Ισραήλ: Ολίσθηση προς την Ακροδεξιά
Δίνοντας προτεραιότητα στις πολιτικές μεταρρυθμίσεις που απαιτούν οι εθνικιστές και υπερορθόδοξοι σύμμαχοί του, ο Μπενιαμίν Νετανιάχου επιχειρεί να μετασχηματίσει σε βάθος την ισραηλινή δημοκρατία. Οι εξουσίες του Ανώτατου Δικαστηρίου, αλλά και των δικαστών, βρίσκονται στο στόχαστρο ενός συνασπισμού που σχεδιάζει να επεκτείνει τo θρησκευτικό στοιχείο στη δημόσια εκπαίδευση και να μην παραχωρήσει τίποτα στους Παλαιστίνιους.
του Charles Enderlin*
επιμέλεια: Γιάννης Κυπαρισσιάδης
- monde-diplomatique.gr
- 12 Μαρτίου, 2023
Ο Μπενιαμίν Νετανιάχου τα κατάφερε. Στην εξουσία και πάλι από τις 29 Δεκεμβρίου (κατείχε τη θέση του επικεφαλής της κυβέρνησης από τον Μάρτιο του 2009 έως τον Ιούνιο του 2021) και με την υποστήριξη μιας πλειοψηφίας εξήντα τεσσάρων εθνικιστών, υπερορθόδοξων και μεσσιανικών βουλευτών –επί συνόλου εκατόν είκοσι μπορεί πλέον να υλοποιήσει το μεγάλο σχέδιό του: να εγκαθιδρύσει στο Ισραήλ ένα νέο καθεστώς θεμελιωμένο σε έναν αυταρχικό και θρησκευτικό εβραϊκό εθνικισμό, σε πλήρη αντίθεση με το όραμα της δημοκρατίας που είχαν οι πατέρες του σιωνισμού, ο Τέοντορ Χερτσλ, ο Βλαντιμίρ Ζέεβ Γιαμποτίνσκι και ο Νταβίντ Μπεν Γκουριόν. Εάν το πρώτο βήμα ήταν, τον Ιούλιο του 2018, η υιοθέτηση από την Κνεσέτ (την ισραηλινή Βουλή) του νόμου «Το Ισραήλ ως Έθνος-Κράτος του Εβραϊκού Λαού», ενός πολύ αμφιλεγόμενου κειμένου, καθώς θεωρείται πως εισάγει διακρίσεις κατά της αραβικής και της δρουζικής μειονότητας1, το ζητούμενο τώρα είναι να περιοριστεί το κράτος δικαίου, να μεταρρυθμιστεί η εθνική εκπαίδευση, να ποδηγετηθούν τα διοικητικά στελέχη του συστήματος ασφαλείας, να συντριβεί η αριστερή αντιπολίτευση, να επιβληθεί ο ιουδαϊκός εθνικισμός ως εθνική ταυτότητα, να προωθηθεί η προσάρτηση της Δυτικής Όχθης και να συνεχιστεί η εξουδετέρωση της Παλαιστινιακής Αρχής.
Ο Νετανιάχου ανέθεσε την αποστολή του μετασχηματισμού του δικαστικού συστήματος στον Γιαρίβ Λεβίν, νομικό και βουλευτή, ο οποίος, αφότου εξελέγη με τη λίστα του Λικούντ το 2009, ηγείται της επίθεσης κατά των δικαστών. Ήδη από τις 4 Ιανουαρίου, αμέσως μόλις ορίστηκε υπουργός Δικαιοσύνης, παρουσίασε το σχέδιό του για «ριζική αναμόρφωση», βασισμένο στην αρχή σύμφωνα με την οποία ο «λαός» παρέχει στην αιρετή πλειοψηφία τη νομιμοποίηση ώστε να κυβερνήσει μόνη, χωρίς την παρέμβαση των δικαστικών λειτουργών, αφού εκείνοι δεν εκλέγονται από τις κάλπες. Έτσι, μια ρήτρα «παρέκκλισης», όπως αποκαλείται, θα επιτρέπει σε εξήντα έναν βουλευτές να ακυρώνουν αποφάσεις του Ανώτατου Δικαστηρίου όταν κρίνουν ότι κάποιος νόμος είναι αντισυνταγματικός. «Ένα κείμενο που έχει ψηφιστεί από την Κνεσέτ δεν θα μπορεί πλέον να ακυρωθεί από δικαστή», τονίζει ο Λεβίν. Επιπλέον, το συλλογικό όργανο διορισμού των μελών του Ανώτατου Δικαστηρίου θα καταλήξει να τεθεί υπό τον έλεγχο της κυβερνώσας πλειοψηφίας. Έχουν προβλεφθεί και άλλα μέτρα, όπως η επανασυγγραφή ορισμένων άρθρων του ποινικού κώδικα, κάτι που θεωρείται πως θα έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση του αριθμού των κατηγορητηρίων για διαφθορά εναντίον πολιτικών. Θεωρητικά, ο Νετανιάχου μπορεί να βρεθεί στη θέση να έχει ορίσει τους δικαστές που θα εξετάσουν την έφεσή του αν η τρέχουσα δίκη κατά του ίδιου για απάτη, κατάχρηση εμπιστοσύνης και διαφθορά καταλήξει σε καταδίκη.
Η Εστέρ Χαγιούτ, η πρόεδρος του Ανώτατου Δικαστηρίου, δεν ξεγελάστηκε. Παύοντας, για πρώτη φορά, να είναι συγκρατημένη, η ανώτατη δικαστής της χώρας κατέκρινε σθεναρά το σχέδιο του Λεβίν: «Πρόκειται για επίθεση εναντίον του δικαστικού συστήματος, σαν να αποτελεί εχθρό που πρέπει να χτυπηθεί και να υποταχθεί. Αυτή η μεταρρύθμιση καταφέρει ένα θανάσιμο πλήγμα στη δημοκρατία». Ο υπουργός Δικαιοσύνης τής απάντησε κατηγορώντας την ότι ανήκει «στο κόμμα που δεν παρουσιάστηκε στις εκλογές και που βρίσκεται επάνω από την Κνεσέτ και τις αποφάσεις του λαού. Η ρητορική του είναι αυτή των μαύρων σημαιών που ο κόσμος κραδαίνει στις διαδηλώσεις. Το κάλεσμά του αποσκοπεί να πυροδοτήσει ταραχές στους δρόμους του Ισραήλ».
Παρεμβαίνοντας στα τηλεοπτικά δελτία ειδήσεων των μεγάλων ισραηλινών καναλιών, ο Αχαρόν Μπαράκ, 86 ετών, πρόεδρος του Ανώτατου Δικαστηρίου από το 1995 έως το 2006, απηύθυνε με τη σειρά του μια επιβλητική προειδοποίηση: «Η μεταρρύθμιση αυτή εγκαθιδρύει την τυραννία της πλειοψηφίας και συνιστά κίνδυνο για τη δημοκρατία, την οποία αδειάζει από κάθε περιεχόμενο. Εάν εφαρμοστεί, δεν θα υπάρχει παρά μία εξουσία στη χώρα, εκείνη του πρωθυπουργού!»2. Παραφράζοντας τον διάσημο στίχο του πάστορα Μάρτιν Νιμέλερ σχετικά με τη δειλία των διανοουμένων κατά την άνοδο του ναζισμού στη Γερμανία, ο Μπαράκ συμβουλεύει τους Ισραηλινούς να μη βρεθούν στη θέση εκείνου που απάντησε «δεν με νοιάζει, δεν είμαι κομμουνιστής!» όταν κάποιος του είπε «σκοτώνουν τους κομμουνιστές!». Μια δημοσιογράφος του τηλεοπτικού σταθμού Canal 12 τον ρώτησε: «Τι θα προτείνατε στο κοινό;» Η απάντησή του: «Εάν δεν επιτευχθεί συμφωνία, θα πρέπει να δώσουμε μάχη, στο πλαίσιο του νόμου, βεβαίως. Εάν ωστόσο χρειαστεί να διαδηλώσουμε ξανά στην οδό Μπάλφουρ… ε τότε, ας γίνουν διαδηλώσεις στη Μπάλφουρ! Δεν έχουμε άλλη χώρα». Η επίσημη κατοικία του πρωθυπουργού βρίσκεται στην οδό Μπάλφουρ της Ιερουσαλήμ.
Η αποδυνάμωση του Ανώτατου Δικαστηρίου, του μόνου θεσμού προς τον οποίο μπορούν να στραφούν οι Παλαιστίνιοι για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους, θα επιτρέψει την κατάργηση των τελευταίων δικαστικών εμποδίων που φρενάρουν την επέκταση του εποικισμού. Είκοσι τέσσερις ώρες προτού αναλάβει καθήκοντα, ο Νετανιάχου δημοσίευσε μέσω Twitter τις πρώτες αράδες της συμφωνίας του κυβερνητικού συνασπισμού: «Ο εβραϊκός λαός έχει αποκλειστικό και αναφαίρετο δικαίωμα στη γη του Ισραήλ. Η κυβέρνησή μου θα αναπτύξει τον εποικισμό παντού, συμπεριλαμβανομένης και της Ιουδαίας-Σαμάρειας»3. Κατά τον σχηματισμό του υπουργικού συμβουλίου της προηγούμενης θητείας του, τον Απρίλιο του 2020, στο ίδιο κείμενο, η λέξη «αποκλειστικό» δεν εμφανιζόταν. Είναι το μήνυμα που εστάλη προς όλους εκείνους που, στη διεθνή σκηνή, από τον Τζο Μπάιντεν έως τον Εμμανουέλ Μακρόν, εξακολουθούν να αναφέρονται σε κοινές με το Ισραήλ «αξίες», επαναλαμβάνοντας την ανάγκη για μια λύση με δύο κράτη4. Για να επισφραγίσει την κίνησή του, ο Νετανιάχου πρόσφερε τα κλειδιά της Δυτικής Όχθης και της εσωτερικής ασφάλειας στα μέλη της λίστας του Θρησκευτικού Σιωνισμού (Χατζιονούτ Χαντατίτ), συνασπισμού τριών από τα πιο ριζοσπαστικά κόμματα εποίκων, τον οποίο έχει υπό την αιγίδα του. Έτσι, ο Μπεζαλέλ Σμότριτς, από τον οικισμό Κεντουμίμ κοντά στη Ναμπλούς, δέχεται το σημαντικότατο χαρτοφυλάκιο των Οικονομικών, αλλά και τη θέση του αναπληρωτή υπουργού Άμυνας, από την οποία θα μπορεί να διορίζει τους διοικητές δύο στρατιωτικών μονάδων: της Πολιτικής Διοίκησης της Δυτικής Όχθης και του Συντονισμού Κυβερνητικών Δραστηριοτήτων στα Εδάφη (Cogat). Αυτά τα δύο όργανα διαχειρίζονται τους συνδέσμους με την Παλαιστινιακή Αρχή, εποπτεύουν ό,τι εισέρχεται και εξέρχεται από τα παλαιστινιακά εδάφη και διασφαλίζουν τον έλεγχο του πληθυσμού. Οι στρατηγοί έχουν εναντιωθεί σφόδρα σε αυτή την παρείσφρηση ακροδεξιών πολιτικών στοιχείων στη στρατιωτική ιεραρχία. Σύμφωνα με τον καθηγητή Νομικής Μορντεχάι Κρέμνιτσερ, οι Παλαιστίνιοι περνούν από μια στρατιωτική κατοχή σε ένα νέο καθεστώς εγκαθιδρυμένο από τους εποίκους, κάτι που αναπόφευκτα θα οδηγήσει στην καταδίκη του Ισραήλ από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.
Ο Σμότριτς έχει επίσης την αποστολή να ενισχύσει την απαγόρευση δόμησης νέων κτιρίων για τους Παλαιστίνιους στη Ζώνη C –το 60% της Δυτικής Όχθης που βρίσκεται υπό πλήρη ισραηλινό έλεγχο– και να μεριμνήσει για τη νομιμοποίηση των εκατοντάδων οικισμών εποίκων που χτίστηκαν χωρίς κυβερνητική άδεια. Θα πρέπει να συνδεθούν με τις εθνικές υποδομές, με το ρεύμα, το νερό και τα δίκτυα επικοινωνιών. Ο νέος υπουργός θεωρεί την Παλαιστινιακή Αρχή του Μαχμούντ Αμπάς «τρομοκρατική οντότητα» στην οποία δεν έχει καμία πρόθεση να παράσχει οποιαδήποτε βοήθεια.
Αλλά και ο Ιταμάρ Μπεν-Γκβιρ, κάτοικος της οικισμού του Κιριάτ Άρμπα στη Χεβρώνα, βουλευτής και αρχηγός του κόμματος Εβραϊκή Δύναμη (Οτζμά Γεχουντίτ), εμπνευσμένου από τις εξτρεμιστικές θέσεις του ραβίνου Μεΐρ Καχάνε5, πραγματοποίησε τα πιο τρελά όνειρά του: είναι πλέον υπουργός Εθνικής Ασφάλειας και επικεφαλής της εθνικής αστυνομίας, η οποία, ούτε έναν χρόνο πριν, τον θεωρούσε ακόμη επικίνδυνο ρατσιστή ταραχοποιό (ο στρατός, από την πλευρά του, είχε αρνηθεί να τον εντάξει στους κόλπους του, καθώς έκρινε πως ήταν υπερβολικά εξτρεμιστής). Το φθινόπωρο, είχε καταγραφεί από κάμερα σε συνοικία της Ανατολικής Ιερουσαλήμ, με πιστόλι στο χέρι, να απειλεί Παλαιστινίους. Παρ’ όλα αυτά, ακολουθώντας τις συμβουλές του «coach» του (του Νετανιάχου, που συναντούσε συχνά κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας του), ο Μπεν-Γκβιρ επιδεικνύει ένα ήπιο προσωπείο, προβάλλοντας μια νέα μετριοπάθεια, απαγορεύοντας στους οπαδούς του να φωνάζουν «Θάνατος στους Άραβες» και καλώντας τους να το αντικαταστήσουν με το «Θάνατος στους τρομοκράτες». Προσκείμενος στο Ινστιτούτο του Ναού, ίδρυμα που δραστηριοποιείται με στόχο την οικοδόμηση του Τρίτου Ναού της Ιερουσαλήμ, πριν από τον διορισμό του αγωνιζόταν ενεργά ώστε να αρθεί η απαγόρευση για τους Εβραίους να προσεύχονται στην Πλατεία των Τεμενών, τρίτο σημαντικότερο ιερό τόπο του Ισλάμ. Έναν τόπο που οι Εβραίοι ονομάζουν Όρος του Ναού και είναι ο ιερότερος του ιουδαϊσμού. Άραγε, ο νέος υπουργός Εθνικής Ασφάλειας θα αντισταθεί στον πειρασμό να παραβιάσει το status quo, το οποίο υποτίθεται πως οφείλει να σέβεται; Οι ραβίνοι επικεφαλής του Ινστιτούτου του Ναού ήταν οι πρώτοι που τον συνεχάρησαν το βράδυ της εκλογικής νίκης του.
Στο πλαίσιο των καθηκόντων του, ο Μπεν-Γκβιρ θα μπορεί να ορίζει τη συνολική στρατηγική των δυνάμεων της τάξης, χωρίς ωστόσο να παρεμβαίνει στις επιχειρησιακές αποφάσεις. Φαίνεται πως θα έχει μεγαλύτερη ελευθερία με το σώμα των οκτώ χιλιάδων συνοριοφυλάκων για το οποίο κατέστη υπεύθυνος –και ενδεχομένως να αποφασίσει να το αναπτύξει στον τομέα της Ιερουσαλήμ και στο Νεγκέβ, απέναντι στον πληθυσμό των Βεδουίνων. Λόχοι της μονάδας αυτής έχουν ήδη ενταχθεί στα στρατεύματα που είναι ανεπτυγμένα στη Δυτική Όχθη.
Αυστηρός ορισμός της εβραϊκότητας
Για τον πρωθυπουργό, η βούληση να επιβάλει τον εβραϊκό εθνικισμό6 περνά από τη χειραγώγηση της νεολαίας. Έτσι, αποφάσισε να στείλει τη δημόσια θρησκευτική εκπαίδευση (365.000 μαθητές κατανεμημένοι σε 4.300 σχολεία), έως τώρα πολιτικά ουδέτερη, στο τσεπάκι του Σμότριτς, ηγέτη του θρησκευτικού σιωνιστικού κόμματος το οποίο κατηγορείται τακτικά για τις εχθρικές δηλώσεις του προς την Αριστερά, τους Παλαιστινίους και τις σεξουαλικές μειονότητες. Όσο για τον Αβί Μαόζ, από το ακροδεξιό κόμμα Νόαμ, έγινε υφυπουργός. Ομοφοβικός, μισογύνης και αντίθετος στη στρατιωτική θητεία των γυναικών, ανέλαβε την ηγεσία ενός νέου οργανισμού προώθησης της εβραϊκής εθνικής ταυτότητας με άμεση σύνδεση με τον πρωθυπουργό. Από την πλευρά του, ο Αριέ Ντερί, πρόεδρος του σεφαραδικού κόμματος Σας και ιστορικός σύμμαχος του Νετανιάχου, κατά την ανάληψη των καθηκόντων του οριζόταν ταυτόχρονα επικεφαλής των δύο από τα έξι υπουργεία που ανατέθηκαν στο κόμμα του: τα υπουργεία Εσωτερικών και Υγείας. Το πρόβλημα είναι ότι έχει ποινικό μητρώο, καθώς το 2000 καταδικάστηκε σε τριετή φυλάκιση για πράξεις διαφθοράς. Και επιπλέον βρίσκεται αντιμέτωπος με μια νέα καταδίκη ενός έτους με αναστολή για φορολογική απάτη. Έτσι, στις 18 Ιανουαρίου, το Ανώτατο Δικαστήριο αποφάσισε ότι δεν μπορούσε να είναι μέλος της κυβέρνησης και ο Νετανιάχου αναγκάστηκε να τον αποπέμψει. Οπότε ο κυβερνών συνασπισμός σκοπεύει να επιταχύνει την αναμόρφωση του δικαστικού συστήματος ώστε να αποφευχθεί παρόμοια «αναποδιά» στο μέλλον. Τέλος, η Ορίτ Στρουκ, από τον οικισμό Αβραάμ Αβινού στη Χεβρώνα, είναι με τη σειρά της επιφορτισμένη με τον φάκελο της εβραϊκής ταυτότητας. Όταν διορίσθηκε υπουργός Εθνικών Αποστολών, ανέλαβε το τμήμα του Εβραϊκού Πολιτισμού που υπάγεται στο υπουργείο Παιδείας, καθώς και τη διεύθυνση των προστρατιωτικών κολλεγίων και ακαδημιών. Έτσι, οι 823.000 μαθητές της μη θρησκευτικής εκπαίδευσης, που συνεχίζουν να υπάγονται στο εν μέρει εξαρθρωμένο υπουργείο Παιδείας, θα κάνουν ενισχυμένα μαθήματα του Ταλμούδ, σύμφωνα με έναν νόμο που απαίτησαν οι υπερορθόδοξοι –και κάθε άλλο παρά αγνοήθηκαν.
Η τελική συμφωνία με τον πρωθυπουργό προβλέπει την ψήφιση νομοσχεδίων που περιστέλλουν τον ορισμό της εβραϊκότητας, στη βάση της αυστηρής εφαρμογής του θρησκευτικού νόμου. Ο «Νόμος της Επιστροφής» θα πρέπει να τροποποιηθεί ώστε να απαγορευθεί η άφιξη μεταναστών που θεωρούνται ανεπαρκώς Εβραίοι από το μεγάλο ραβινάτο του Ισραήλ. Συνεπώς, οι προσηλυτισμοί που πραγματοποιούσαν οι φιλελεύθεροι, μεταρρυθμιστές ή συντηρητικοί ραβίνοι, στο Ισραήλ ή στο εξωτερικό, δεν θα αναγνωρίζονται πλέον. Αυτές οι παραχωρήσεις προς το ιερατείο συνοδεύονται από σημαντικά δημοσιονομικά μέτρα.
Το Ελ Χαμααγιάν, το δίκτυο ιδιωτικών σχολείων του Σας, βλέπει τη δημόσια χρηματοδότησή του ανά μαθητή να υπερβαίνει κατά 20% εκείνη των μαθητών στα μη θρησκευτικά σχολεία. Οι Ασκενάζι του Ενωμένου Ιουδαϊσμού της Τορά (Γιαχαντούτ Χατοράχ) παραλαμβάνουν δύο χαρτοφυλάκια, ένα εκ των οποίων είναι εκείνο της στέγασης. Σύμφωνα με τον Αβιγκντόρ Λίμπερμαν, τον προηγούμενο υπουργό Οικονομικών, το σύνολο των αξιώσεων των υπερορθόδοξων κομμάτων όσον αφορά διάφορες χρηματοδοτήσεις υπολογίζεται ότι ανέρχεται σε 5 δισεκατομμύρια ευρώ τον χρόνο7, κάτι που μάλλον θα βαθύνει περαιτέρω την ανισότητα μεταξύ κοσμικών και υπερορθόδοξων. Οι τελευταίοι απαλλάσσονται από τη στρατιωτική θητεία και δεν συνεισφέρουν παρά ελάχιστα στην οικονομία της χώρας. Σύμφωνα με το Κεντρικό Γραφείο Στατιστικής, οι κοσμικοί φορολογούμενοι πληρώνουν έξι φορές περισσότερους άμεσους φόρους απ’ όσους οι υπερορθόδοξοι8. Τα επιδόματα που δίνονται στους μαθητές ταλμουδικών σχολείων μόλις διπλασιάστηκαν και υπερβαίνουν τον μισθό των νεαρών στρατιωτών. Θα τα καταφέρει άραγε ο Νετανιάχου να αλλάξει τους θεσμούς της χώρας του; Πεπεισμένος πως έχει σημάνει η ώρα του μετασχηματισμού, ουδόλως σκοπεύει να υποχωρήσει μπροστά στους υπέρμαχους του κράτους δικαίου, που κατάφεραν να συγκεντρώσουν περισσότερους από εκατόν τριάντα χιλιάδες Ισραηλινούς στις 21 Ιανουαρίου, την ημέρα των διαδηλώσεων στο Τελ Αβίβ και στην Ιερουσαλήμ. Από την επομένη κιόλας, κατά την έναρξη του υπουργικού συμβουλίου, ο πρωθυπουργός υπενθύμισε πως το μόνο που μετράει για εκείνον είναι η πλειοψηφία που του έδωσαν οι ψηφοφόροι στις εκλογές της 1ης Νοεμβρίου.
* Ο Charles Enderlin είναι δημοσιογράφος.
Βλ. «Israël devient une “ethnocratie”», «Le Monde diplomatique», Σεπτέμβριος 2018.
«Ex-chief justice Barak: Government’s judicial reform plan “will strangle democracy”», «The Times of Israel», 6 Ιανουαρίου 2023.
Έτσι ονομάζει το Τελ Αβίβ τη Δυτική Όχθη.
Βλ. Dominique Vidal, «Cisjordanie, de la colonisation à l’annexion», «Le Monde diplomatique», Φεβρουάριος 2017.
Ο Μεΐρ Καχάνε (1932-1990) κήρυττε την εκδίωξη όλων των Παλαιστινίων από τις κατεχόμενες περιοχές και όλων των Αράβων πολιτών του Ισραήλ. Το κόμμα του, το Κας, κρίθηκε ρατσιστικό και απαγορεύτηκε στο Ισραήλ το 1994.
Βλ. «En Israël, l’essor de l’ultranationalisme religieux», «Le Monde diplomatique», Σεπτέμβριος 2022.
Nati Tucker, «Ultra-orthodox demands will cost Israel 20 billion shekels each year, finance minister says», «Haaretz», Τελ Αβίβ, 27 Δεκεμβρίου 2022.
Sam Sokol, «Secular Israelis pay six times more in taxes than ultra-orthodox, government report shows», «Haaretz», 26 Δεκεμβρίου 2022.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου