ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ: ΥΠΗΡΕΤΩΝΤΑΣ ΜΕ ΧΙΟΥΜΟΡ ΚΑΙ ΧΑΡΗ ΤΟΝ ΜΙΝΙΜΑΛΙΣΜΟ

 

Υποδειγματική λιτότητα

Ευγενία Μπογιάνου

avgi.gr 

4-5 λεπτά

---

«Είμαι βιωματικός συγγραφέας. Δεν αυτοβιογραφούμαι πάντα, αλλά δεν μπορώ να γράψω κάτι που δεν με αφορά»

Ένας από τους βασικότερους λόγους που αγάπησα κι έμαθα να απολαμβάνω τη μικρή φόρμα είναι ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος*. Σχεδόν πενήντα χρόνια μετά την πρώτη έκδοση του 1973 από τις εκδόσεις Τραμ στη Θεσσαλονίκη -και με κείμενα που έχουν γραφτεί παλαιότερα, από το 1962 έως το 1968-, με συγκίνηση πήρα στα χέρια μου τη λεπταίσθητη έκδοση της Κίχλης με την πρώτη του συλλογή διηγημάτων υπό τον τίτλο «Οδοντόκρεμα με χλωροφύλλη», φιλοτεχνημένη με υπέροχα σκίτσα της Εύης Τσακνιά. Ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος -βραβευμένος με το Βραβείο Ιδρύματος Πέτρου Χάρη της Ακαδημίας Αθηνών το 2010 και με το Μεγάλο Κρατικό Βραβείο Γραμμάτων για το σύνολο του έργου του το 2015- υπηρετεί ακούραστα και καλλιεργεί με πάθος τη μεγάλη του αγάπη: το διήγημα.

Διαβάζοντάς τον τόσα χρόνια μετά, εκπλήσσεται κανείς με τη δύναμη και τη φρεσκάδα του λόγου του -μια μείξη ωραίων ελληνικών με εκφράσεις στην καθαρεύουσα-, ο οποίος σαφώς επιβιώνει του χρόνου και διατηρεί ακέραια την ίδια παιγνιώδη, αφοπλιστικά λιτή διάθεσή του. Την ίδια δυνατότητα να φτάνει σε έναν ουσιαστικό πυρήνα, δίχως πολλά λόγια και βαρύγδουπες εκφράσεις, αποκηρύσσοντας εκ προοιμίου, φύσει αλλά και θέσει, κάθε διάθεση διδακτισμού ή σοβαροφάνειας. Η ζωή είναι πολύ σοβαρή για να την παίρνουμε στα σοβαρά, είναι σαν να μας λέει ο Παπαδημητρακόπουλος κλείνοντας με νόημα το μάτι. «Είμαι βιωματικός συγγραφέας. Δεν αυτοβιογραφούμαι πάντα, αλλά δεν μπορώ να γράψω κάτι που δεν με αφορά» λέει ο ίδιος.

Ο αφηγητής, και στα έντεκα διηγήματα της συλλογής, με παραδειγματική αμεσότητα, σαν δικός μας αγαπημένος άνθρωπος, εξιστορεί γεγονότα του ιδιωτικού ή, σπανιότερα, του δημόσιου βίου ανάγοντας πολλές φορές μια λεπτομέρεια σε στοιχείο καίριας σημασίας, ξέροντας να δίνει φωνή στα αφανή και στα ασήμαντα -ή, αλλιώς, αποδίδοντας τη φωνή που τους αρμόζει στα ασήμαντα-, έμπλεος μιας μελαγχολικής διάθεσης, την οποία απαλύνει η παιγνιώδης ιδιοσυγκρασία του και το λυτρωτικό ανατρεπτικό χιούμορ.

Γράφει ο Παπαδημητρακόπουλος στα «Θερμά θαλάσσια λουτρά», τη δεύτερη συλλογή του που κυκλοφόρησε το 1980: «...άρχισε να θωπεύει και να μυρίζει τα ωραία τριαντάφυλλα, που ο πατέρας του καλλιεργούσε με πραγματικόν έρωτα, συνειδητοποιώντας ξαφνικά ότι αυτά ήταν τα τελευταία ρόδα της χρονιάς και νιώθοντας αμέσως ένα πεισιθάνατο αίσθημα, που, όταν ύστερα από χρόνια επιχείρησε να περιγράψει, έγινε αφορμή να γραφεί το πρώτο του διήγημα, όπου αντί για λουλούδια, προτίμησε να μιλήσει για αμπέλια και συκιές». Αυτό το πρώτο διήγημα, «Οι φρακασάνες», είναι μια ιστορία εφηβικής ερωτικής αφύπνισης μέσα σε ένα οργιώδες αήττητο φυσικό περιβάλλον. Ο Παπαδημητρακόπουλος μετατρέπει αυτή τη φαινομενικά απλή ιστορία σε στοχασμό πάνω στην ανεκπλήρωτη επιθυμία και τη ματαίωση. Πάντα με χιούμορ. Πάντα με αυτοσαρκασμό. Χωρίς ποτέ να γίνεται πικρόχολος. Πάντα με ένα είδος νοσταλγίας που μπορεί και να κρύβει μέσα της τον θάνατο. Πάντα διφορούμενα. Γεγονός που επιτείνεται από τα ανοιχτά αμφίθυμα υποδειγματικά φινάλε των διηγημάτων.

Στο ομότιτλο με τη συλλογή διήγημα «Ο Πρόδρομος», στο σπίτι του οποίου έχουν μαζευτεί, διαβάζει σε μια παρέα φίλων ένα διήγημα που έγραψε για να εισπράξει την αποδοκιμασία του ενός, που είναι και ο αφηγητής της ιστορίας την οποία γράφει ο Παπαδημητρακόπουλος. Η ανατροπή του τέλους ανατρέπει και τα συναισθήματα του αναγνώστη, ο οποίος καταλαβαίνει ότι δεν πρέπει να εμπιστεύεται πάντα την αρχική εντύπωση. Ιδού πως κλείνει το διήγημα: «Ένιωσα τότε άσχημα, έτσι που είχα μιλήσει, ελαφρά τη καρδία και αφ’ υψηλού, ενώ ο Πρόδρομος, ήταν φανερό, είχε προσπαθήσει να μας εξομολογηθεί μια προσωπική ιστορία».

Αφηγήσεις υποδειγματικής λιτότητας ενός ασυναγώνιστου μετρ της μικρής φόρμας.

Info

Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος

«Οδοντόκρεμα με χλωροφύλλη»

Εκδόσεις Κίχλη

Σελίδες: 96

Τιμή: 10 ευρώ

Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος - Βικιπαίδεια

*****************************

 

 OI ΦΡΑΚΑΣΑΝΕΣ 

Διήγημα (Πρώτη εμφάνιση του Η.Π.στα γράμματα)

 

ΑΘΩΣ  ΓΥΡΙΖΑ ἀ­πὸ τὸ σχο­λεῖ­ο ἐ­κεῖ­νο τὸ με­ση­μέ­ρι, ἔ­πια­σε ξαφ­νι­κὰ μιὰ μπό­ρα καὶ ἔ­γι­να μού­σκε­μα. Φο­βή­θη­κα νὰ ἀ­κο­λου­θή­σω τὸν συ­νη­θι­σμέ­νο μου δρό­μο κά­τω ἀ­πὸ τὶς με­γά­λες πεῦ­κες καὶ ἔ­τσι πῆ­ρα τὴν γυ­μνὴ δη­μο­σιά, ποὺ κα­τα­λή­γει στὸ χω­ριό. Στὸ χτῆ­μα ἔ­φτα­σα τὴν ὥ­ρα ποὺ ἔ­βγαι­νε πά­λι ὁ ἥ­λιος, καὶ μπῆ­κα μέ­σα σκαρ­φα­λώ­νον­τας πά­νω ἀ­πὸ τὸ με­γά­λο πορ­τό­νι μὲ τὶς βρε­μέ­νες ρο­δο­δάφ­νες. Στὸ πε­ρι­βό­λι ὅ­λα ἦ­ταν γα­λή­νια, φρε­σκο­πλυ­μέ­να καὶ κα­τα­πρά­σι­να, οἱ ἀ­χλα­δι­ές εἶ­χαν ἀ­κό­μα με­ρι­κὰ ἄν­θη, στὰ φύλ­λα τους κρα­τοῦ­σαν χον­τρὲς στα­γό­νες τῆς βρο­χῆς ποὺ γι­ά­λι­ζαν σὰν χάν­τρες. Ἡ τε­λευ­ταί­α βρο­χὴ τῆς χρο­νιᾶς, σκέ­φτη­κα. Τό­τε εἶ­δα τὴν Ἑ­λέ­νη. Ἔ­βγαι­νε ἀ­πὸ τὸν κῆ­πο κρα­τών­τας στὸ χέ­ρι ἕ­να με­γά­λο ἄ­σπρο τρι­αν­τά­φυλ­λο. Ἐρ­χό­ταν πρὸς τὸ μέ­ρος μου ἀρ­γά, ὁ ἥ­λιος στε­φά­νω­νε τὰ μαλ­λιά της, κά­τω ἀ­πὸ τὴν μαύ­ρη πο­διά της πρό­βα­λαν δυ­ὸ ὁ­λο­στρόγ­γυ­λα βυ­ζιά.

         Γύ­ρε­ψα μιὰ πρό­φα­ση νὰ τὰ πιά­σω. Ἑ­λέ­νη, τῆς εἶ­πα, για­τὶ δὲν ἔρ­χε­σαι νὰ σοῦ δί­νω τρι­αν­τά­φυλ­λα , πί­σω ἀ­πὸ κεί­νη τὴν πα­σχα­λιὰ ὁ πα­τέ­ρας μου ἔ­χει φυ­τέ­ψει μιὰ τρι­αν­ταφυλ­λιὰ κα­τα­κί­τρι­νη. Θέ­λω, μοῦ λέ­ει, τὸ τε­τρά­διό σου τῆς Γε­ω­λο­γί­ας, θὰ σοῦ τὸ φέ­ρω τὴν Πα­ρα­σκευ­ή. Τὸ πῆ­ρε κι ἔ­φυ­γε λέ­γον­τας σὲ εὐ­χα­ρι­στῶ πο­λὺ καὶ τὴν Πα­ρα­σκευ­ὴ μοῦ τό­φε­ρε ὁ ἀ­δελ­φός της, ἕ­νας τσό­γλα­νος κα­μιὰ δω­δε­κα­ριὰ χρο­νῶν, ψη­λό­τε­ρος ἀ­πὸ μέ­να δυ­ὸ κε­φά­λια, μαλ­λια­ρός, μὲ μιὰ χον­τρὴ μο­νο­κόμ­μα­τη φω­νή.

        Ἕνα με­ση­μέ­ρι κα­θό­μουν κά­τω ἀ­πὸ ἕ­να δέν­τρο καὶ δι­ά­βα­ζα. Δί­πλα μου εἶ­χα μιὰ στά­μνα μὲ νε­ρό, ἔ­κα­νε ζέ­στη, κά­θε τό­σο ἔ­πι­να λί­γο νε­ρὸ καὶ ὕ­στε­ρα κα­τά­βρε­χα λίγο τὴ γῆ. Τὸ χῶ­μα εἶ­χε σκά­σει σὲ με­γά­λα κομ­μά­τια, ὅ­ταν τὸ πό­τι­ζα θρυμ­μα­τι­ζό­ταν ἀ­φή­νον­τας μιὰ εὐ­χά­ρι­στη, βα­ρειὰ μυ­ρου­διά.

        Ἄ­κου­σα βή­μα­τα στὰ χα­λί­κια κι ὅ­ταν σή­κω­σα τὸ κε­φά­λι μου, εἶ­δα νὰ ἔρ­χε­ται ἡ Ἑ­λέ­νη, ντυ­μέ­νη μὲ ἕ­να πε­ρί­ερ­γο φό­ρε­μα γε­μά­το πο­λύ­χρω­μα λου­λού­δια. Θέ­λω πά­λι ἐ­κεῖ­νο τὸ τε­τρά­διο τῆς Γε­ω­λο­γί­ας, μοῦ εἶ­πε καὶ μὲ κοί­τα­ξε μὲ ἕ­να ἀ­πλα­νὲς χα­μό­γε­λο, ἐ­νῶ ταυ­τό­χρο­να πλα­νιό­ταν πέ­ρα δῶ­θε κι ἅ­πλω­νε τὰ χέ­ρια της νὰ φθά­σει ἕ­να κλα­δὶ τοῦ δέν­τρου. Δὲν τὸ ἔ­χω, τῆς εἶ­πα, θὰ μοῦ τὸ φέ­ρει ὁ Τά­κης τὸ ἀ­πό­γευ­μα, ἔ­λα νὰ δι­α­βά­σου­με μα­ζί. Ἡ Ἑ­λέ­νη ἔ­πια­σε τὸ κλα­δί, τὸ ἅρ­πα­ξε μὲ τὰ δυ­ό της χέ­ρια καὶ ἔ­κα­νε μιὰ μᾶλ­λον ἀ­δέ­ξια ἕλ­ξη, τεν­τώ­νον­τας νω­χε­λι­κὰ τὸ κορ­μί της. Ὕ­στε­ρα πή­δη­σε, τί­να­ξε τὸ κε­φά­λι νὰ δι­ορ­θώ­σει τὰ μαλ­λιά της κι ἔ­φυ­γε. Μὴ μὲ πε­ρι­μέ­νεις, μοῦ φώ­να­ξε.

        Τὸ ἀ­πό­γευ­μα πῆ­ρα τὰ βι­βλί­α μου καὶ πῆ­γα στὸ ἀμ­πέ­λι. Ἄρ­χι­σε κι­ό­λας νὰ παίρ­νει τὴ γνώ­ρι­μη μυ­ρου­διά του τὸ κλῆ­μα. Τῆς Ἁ­για Μα­ρί­νας ρό­γα καὶ τ’ Ἁ­η­λιὸς στα­φύ­λι, ἔ­λε­γε ἡ για­γιά μου. Ἔ­φε­ρα στὸ μυα­λό μου τὶς ρό­γες τῆς Ἑ­λέ­νης. Ἐ­κεί­νη ἦρ­θε σὲ λί­γο φο­ρών­τας μιὰ στε­νὴ χα­κὶ φού­στα καὶ ἄ­σπρο που­κά­μι­σο χω­ρὶς σου­τι­έν. Θέ­λεις νὰ φᾶ­με κα­νέ­να σύ­κο, τῆς εἶ­πα καὶ τὴν πῆ­γα στὴν ἄ­κρη τοῦ ἀμ­πε­λιοῦ. Τὰ πρῶ­τα σύ­κα εἴ­χα­νε ἤ­δη γίνει, οἱ φρα­κα­σά­νες ὅ­πως τὰ ἔ­λε­γαν. Με­γά­λα ἴ­σα­με ἕ­να πορ­το­κά­λι, ἀ­πὸ τὴν τρύ­πα τους κρε­μό­ταν μιὰ στα­γό­να πη­χτὸ μέ­λι μὲ κα­φὲ χρῶμα. Ἔ­βα­λα τὴν Ἑ­λέ­νη νὰ κα­θή­σει, τῆς ἔ­φε­ρα σύ­κα καὶ τῆς ἄ­νοι­ξα τὸ κουμ­πὶ ἀ­πὸ τὸ ἄ­σπρο της που­κά­μι­σο. Τὸ δε­ξί της βυ­ζὶ γλί­στρη­σε ἔ­ξω, ἦ­ταν λι­γό­τε­ρο στρογ­γυ­λὸ ἀ­π’ ὅ­σο τὸ φαν­τά­στη­κα, ἡ ρό­γα του κά­πως κω­νι­κή. Ἅ­πλω­σα τὸ χέ­ρι μου καὶ κεί­νη ἔ­σκυ­ψε ὁ­λό­τε­λα πρὸς τὸ μέ­ρος μου. Φράπ, ἀ­κού­στη­κε τό­τε στὸ φρά­χτη καὶ φά­νη­κε ὁ τσό­γλα­νος, ὁ ἀ­δελ­φός της, ψη­λὸς καὶ κα­κο­βι­δω­μέ­νος. Ἡ Ἑ­λέ­νη κουμ­πώ­θη­κε βι­α­στι­κά, ἄ­νοι­ξε ἕ­να βι­βλί­ο καὶ ἄρ­χι­σε νὰ δι­α­βά­ζει, ἐ­μέ­να τὰ πό­δια μου ἔ­τρε­μαν. Ὁ ἀ­δελ­φός της μᾶς χαι­ρέ­τη­σε με­θ’ ὑ­πο­κλί­σε­ως, σάλ­τα­ρε στὴ συ­κιὰ κι ἄρ­χι­σε νὰ τρώ­ει φρα­κα­σά­νες. Ἡ Ἑ­λέ­νη ἀ­πό­φευ­γε νὰ μὲ κοι­τά­ξει, γύ­ρι­ζε τὶς σε­λί­δες τοῦ βι­βλί­ου καὶ κά­θε τό­σο ἴ­σι­ω­νε τὴ φού­στα της. Ἀρ­γό­τε­ρα ση­κώ­θη­κε καὶ περ­πα­τή­σα­με μα­ζὶ πιὸ πέ­ρα. Μπή­κα­με σὲ ἕ­να με­γά­λο λάκ­κο ἀ­νά­με­σα σὲ κλή­μα­τα, τὸν εἴ­χα­με σκά­ψει στὴν Κα­το­χὴ καὶ κρύ­ψα­με μέ­σα χαλ­κώ­μα­τα καὶ ὅ­πλα. Δο­κί­μα­σα νὰ πιά­σω πά­λι τὸ βυ­ζὶ τῆς Ἑ­λέ­νης, ἐ­κεί­νη τρα­βή­χτη­κε, για­τὶ πα­ρα­σύ­ρε­σαι, μοῦ εἶ­πε. Μά­ζε­ψε τά βι­βλί­α της, φώ­να­ξε τὸν ἀ­δελ­φό της καὶ ἔ­φυ­γε. Ἐ­κεῖ­νος πή­δη­σε ἀρ­γὰ ἀ­πὸ τὸ δέν­τρο, μὲ πα­ρα­τή­ρη­σε μὲ βλέμ­μα κά­πως μυ­στή­ριο κι ἀ­πο­μα­κρύν­θη­κε χω­ρὶς νὰ μὲ χαι­ρε­τή­σει, τρώ­γον­τας φρα­κα­σά­νες.

   (1962)

 

 

Πη­γή: Ἀ­πὸ τὴ συλ­λο­γὴ δι­η­γη­μά­των Ὀ­δον­τό­κρε­μα μὲ χλω­ρο­φύλ­λη, Τράμ, Θεσ­σα­λο­νί­κη, 1973.

 

 

 

Πρόσωπα της Λογοτεχνίας: Ηλίας Παπαδημητρακόπουλος

 

Στον σπουδαίο «μινιμαλιστή» συγγραφέα της μεταπολεμικής ελληνικής λογοτεχνίας Ηλία Παπαδημητρακόπουλο, τον πρώτο που καλλιέργησε συστηματικά στη γλώσσα μας τη σύντομη διηγηματική μορφή – έστω κι αν δείγματα του είδους δεν λείπουν από την παράδοσή μας – ήταν αφιερωμένη μια ξεχωριστή λογοτεχνική βραδιά στο Μέγαρο Μουσικής, την Πέμπτη 23 Ιανουαρίου 2014. Με τον ίδιο παρόντα αλλά και κριτικούς λογοτεχνίας, δημοσιογράφους και ηθοποιούς που συναντήθηκαν στη σκηνή του Μεγάρου για να επικοινωνήσουν το έργο του με το κοινό του Megaron Plus, με αφορμή τη συμπλήρωση πενήντα χρόνων από τη δημοσίευση της πρώτης συλλογής διηγημάτων του με τίτλο «Οδοντόκρεμα με χλωροφύλλη». 

Η εκδήλωση – ενταγμένη στο πλαίσιο του Κύκλου του Megaron Plus «Οι λογοτέχνες μιλούν στο κοινό τους» - πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με το ηλεκτρονικό περιοδικό για το βιβλίο «Ο Αναγνώστης», με την επιμέλεια του Διευθυντή του Γιάννη Ν. Μπασκόζου. 

Στον Κύκλο «Οι λογοτέχνες μιλούν στο κοινό τους» παρουσιάζονται καταξιωμένοι λογοτέχνες, εγνωσμένου κύρους και σημαντικού έργου με στόχο να δοθεί η ευκαιρία μιας ανασκόπησης του έργου τους αλλά κυρίως να διαμορφωθεί ένα πεδίο διαλόγου ανάμεσα στον συγγραφέα και τους αναγνώστες όλων των ηλικιών.

O Ηλίας Παπαδημητρακόπουλος με πάνω από 70 διηγήματα είναι αναμφισβήτητα ο μετρ του μικρού κειμένου. Η γραφή του είναι ευέλικτη, γεμάτη πυκνά νοήματα όπου το συναίσθημα ισορροπεί με τη λεπτή ειρωνεία και το μαύρο με τη διαχρονική ανθρώπινη αξία. Ενώ τα αφηγηματικά κείμενα του κτίζονται με ελάχιστα υλικά: κάποιες παρατηρήσεις, πτυχές της καθημερινής ζωής, αναπολήσεις ή παρόντα (ασήμαντα στην πρώτη ματιά) γεγονότα που δίνουν την αφορμή για σκιαγράφηση χαρακτήρων και, κυρίως, καταστάσεων που άλλοτε κινούνται στον πραγματικό χρόνο κι άλλοτε ως ενύπνιο μπλέκονται αξεδιάλυτα με αυτόν. Αυτό ακριβώς, το καθόλα βιωματικό έργο του Ηλία Παπαδημητρακόπουλου που διακρίνεται για τη λιτότητα του λόγου και την τρυφερή νοσταλγία για τα δύσκολα χρόνια της νεότητας παρουσίασε στο κοινό η κριτικός λογοτεχνίας Ελισάβετ Κοτζιά για να ακολουθήσει μια ανοιχτή, δημόσια συνομιλία του συγγραφέα με το δημοσιογράφο Γιάννη Ν. Μπασκόζο. 

Οι ηθοποιοί Στέλιος Μάινας και Αλεξάνδρα Σακελλαροπούλου διάβασαν αποσπάσματα από τα κείμενά του ενώ προβλήθηκε και η ταινία του Λευτέρη Ξανθόπουλου «Σπίτι δίπλα στη θάλασσα» (2007) με θέμα τον συγγραφέα: ένα ντοκιμαντέρ που μας αποκαλύπτει τη στενή σχέση του με τη φύση και την αγάπη του για τον Πύργο Ηλείας όπου γεννήθηκε το 1930 αλλά και την Πάρο όπου ζει τον περισσότερο χρόνο από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 (σ’ένα εκπληκτικής ομορφιάς κτήμα που δημιούργησε από το μηδέν μαζί με τη γυναίκα του, Νιόβη), όπου ο ίδιος αναφέρεται στις σπουδές του στη Στρατιωτική Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1949-1955), την πρώτη του εμφάνιση στα γράμματα με το διήγημα «Οι Φρακασάνες», τις φιλίες και τις πνευματικές συγγένειες που ανέπτυξε με ομοτέχνους του συγγραφείς και ποιητές (Νίκο Πεντζίκη, Ηλία Πετρόπουλο, Τάκη Σινόπουλο, Γιώργη Παυλόπουλο, Νίκο Καχτίτση, Αλέξανδρο Κοτζιά), τη δραστηριότητά του ως διευθυντή του περιοδικού «Ιατρική Επιθεώρησις Ενόπλων Δυνάμεων», τη λατρεία του στην τυπογραφία κ.ά.

https://www.blod.gr/lectures/prosopa-tis-logotehnias-ilias-papadimitrakopoulos/

**************************

Ο ΗΛΙΑΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ ΑΥΤΟΒΙΟΓΡΑΦΕΙΤΑΙ

 

    Η σχέση του με το θάνατο-Η  γοητεία του Παπαδιαμάντη-