωγή του κακού.
Οι Κυνικοί, που είχαν ως ιδανικό τους την επιστροφή στη φύση, αποδέχτηκαν την αφέλεια του μύθου. Ελεγαν π.χ., ότι ο Δίας καλώς τιμώρησε τον Προμηθέα γιατί με τη φωτιά έφερε κακό στους ανθρώπους. Στο ίδιο μοτίβο ο Πλάτων ταύτιζε το πρώτο γένος (τη χρυσή εποχή) με το ιδανικό κράτος. Ηλθαν αργότερα ο Δημόκριτος, οι Σοφιστές, ο Αριστοτέλης και «αποκατέστησαν» αυτή τη «βεβαιότητα» αφού δεν έβλεπαν καθόλου ιδανική την αρχική κατάσταση του ανθρώπου.
Λέμε πως ό,τι βλάπτει τον άνθρωπο είναι κακό· ό,τι τον ωφελεί είναι καλό. Η ζωή ρέει Πέραν του Καλού και του Κακού… Αλλοι αποκαλούν τα πάθη κακό και άλλοι καλό – η φύση αδιαφορεί.
Κακό είναι ο καρκίνος και ο φασισμός, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και το έγκλημα. Το κακό δεν αργεί να έλθει, το καλό πίπτει στάγδην.
Τόσες πραγματείες για το κακό· γιατί; Ετσι κι αλλιώς τίποτε το ανθρώπινο δεν μας φαίνεται ξένο, κανένα έγκλημα, καμία φρίκη. Τιθασεύεται ό,τι αποφασίσαμε να ονομάσουμε κακό; Εμ, δεν τιθασεύεται, ούτε από τον λόγο ούτε από τη μουσική ούτε από το θέατρο.
Έρμαια της μικρότητάς μας και ας χτίσαμε πολιτισμό και παιδεία. Ούτοι συνέχθειν αλλά συμφιλείν έφυν, κραύγασε η Αντιγόνη. Και; Ενθαρρυντική μεν διατύπωση ουδέποτε, όμως, υποτυπώθηκε έμπρακτα στην Ιστορία.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

________________________

Ανιχνεύοντας «διαστροφές»

17.10.2016

Η Εφημερίδα των Συντακτών

Συντάκτης: 

Αναστάσιος Γ. Μαράς*

Ο ερευνητής και λογοτέχνης, δικηγόρος Δημήτρης Τσινικόπουλος στο τελευταίο βιβλίο του «Το μυστήριο του κακού» προσπαθεί να παρουσιάσει τις σημαντικότερες διαχρονικά απόψεις περί του κακού.
Η λέξη κακόν είναι ουσιαστικό το οποίο στα αρχαία ελληνικά σημαίνει τη δυστυχία, τις συμφορές, τα κακά και απαντάται στον Ομηρο (Οδύσσ. 8:63), τον Ηρόδοτο (1:65, 8:61), στους τραγικούς όπως τον Σοφοκλή (Αίας 1244), αλλά και σε άλλους συγγραφείς. Στην Καινή Διαθήκη το βρίσκουμε στα συνοπτικά Ευαγγέλια (Μτ 27:23. Μκ 15:14. Λκ 23:22), τις Πράξεις Αποστόλων (Πρ 16:28, 23:9, 28:5), αλλά και στις επιστολές (Ρωμ. 2:9, κ.λπ.).

Δημήτρης Τσινικόπουλος Το μυστήριο του κακού Εκδόσεις: Νησίδες, Θεσσαλονίκη, 2014 σελ. 129 | 

 
Στην πατερική γραμματεία έχει την έννοια της αμαρτίας και απαντάται από τα τέλη του 1ου αιώνα μ.Χ. στον Ιγνάτιο Αντιοχείας (Σμυρ. 7:2). Σήμερα ως γενική έννοια σημαίνει το στοιχείο που αντιβαίνει τους ηθικούς νόμους ή που προκαλεί συμφορές, την επιζήμια δυσάρεστη κατάσταση ή ενέργεια, οτιδήποτε συμβαίνει απρόοπτα και φέρνει δυστυχία, το μειονέκτημα ή ελάττωμα.
Στο παρόν βιβλίο τον συγγραφέα ενδιαφέρει η πρώτη από τις σύγχρονες σημασία της λέξης, σε συνδυασμό με το νόημα που αυτή παίρνει στη Φιλοσοφία και τη Θεολογία.
Αρχικά, ο συγγραφέας θέτει οντολογικά και άλλα ερωτήματα περί του κακού, τα οποία απασχολούν την Ηθική Φιλοσοφία. Τα εν λόγω ερωτήματα τίθενται σε συνδυασμό με τη στάση που κρατά ο Θεός απέναντι στο κακό, πρακτική που οδηγεί σε νέα ερωτήματα σχετικά με το επίμαχο θέμα.
Η προσπάθεια απάντησης όλων των προαναφερόμενων ερωτημάτων δεν είναι μονοδιάστατη, καθώς ο συγγραφέας δεν αναπτύσσει την άποψή του μέσα από βιβλιογραφική τεκμηρίωση και ανάπτυξη επιχειρημάτων. Αντίθετα, η προσπάθειά του αποκτά ένα χαρακτήρα ολιστικής θεώρησης του ζητήματος του κακού, καθώς αυτή επιτυγχάνεται μέσα από την παράθεση των σχετικών απόψεων των Γκ. Λάιμπνιτς, Φ. Ντοστογιέφσκι, Ρ. Ταγκόρ, Κ. Λιούις, Χ. Αρεντ, Χ. Γιόνας, Π. Ρικέρ, Ολ. Κλεμάν, Ε. Ιονέσκο, Ε. Μπαντιού, Χ. Κουσνέρ, Λ. Γουάτσον, Χρ. Γιανναρά, Θ. Λίποβατς.
Μέσα από τη μελέτη των περί κακού απόψεων των προαναφερόμενων στοχαστών, φιλοσόφων και θεολόγων ο αναγνώστης οδηγείται σε μια κατά το δυνατόν πληρέστερη άποψη, καθώς γίνεται γνώστης μιας μεγάλης γκάμας απόψεων με διαφορετικές οπτικές, προσεγγίσεις, φιλοσοφικό και θεολογικό υπόβαθρο, αλλά και έντονες διαφοροποιήσεις στη νοηματοδότηση της μεταφυσικής.
Μέσα από την κατηγοριοποίηση και συγκριτική μελέτη των προαναφερόμενων απόψεων προκύπτουν ενδιαφέροντα συμπεράσματα. Συγκεκριμένα, οι φιλόσοφοι, επιστήμονες, διανοητές, λογοτέχνες, κληρικοί, οι οποίοι είναι είτε χριστιανοί όλων των ομολογιών, είτε Εβραίοι, είτε ινδουιστές, είτε άθεοι μαρξιστές, είτε δαρβινιστές είτε σκεπτικιστές συγκλίνουν σε ορισμένα βασικά σημεία.
Συγκεκριμένα, επικεντρώνονται στο ηθικό κακό, δηλαδή στο κακό που πραγματώνεται από τον άνθρωπο μέσα στον κόσμο. Ακόμα, το κακό αποτελεί προϊόν της ελευθερίας του ανθρώπου, ενώ μπορεί να προκληθεί από τον οποιονδήποτε. Επίσης, αν και δεν ταυτίζεται οντολογικά το ηθικό κακό, εντούτοις είναι υπαρκτό και διαρκώς εξαπλούμενο.
Μάλιστα, το κακό θα πρέπει να θεωρηθεί διαστροφή της φύσης μας ή του αγαθού, καθώς το καλό προϋπάρχει και το κακό έπεται και τρέφεται από το αγαθό. Παρ’όλα αυτά, στη φύση και στην κοινωνία το κακό συνυπάρχει συμπλεκόμενο με το καλό, ενώ η εκρίζωσή του είναι επιθυμητή και ταυτόχρονα αδύνατη από τον άνθρωπο. Τέλος, η ύπαρξη του Θεού και των θείων ιδιοτήτων του δεν αντιφάσκει με την ύπαρξη του κακού. Μάλιστα, η ύπαρξη του κακού οδηγεί, σε πολλές περιπτώσεις, στην αναγνώριση της ύπαρξης και της αποδοχής του Θεού.
Πέρα από τις προαναφερόμενες συγκλίσεις, τόσο οι επιμέρους απόψεις όσο και οι φιλοσοφικές και θεολογικές προκείμενες των διανοητών που παρουσιάζει ο συγγραφέας διαφοροποιούνται ιδιαίτερα.
Σε κάθε περίπτωση η απροϋπόθετη προσέγγιση του προβλήματος του κακού είναι ανέφικτη, καθώς κάθε άνθρωπος δημιουργεί ή επιλέγει ανθρωπολογικές και κοσμολογικές απόψεις εδραζόμενος στις μεταφυσικές προϋποθέσεις του. Στην προοπτική αυτή συμφωνούμε με τον συγγραφέα Δημήτρη Τσινικόπουλο στην εσχατολογική προοπτική της εξάλειψης του κακού από τον Θεό.
Κατά τον χριστιανισμό το σχέδιο της Θείας Οικονομίας για τη σωτηρία του ανθρώπου με κορύφωση τη σάρκωση του Λόγου, το πάθος και την Ανάσταση του Χριστού, αποτελεί την πορεία προς αυτή την εξάλειψη. Εως τότε η ύπαρξη του κακού στον κόσμο και η δικαιοσύνη του Θεού μπορούν να κατανοηθούν μέσα από την ερμηνεία της παραβολής των ζιζανίων (Μτ 13:24-30, 36-43).
Σύμφωνα με αυτήν το ξερίζωμα του κακού θα γίνει στα έσχατα γιατί αν επιχειρηθεί κάτι τέτοιο νωρίτερα τότε ελλοχεύει ο κίνδυνος μαζί με το κακό να αφανιστούν και πρόσωπα που ανήκουν ή διά της μετάνοιας θα ενταχθούν τελικά στη Βασιλεία του Θεού.
*Δρ Θεολογίας, διδάσκων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο