gerontakos: Η φρενίτιδα με τα τείχη άμμου στην Αφρική

Πέμπτη, Αυγούστου 04, 2022

Η φρενίτιδα με τα τείχη άμμου στην Αφρική

Η κατασκευή ενός τείχους ή ενός φράχτη για την προστασία των συνόρων είναι πλέον ένα συνηθισμένο φαινόμενο σε ολόκληρο τον κόσμο. Η πρακτική έχει εξαπλωθεί και στην αφρικανική ήπειρο, με στόχο την παρεμπόδιση των μεταναστευτικών ροών. Με διακριτικότητα, από το Μαρόκο και την Αλγερία έως τον Νίγηρα, οι κυβερνήσεις υψώνουν τείχη από άμμο, φυλασσόμενα από πλήθος αστυνομικών και στρατιωτών και επιτηρούμενα από κάμερες.

Έχοντας εγκαταλείψει την πατρίδα του, τη Γουινέα, παρέα με έναν γείτονα, χωρίς να ξέρει πού πηγαίνει, ο Γιουσούφ¹ διέσχισε το εμπόλεμο Μάλι, διάβηκε τα σύνορα της Αλγερίας, βάδισε στην καυτή άμμο της λιβυκής ερήμου και αντιμετώπισε τη φουρτουνιασμένη Μεσόγειο μέχρι να κατορθώσει να πατήσει το πόδι του στην ευρωπαϊκή ήπειρο, μετά από μια οδύσσεια που διάρκεσε περισσότερους από εννέα μήνες. Ο δεκαεξάχρονος έφηβος ξέφυγε από τις αυτοσχέδιες νάρκες στον δρόμο που συνδέει την πόλη Γκάο (Μάλι) με τα αλγερινά σύνορα, από την αλγερινή αστυνομία και από τις περιβόητες λιβυκές παραστρατιωτικές ομάδες που αποσπούν λύτρα από τα θύματά τους στην Τρίπολη. Αναγκάστηκε να κρυφτεί, να χαμηλώσει το βλέμμα, να παρακάμψει τα σημεία ελέγχου. Εκείνο όμως που πραγματικά τον άφησε εμβρόντητο ήταν το τείχος από άμμο που τον ανάγκασε, αυτόν και τους συνταξιδιώτες του, να περπατούν επί τρία μερόνυχτα στην έρημο προκειμένου να διασχίσουν τα σύνορα μεταξύ Αλγερίας και Λιβύης. «Ήταν κάτι πολύ εντυπωσιακό», θυμάται τώρα, στη μικρή πόλη της Νότιας Γαλλίας όπου πηγαίνει σχολείο. «Ξαφνικά, βρεθήκαμε μπροστά σε ένα τεράστιο φράγμα από άμμο. Ήταν αδύνατον να το διαβούμε με το αυτοκίνητο. Ο διακινητής μάς κατέβασε και μας είπε να περπατήσουμε μέχρι να φθάσουμε στο τείχος. Όταν το διαβήκαμε, είχαμε περάσει πια στη Λιβύη.»

Όλοι οι μετανάστες που έρχονται από την υποσαχάρια Αφρική έχουν δει αυτό το τείχος από άμμο όταν διέσχιζαν τα σύνορα με την Αλγερία. Οι έμποροι και διακινητές της Σαχάρας έχουν μάθει να τον παρακάμπτουν. Οι κάτοικοι των πόλεων που βρίσκονται στις εσχατιές αυτών των χωρών υποχρεώθηκαν να προσαρμοστούν στην κατάσταση. Ελάχιστοι όμως είναι οι Αλγερινοί που γνωρίζουν ότι σχεδόν ολόκληρο το τμήμα της αλγερινής Σαχάρας περιβάλλεται σήμερα από μια τεράστια ζώνη τεχνητών αμμόλοφων, με ύψος ανάμεσα στα δύο και τα πέντε μέτρα. «Στο Αλγέρι κανείς, ή σχεδόν κανείς, δεν μιλάει γι’ αυτήν την περιτοίχιση», τονίζει ο Ραούφ Φαράχ, ερευνητής σε ζητήματα γεωπολιτικής, που έχει πραγματοποιήσει έρευνες στον αλγερινό Νότο².

Να εμποδιστεί η πρόσβαση του Πολισάριο στον ωκεανό

Η κατασκευή ενός τείχους ή ενός φράχτη για την προστασία των συνόρων έχει μετατραπεί σε κάτι συνηθισμένο σχεδόν σε ολόκληρο τον κόσμο, είτε από αυταρχικά είτε από δημοκρατικά καθεστώτα³. Το φαινόμενο μέχρι σήμερα έδειχνε να μην έχει αγγίξει τη Βόρεια και τη Δυτική Αφρική. Δεν ισχύει πλέον κάτι τέτοιο. Η ανάλυση των πρόσφατων δορυφορικών φωτογραφιών αποκαλύπτει ένα πλήθος από τείχη άμμου, με την έκτασή τους μέχρι πρότινος να μην έχει γίνει πλήρως αντιληπτή⁴. Η Σαχάρα, που περιγράφεται συχνά ως μια αχανής ερημική περιοχή δίχως οριοθετήσεις, ακόμα και ως «γκρίζα ζώνη» όπου ευδοκιμεί η διακίνηση όπλων, ναρκωτικών, τσιγάρων ή βενζίνης και κυκλοφορούν με την άνεσή τους λαθρέμποροι, ληστές, εξεγερμένοι, τζιχαντιστές μαχητές και μετανάστες, είναι στην πραγματικότητα περιχαρακωμένη από τεράστιους φράχτες άμμου, από τον Ατλαντικό Ωκεανό ώς την Ερυθρά θάλασσα.

Ο γνωστότερος είναι εκείνος που διασχίζει τη Δυτική Σαχάρα από τον Βορρά ώς τον Νότο: περικλείει τα εδάφη που κατέλαβε το Μαρόκο μετά την αποχώρηση των Ισπανών στα τέλη του 1975 και τα οποία διεκδικεί το Μέτωπο Πολισάριο, ένα αυτονομιστικό κίνημα υποστηριζόμενο από την Αλγερία. Το «διαχωριστικό τείχος», το οποίο αποκαλείται και «ζώνη ασφαλείας», αναγέρθηκε από το Μαρόκο τη δεκαετία του 1980 και έχει μήκος που υπερβαίνει τα 2.500 χλμ.⁵. Από τότε, όχι μόνο επεκτείνεται διαρκώς, αλλά και ενισχύεται με ολοένα πιο εξελιγμένα ηλεκτρονικά συστήματα. Παρά τις συμφωνίες κατάπαυσης του πυρός που υπεγράφησαν τον Σεπτέμβριο του 1991 υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, το Μηχανικό του μαροκινού στρατού κατασκεύασε μια νέα επέκτασή του, μήκους 14 χλμ., μέχρι τα σύνορα με τη Μαυριτανία. Στόχος είναι να εμποδιστεί οποιουδήποτε τύπου αποκλεισμός του μοναδικού ασφαλτοστρωμένου δρόμου που διασχίζει τη Σαχάρα, αλλά και να εμποδιστεί το Πολισάριο να αποκτήσει πρόσβαση στον Ατλαντικό Ωκεανό. Τον Μάρτιο του 2021, ένα νέο τείχος από άμμο, μήκους περίπου 50 χιλιομέτρων, αναγέρθηκε στο βόρειο άκρο της Δυτικής Σαχάρας, όσο το δυνατόν πλησιέστερα στα σύνορα με την Αλγερία. Αν και από τον μαροκινό Τύπο παρουσιάστηκε ως ένα μέσο για τον αποκλεισμό της πρόσβασης του Μετώπου Πολισάριο στα στρατόπεδα του Τιντούφ, που βρίσκονται στην Αλγερία, δεν απαγορεύει εντελώς το πέρασμα προς τον Νότο.

Παρά το γεγονός ότι για μεγάλο χρονικό διάστημα παρουσιαζόταν ως εξαίρεση, αυτό το τείχος άμμου εμφανίζεται πλέον ως πρότυπο που μιμούνται τα υπόλοιπα κράτη, τα οποία επιχειρούν και αυτά να περιφράξουν τα σύνορά τους καταφεύγοντας μαζικά στις μπουλντόζες. Η Τυνησία και η Αίγυπτος επικαλούνται την ανάγκη να προστατευθούν από τις επιδρομές ενόπλων μετά την κατάρρευση της Λιβύης το 2011. Έτσι, η Τύνιδα δρομολόγησε την κατασκευή ενός τείχους άμμου που έχει ήδη φτάσει τα 200 χιλιόμετρα, κοντά στον συνοριακό σταθμό της Ντεχίμπα, και έχει εφοδιαστεί –χάρη στην τεχνική και την οικονομική συνεργασία με τις ΗΠΑ– με ένα ηλεκτρονικό σύστημα ολοκληρωμένης επιτήρησης. Από την πλευρά του, το Κάιρο ακολούθησε τη χάραξη των «συνοριακών συρματοπλεγμάτων» που είχε τοποθετήσει το 1931 η φασιστική Ιταλία κατά μήκος 270 χιλιομέτρων, από τα παράλια της Μεσογείου μέχρι τα περίχωρα των οάσεων της Σίβα και του Αλ Τζαχμπούμπ⁶. Και η Αίγυπτος επωφελείται με τη σειρά της από την αμερικανική υποστήριξη για να ενισχύσει την ηλεκτρονική επιτήρηση των δυτικών και των νότιων συνόρων της με τη Λιβύη και το Σουδάν. Ένα ακόμη τείχος άμμου εκτείνεται στα σύνορά της με το Σουδάν, από τα παράλια της Ερυθράς Θάλασσας ώς την ενδοχώρα, σε μήκος 30 χιλιομέτρων, μετατρέποντας σε χειροπιαστή πραγματικότητα την αιγυπτιακή κατοχή επί του αμφισβητούμενου εδάφους του «τριγώνου» του Χάλα Ιμπ.

Η Αλγερία περιχαρακώνεται πίσω από αναχώματα

Όμως, η φρενίτιδα με τα τείχη άμμου μοιάζει να έχει καταλάβει πρωτίστως την Αλγερία. Ένα εντυπωσιακό σύμπλεγμα τάφρων, αναχωμάτων άμμου, φραχτών και τοίχων από μπετόν, μήκους 6.700 χλμ., περιβάλλει πλέον σχεδόν ολόκληρη την αλγερινή επικράτεια. Περισσότεροι από 50.000 στρατιωτικοί περιπολούν μονάχα στις περιοχές της Σαχάρας που ανήκουν στη χώρα.[........................................]