Το πρόσωπο της Σελήνης

• ·*Φιόρη-Αναστασία Μεταλληνού

«…καθένας από τους ταξιδιώτες γύρισε στα πλευρικά παράθυρα και στον κάτω φακό, για να παρατηρήσει το άπειρο διάστημα που διέσχιζαν.Όλη η έκταση της ουράνιας σφαίρας πλημμύριζε από άστρα και αστερισμούς μιας θαυμαστής διαύγειας, που θα ξετρέλαινε τον κάθε αστρονόμο. Από τη μια ο Ήλιος με δίσκο εξαίσιο και καταπληκτικό, χωρίς φωτεινό στεφάνι στο μαύρο φόντο του ουρανού, κι απ’ την άλλη η Σελήνη που ανταπόδινε σ’ αυτόν το φως και με ανταύγεια, σαν να ήταν ακίνητη στο μέσο του κόσμου των άστρων. Και κάποτε μια δυνατή κηλίδα, που φαινόταν σαν να τρυπούσε το στερέωμα και που ήταν τριγυρισμένη από μια λεπτή ασημένια κορδέλα από φως. Ήταν η Γη. Αλλού πάλι φαίνονταν συγκροτήματα από σύννεφα που έμοιαζαν με νιφάδες χιονιού και, σαν απέραντο δαχτυλίδι, που σχηματίζονταν από μια φλογερή σκόνη αστεριών, πρόβαλε ο Γαλαξίας…»

(Jules Verne, "Γύρω από τη Σελήνη")

Είναι 11:30 το βράδυ και οι επισκέπτες μας έχουν σχεδόν ολοκληρώσει την επίσκεψή τους στο Αστεροσκοπείο. Οι τελευταίοι από αυτούς μας αποχαιρετούν καθώς βγαίνουν από το θόλο του τηλεσκοπίου και ξεκινούν την κατάβαση από τον λόφο της Πνύκας. Είναι η πιο ήσυχη στιγμή της βραδιάς. Από τον ανοιχτό θόλο λάμπει η Σελήνη ανάμεσα στους απλανείς και ανεβαίνω στην σκάλα του παρατηρητή να την αντικρίσω για μια ακόμη φορά, από το διοπτρικό τηλεσκόπιο, ηλικίας άνω των 115 ετών.
Αισθάνομαι ήρωας μυθιστορήματος του Ιουλίου Βερν και έχω μεταφερθεί μέσα στην άτρακτο που περιφέρεται σε τροχιά γύρω από τη Σελήνη. Ο προσοφθάλμιος του τηλεσκοπίου έχει μεταμορφωθεί σε φινιστρίνι του διαστημικού οχήματος, όπου κρατήρες και θάλασσες της σεληνιακής επιφάνειας απλώνονται μπροστά στα μάτια μου, με λαμπρές κορυφές και σκοτεινά βάθη.
Και ανατρέχω στους παρατηρητές του δορυφόρου μας και τις ώρες που έχουν ξοδέψει για την χαρτογράφησή του, ξεκινώντας από τον σπουδαίο Γαλιλαίο, ο οποίος για πρώτη φορά το 1610 έστρεψε το τηλεσκόπιό του στον ουρανό, μέχρι τους χαρτογράφους του 19ου και αρχών του 20ουαι.:Beer, Maedler, Lohrmann, Neisson, Wilkins.
Και αναλογίζομαι τον Ιούλιο Σμιτ (Julius Schmidt) νεαρό, ενθουσιώδη και επίμονο αστρονόμο να χαρτογραφεί τη Σελήνη, κατά το δεύτερο μισό του 19ου αι. στην Αθήνα, που διετέλεσε διευθυντής του Αστεροσκοπείου για 26 χρόνια, από το 1858 ως το 1884.
Για την χαρτογράφηση της Σελήνης χρησιμοποίησε παρατηρήσεις από το τηλεσκόπιο Ploessl, το οποίο στεγάζεται στο κτίριο Σίνα, το πρώτο κτίριο του Αστεροσκοπείου, χτισμένο με δωρεά του βαρόνου Γεωργίου Σίνα στο λόφο των Νυμφών, στο Θησείο και το οποίο συμπληρώνει φέτος 170 χρόνια λειτουργίας του.
Η ορατότητα και η καταλληλότητα του αττικού ουρανού, εκείνη την εποχή, βοήθησαν αποφασιστικά τον Γερμανό αστρονόμο να ολοκληρώσει το μνημειώδες έργο του. Ο περίφημος χάρτης περιέχει περί τους 32.000 σχηματισμούς και πρόκειται για τον πληρέστερο σεληνιακό χάρτη που έχει ποτέ σχεδιαστεί από ανθρώπινο χέρι. Είναι εντυπωσιακό το γεγονός ότι ο Ιούλιος Σμιτ χρησιμοποίησε παρατηρήσεις 34 ετών για την χαρτογράφηση της Σελήνης.
Μόνο ο Ενδυμίωνας (1) θα μπορούσε με τόση λεπτομέρεια να απεικονίσει το σώμα της αγαπημένης του Σελήνης έχοντας ξοδέψει αμέτρητα βράδια μαζί της.
Ο Ιούλιος Βερν, ενημερωμένος καθώς φαίνεται για τις επιστημονικές εξελίξεις της εποχής του, αναφέρεται στον περίφημο χάρτη του Σμιτ στο δέκατο κεφάλαιο του μυθιστορήματός του «Γύρω από τη Σελήνη».
Ο χάρτης εξεδόθη στο Βερολίνο το 1878, ως τόμος τριακοσίων σελίδων με μετρήσεις των διαστάσεων κρατήρων και ορέων της επιφάνειας της σελήνης. Σήμερα μόνο κάποια θραύσματα του πρωταρχικού χάρτη σώζονται σε αρχείο στο Βερολίνο που έχει συγκεντρωμένα χειρόγραφα του Ιουλίου Σμιτ. Υπάρχει όμως αντίγραφο, ολόκληρου χάρτη το οποίο εκτίθεται στο Μουσείο Γεωαστροφυσικής, στις εγκαταστάσεις του Εθνικού Αστεροσκοπείου στο Θησείο. Έχει διάσταση 2 x 2 μέτρα και αποτελείται από 25 τμήματα, που αντιπροσωπεύουν την σεληνιακή επιφάνεια, την ορατή βεβαίως από τη Γη.
Αν ανατρέξουμε στον Αριστοτέλη και στο έργο του «περί ουρανού» θα διαπιστώσουμε ότι αναφέρεται στο γεγονός ότι από την γη βλέπουμε πάντα το ίδιο πρόσωπο της σελήνης (τῆς δὲ σελήνης ἀεὶ δῆλόν ἐστι τὸ καλούμενον πρόσωπον). Η παρατήρηση αυτή οφείλεται στην λεγόμενη «σύγχρονη» περιστροφή της σελήνης: Ο χρόνος που χρειάζεται για μια περιστροφή γύρω από τον άξονά της είναι ίσος με τον χρόνο που χρειάζεται για μια πλήρη περιφορά της γύρω από την γη. Ως αποτέλεσμα εμφανίζει προς τη γη πάντα την ίδια της πλευρά.
Κάθε πανσέληνο , έχουμε την ευκαιρία να παρατηρήσουμε φωτισμένο ολόκληρο το πρόσωπο της Σελήνης, καθώς για μια ακόμα φορά θα μας αποκαλύψει.
Οι επισκέπτες του μουσείου Γεωαστροφυσικής του Εθνικού Αστεροσκοπείου στο λόφο των Νυμφών έχουν επίσης την ευκαιρία να θαυμάσουν τον χάρτη του Ιουλίου Σμιτ, μεταξύ των υπολοίπων εκθεμάτων, κατά τις επισκέψεις και ξεναγήσεις τους στο Αστεροσκοπείο, καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.

• (1) Ο μύθος του Ενδυμίωνα και της Σελήνης αποτελεί από τους προσφιλέστερους της Ελληνικής μυθολογίας, καθώς συμβολίζει τον αιώνιο έρωτα και την αθάνατη ομορφιά. O Ενδυμίων ήταν μυθικός βασιλιάς της αρχαίας Ήλιδας (ή, κατά άλλη εκδοχή, βοσκός από την Καρία) με απαράμιλλη ομορφιά. Η Σελήνη τον ερωτεύτηκε. Τον επισκέπτονταν κάθε βράδυ την ώρα που κοιμόταν. Ανησυχώντας όμως πως σαν θνητός θα γεράσει και θα πεθάνει, παρακάλεσε τον Δία όσο κοιμάται να μένει αγέραστος και αθάνατος.Victor Florence Pollett "Σελήνη και Ενδυμίων" (περ. 1850-1860)

*Η Φιόρη-Αναστασία Μεταλληνού είναι διδάκτωρ αστροφυσικής, υπεύθυνη στο Κέντρο Επισκεπτών του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών


Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
________________
_