Τυπολογία των κομμάτων

 

 Εφημερίδα των Συντακτών, 18/9/15

Συντάκτης: 

Θεόδωρος Γεωργίου*

Η προεκλογική περίοδος φτάνει στο τέλος της και τα κόμματα έχουν εκθέσει τα προγράμματά τους. Oι ψηφοφόροι είναι έτοιμοι να προσέλθουν στις κάλπες. Συνηθίζεται να μιλάμε για τα εκλογικά προγράμματα και τους ιδεολογικούς προσανατολισμούς των κομμάτων. Στις σύντομες αυτές παρατηρήσεις θα επιχειρήσουμε μία εντελώς διαφορετική προσέγγιση των κομμάτων. Η προσέγγιση αυτή έχει να κάνει με μια προσπάθεια πραγματολογικής ταξινόμησης ή ορθότερα τυπολογίας των κομμάτων.
Ολες οι εταιρείες που διεξάγουν δημοσκοπήσεις καταγράφουν τα κόμματα: ΣΥΡΙΖΑ, Ν.Δ., ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ, ΠΟΤΑΜΙ, ΚΚΕ, ΑΝ.ΕΛΛ., ΠΑΣΟΚ, ΛΑ.Ε. και ΕΝΩΣΗ ΚΕΝΤΡΩΩΝ. Πρόκειται λοιπόν για εννέα κόμματα τα οποία, σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις, υπερβαίνουν το συνταγματικό όριο του 3% και εισέρχονται στο Κοινοβούλιο.
Οι επιλογές των ψηφοφόρων αναφέρονται συνήθως στην ιδεολογία των κομμάτων, είτε στο εκλογικό τους πρόγραμμα. Υπάρχει, όμως, ένας πραγματολογικός παράγοντας ο οποίος συνιστά το δομικό και συγκροτησιακό στοιχείο του κάθε κόμματος ξεχωριστά, κατά τρόπο ώστε ιδεολογία και εκλογικό πρόγραμμα να τίθενται σε δεύτερη μοίρα. Το ερώτημα που τίθεται είναι: μπορούμε στην περίπτωση των κομμάτων να επιχειρήσουμε μια ταξινόμηση με κριτήριο αυτόν τον πραγματολογικό δομικό και συγκροτησιακό παράγοντα;
Με άλλα λόγια, είναι σαφές π.χ. ότι ανάμεσα στη Ν.Δ. και τον ΣΥΡΙΖΑ οι ιδεολογικές διαφορές είναι τεράστιες και ενδεχομένως σε πιθανή μετεκλογική συνεργασία να αποδειχθούν αγεφύρωτες. Αλλά ποιες είναι, όμως, οι πραγματολογικές διαφορές, οι οποίες καθιστούν αδύνατη οποιαδήποτε, εκ των πραγμάτων, μετεκλογική συνεργασία τους; Η θεωρητική προσπάθεια της πραγματολογικής τυπολογίας των κομμάτων δεν είναι αυτοσκοπός. Η χρησιμότητά της έχει να κάνει με τη συζήτηση περί μετεκλογικών συνεργασιών.
Ταξινόμηση λοιπόν των κομμάτων με βάση το πραγματολογικό κριτήριο. Τα κόμματα της Ν.Δ. και του ΠΑΣΟΚ ιδρύθηκαν το 1974, δηλαδή με την έναρξη της ιστορικής πολιτικής φάσης που ονομάζεται «Μεταπολίτευση». Η Μεταπολίτευση διαρκεί από το 1974 έως το 2010, οπότε και εισέρχεται η ελληνική πολιτική κοινωνία στην ιστορική φάση των Μνημονίων. Τα δύο αυτά κόμματα ασκούν πότε το ένα και πότε το άλλο την κυβερνητική εξουσία κατά τη φάση της Μεταπολίτευσης και κατά την πρώιμη φάση των Μνημονίων (μετά τον Ιούνιο του 2012) συγκυβερνούν.
Η οργάνωση και η λειτουργία των δύο αυτών κομματικών συλλογικοτήτων κατά τη φάση της Μεταπολίτευσης συνδέεται άρρηκτα με δύο πρακτικές: την πελατεία και τη διαφθορά. Κατά την πρώιμη φάση των Μνημονίων, τα δύο αυτά κόμματα σε πραγματολογικό επίπεδο αντικαθιστούν την πολιτική από την τεχνολογία. Εφαρμόζουν την τεχνολογία των Μνημονίων υπό την καθοδήγηση του μεταδημοκρατικού οργάνου της τρόικας και υποθηκεύουν την πολιτική. Τα κόμματα μετατρέπονται σε γραφειοκρατικούς μηχανισμούς. Αυτή είναι η πρώτη κατηγορία κομμάτων που υπονόμευσε την πολιτική με τις πελατειακές σχέσεις στην πρώτη φάση και με τις τεχνοκρατικές μεθόδους στη δεύτερη φάση.
Στη δεύτερη κατηγορία των κομμάτων ανήκουν τα κόμματα ΚΚΕ και, προσφάτως, η ΛΑΪΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ (ΛΑ.Ε.). Σε αντίθεση με τα δύο προηγούμενα κόμματα, αυτά τα κόμματα δεν άσκησαν ποτέ κυβερνητική εξουσία και η ιστορία τους δεν είναι ιστορία πολιτικής παθογένειας.
Στην περίπτωση αυτών των κομμάτων συμβαίνει το εξής: υποτάσσεται πλήρως η πολιτική στην ιδεολογία. Και τα δύο κόμματα κλειδώνονται στον ιδεολογικό πύργο τους. Δεν έχουν αντιληφθεί, με απλά λόγια, ότι η πολιτική είναι υπόθεση της ιστορικής και κοινωνικής συγκυρίας. Γι’ αυτά τα κόμματα η ιδεολογική καθαρότητα είναι το ύψιστο κριτήριο των πολιτικών αποφάσεων και των πολιτικών πράξεων.
Στην τρίτη πραγματολογική κατηγορία ανήκει το νεοπαγές κόμμα ΠΟΤΑΜΙ. Στην περίπτωση αυτή μιλάμε ορθότερα για μια υποπολιτική κίνηση (Ulrich Beck) και όχι για μια νεωτερική κομματική συλλογικότητα. Τα άτομα επιστρέφουν στην πολιτική, η οποία βρίσκεται σε συνθήκες κρίσης, αλλά η σχέση αντιπροσώπευσης είναι θολή και τραυματισμένη. Το ΠΟΤΑΜΙ είναι ένα υποπολιτικό μόρφωμα που γεννήθηκε σε συνθήκες πολιτικής κρίσης και δεν είναι σε θέση να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις υπέρβασής της.
Ιδιαίτερη κατηγορία αποτελούν τα μορφώματα: ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ, ΑΝ.ΕΛΛ. και ΕΝΩΣΗ ΚΕΝΤΡΩΩΝ. Δεν πρόκειται για ομοιογενή κατηγορία, αλλά αυτό είναι το ουσιώδες χαρακτηριστικό τους. Τοποθετούνται στη μεθόριο του πολιτικού συστήματος και της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Δεν έχουμε να κάνουμε με νεωτερικές κομματικές συλλογικότητες.
Η ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ στη συλλογική πολιτική συνείδηση έχει καταγραφεί ως οργάνωση εγκλήματος και μίσους. Το γεγονός ότι συμμετέχει στην αντιπροσωπευτική διαδικασία δεν είναι παρά η απόδειξη της τυπικής δύναμης της δημοκρατίας. Η ΧΡΥΣΗ ΑΥΓΗ δεν γνωρίζει τι είναι δημοκρατία και τι είναι πολιτική.
Το κόμμα των ΑΝ.ΕΛΛ., μολονότι για ένα εξάμηνο ήταν κυβερνητικός εταίρος με τον ΣΥΡΙΖΑ, δεν παύει να θέτει σε πρώτη μοίρα τον ιδεολογικό φονταμενταλισμό του, δηλαδή πολιτικές ιδέες αντίθετες προς την απελευθέρωση του ανθρώπου και της κοινωνίας. Οσες προσπάθειες και να κάνει θα παραμένει στη μεθόριο του πολιτικού συστήματος. Το ίδιο ισχύει και για το κομματικό φάντασμα ΕΝΩΣΗ ΚΕΝΤΡΩΩΝ, το οποίο οι δημοσκοπήσεις φέρνουν στο προσκήνιο. Πρόκειται για μια συλλογικότητα που μπορεί να συμμετέχει στην αντιπροσωπευτική διαδικασία, αλλά θα υποστασιοποιεί το «βαθμό μηδέν» της πολιτικής.
Ας εξετάσουμε, τέλος, τι συμβαίνει με τον ΣΥΡΙΖΑ. Στην περίπτωση του ΣΥΡΙΖΑ έχουμε να κάνουμε μ’ αυτό που ακούγεται και λέγεται κατά κόρον στη δημόσια σφαίρα. Ο ΣΥΡΙΖΑ υποστασιοποιεί το «νέο» από κάθε άποψη. Ως κομματική συλλογικότητα με διευρυμένη εκλογική βάση είναι νέα οντότητα. Ως κυβέρνηση είναι νέα οντότητα. Ως διαχειριστής της συμφωνίας των Βρυξελλών μόλις τώρα θα αναλάβει.
Δεν έχει καμία σχέση με τις πρακτικές της πελατείας και της διαφθοράς. Στη φάση της Μεταπολίτευσης ήταν μία κριτική, μικρή κομματική συλλογικότητα. Γιγαντώθηκε σε επίπεδο εκλογικής βάσης κατά την περίοδο των Μνημονίων. Τώρα, η ιστορική πολιτική συγκυρία και το πολιτικό πνεύμα της εποχής μας διαμορφώνουν τις συνθήκες ώστε ο ΣΥΡΙΖΑ ως κυβέρνηση να εκφράσει το «νέο» και να υπερβούμε ως πολιτική κοινωνία την οικονομική, πολιτική και υπαρξιακή κρίση, στην οποία ζούμε.
*καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης