Βασίλης Μιχαηλίδης: Ένας σπουδαίος άγνωστος

Κρημνιώτη Πόλυ

Δημοσίευση:Εντυπη εκδοση Αυγής

24 Δεκεμβρίου 2017

"Ο αυτοδίδακτος ποιητής, πρωτογενής στο κορυφαίο του έργο και χωρίς καμιά λόγια παράδοση, φέρει ωστόσο όλη τη λαϊκή παράδοση εντός του και τη μετασχηματίζει σε ένα ποιητικό σώμα που καινοτομεί μορφικά και στιχουργικά" σημειώνει ο φιλόλογος και ποιητής Γιώργος Μοράρης

"Ο Βασίλης Μιχαηλίδης κατόρθωσε να υπερβεί τα στερεότυπα του λαϊκού στιχουργού και μέσα από ένα στιβαρό έργο, που μιλιέται ευρέως στην Κύπρο, μα παραμένει εντελώς άγνωστο στην Ελλάδα, να μετατραπεί από ποιητάρης σε ποιητή" λέει ο φιλόλογος και ποιητής Γιώργος Μοράρης. Η μονογραφία του "Ο ποιητής Βασίλης Μιχαηλίδης (1849-1917). Μια διπλή απόκλιση της κυπριακής διαλέκτου και του ποιητικού λόγου", που κυκλοφόρησε με αφορμή τη συμπλήρωση 100 χρόνων από τον θάνατό του, τον Δεκέμβριο του 1917 (εκδ. Γαβριηλίδη υπό την αιγίδα του Ιδρύματος Τάκη Σινόπουλου) και την προηγούμενη Πέμπτη τιμήθηκε με το βραβείο δοκιμίου από την Ακαδημία Αθηνών, έρχεται να φωτίσει τον τρόπο με τον οποίο ενας άνθρωπος που έζησε στο περιθώριο της κοινωνίας, απόκληρος και αλκοολικός, εξελίχθηκε στον μεγαλύτερο τεχνίτη της γραφίδας που γέννησε η Κύπρος.

Ο Μιχαηλίδης, παρ' ότι ευφυής και ελκυστικός στο κοινωνικό του περιβάλλον, δεν μπόρεσε να τιθασεύσει το πάθος του για το ποτό, γεννημένος παρίας το 1849 στο κατεχόμενο σήμερα Λευκόνοικο της Αμμοχώστου, όταν απολύθηκε λόγω αλκοολισμού από το κυβερνητικό νοσοκομείο της Λεμεσού το 1910 και αφού επιβίωνε απολυμαίνοντας αποχωρητήρια, κατέληξε τα τελευταία χρόνια της ζωής του στο πτωχοκομείο, «τον τάφο μου», όπως το αποκαλούσε. Αυτόν τον άνθρωπο, που έμαθε να διαβάζει και να γράφει σκαλίζοντας το αλφάβητο στο χώμα ή στην άμμο, που εγκατέλειψε τις σπουδές ζωγραφικής στο εργαστήριο αγιογραφίας στη Ρώμη για να καταταγεί εθελοντής στον πόλεμο υπέρ της απελευθέρωσης της Θεσσαλίας από την Οθωμανική Αυτοκρατορία και έγραψε κορυφαία ποιήματα, τον τσάκισαν η ζιβανία (το κυπριακό ρακί) και οι ρευματισμοί που κληρονόμησε στις μάχες του Θεσσαλικού κάμπου.

«Αυτός ο αυτοδίδακτος ποιητής, πρωτογενής στο κορυφαίο του έργο και χωρίς καμιά λόγια παράδοση, φέρει ωστόσο όλη τη λαϊκή παράδοση εντός του και τη μετασχηματίζει σε ένα ποιητικό σώμα που καινοτομεί μορφικά και στιχουργικά» λέει ο Γιώργος Μοράρης. Ο Μιχαηλίδης, που οι Κύπριοι λόγιοι τον συσχετίζουν με τον Βιτσέντζο Κορνάρο, «μετατρέπει την κυπριακή διάλεκτο σε υψηλή τέχνη και μεταβάλλει ένα τοπικό ιδίωμα περιορισμένης εμβέλειας σε εφαλτήριο εθνικής έκφρασης, όπως γίνεται εμφανές σε ένα από τα κορυφαία ποιήματά του την '9η Ιουλίου'».

Ο άθλος του Βασίλη Μιχαηλίδη, κατά τον Γιώργο Μοράρη, «συμπυκνώνεται σε μπαλάντες με γοργή πλοκή, πλούσια φαντασία και γλωσοπλαστική ικανότητα. Ωστόσο, στα πιο σύνθετα αφηγηματικά και τα πιο άρτια αισθητικά έργα του 'Ανεράδα', 'Χιώτισσα' και '9η Ιουλίου' πετυχαίνει με μεγάλη ευκολία να μεταβαίνει από το λυρικό και το αλληγορικό στο δραματικό και το επικό και επιπρόσθετα να επινοεί καινούργιο στροφικό σύστημα, όπως διαπιστώνουμε στη 'Χιώτισσα'. Η αξία αυτών των ποιημάτων βρίσκεται στο γεγονός ότι κατακτούν ένα υψηλό μορφολογικό επίπεδο, που αποπνέει μια χαρακτηριστική ατμόσφαιρα ιδιαίτερης συναισθηματικής έντασης».

Στην «Ανεράδα» φανταστείτε τον Μιχαηλίδη «ως έναν αλαφροΐσκιωτο που δραπετεύει από τον εγκλεισμό του για να βρεθεί σε μια έξοδο που γιορτάζει η φύση» μας λέει ο Γιώργος Μοράρης. Στη «Χιώτισσα» εμπνέεται από τα πάθη του ελληνισμού. Η παράδοση λέει ότι ήταν προσηλωμένος στον πίνακα του Ντελακρουά «Η σφαγή της Χίου» όταν έγραψε το συγκεκριμένο ποίημα. Κι εδώ βλέπουμε έναν Μιχαηλίδη να προσπαθεί να μετατρέψει τη ζωγραφική σε ομιλούσα γλώσσα. Όμως τελικά ο αφηγηματικός τρόπος της «Χιώτισσας» είναι περισσότερο ατμοσφαιρικός και μουσικός παρά ιχνογραφικός. Από την άλλη, στην «9η Ιουλίου» κατακτά έναν επικό λόγο με δραματικές αποχρώσεις. Πρόκειται για το πιο πολιτικό έργο του Μιχαηλίδη, καθώς χρησιμοποιεί τη θεατρική διαλογική φόρμα για να αποτυπώσει την αντίθεσή του με την εξουσία, τον Τούρκο κυβερνήτη. Το μεγαλύτερο μέρος του ποιήματος είναι διαλογικό και αποκτά μια θεατρική διάσταση. Επειδή το θέατρο είναι κατεξοχήν πολιτική τέχνη, είναι ο άνθρωπος σε σχέση με τους άλλους ανθρώπους, το ανθρωπιστικό νόημα δεν είναι διαχωρισμένο από την αιματηρή έκβαση του δράματος καθώς παρακολουθούμε τη σφαγή προεστών και κλήρου.

Το γλωσσικό ιδίωμα του Βασίλη Μιχαηλίδη, ενώ τον καθιστά πολύ δημοφιλή στην Κύπρο, γίνεται ανάχωμα στη διάδοση του έργου του στον ελλαδικό χώρο, που αναζητά από τη μεριά του τη γλωσσική έκφραση ανάμεσα στη δημοτική και την καθαρεύουσα. «Το γλωσσικό ζήτημα προκαλεί περιπλοκές στην ποιητική έκφραση του Μιχαηλίδη. Καθαρευουσιάνος κάτω από την επίδραση της παλιάς αθηναϊκής σχολής, γράφει παράλληλα και στην κοινή ελληνική, για να καταλήξει ο μείζων ρομαντικός ποιητής στην ιδιωματική κυπριακή γλώσσα».

Πώς κατορθώνει όμως να μετατρέψει ένα γλωσσικό ιδίωμα σε υψηλή ποιητική τέχνη, ρωτάμε τον συνομιλητή μας. «Δυστυχώς για τον Ελλαδίτη αναγνώστη, η ποίηση αυτή, αν μεταφραστεί, χάνει ό,τι πολυτιμότερο διαθέτει, δηλαδή το μη οικείο, το μη σύνηθες και τη μουσική ατμόσφαιρα. Γι' αυτό άλλωστε η έκδοση διαθέτει και γλωσσάρι. Αυτά κατά τη γνώμη μου είναι και τα κομβικά στοιχεία που αναγάγουν την ποίηση του Μιχαηλίδη σε υψηλή τέχνη».

Αυτά τα τρία κορυφαία ποιήματά του ο Βασίλης Μιχαηλίδης τα γράφει στην τελευταία δεκαετία της ζωής του. «Αλκοολικός και βαριά άρρωστος όλα αυτά τα χρόνια, γράφει για να ξορκίσει τον θάνατο».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

Μιὰ διπλὴ ἀπόκλιση τῆς κυπριακῆς διαλέκτου καὶ τοῦ ποιητικοῦ λόγου

Ὁ ποιητὴς Βασίλης Μιχαηλίδης (1849-1917)

2016

ISBN: 978-960-576-586-6

Λ.Τ.10,00 €

4. Μιὰ διπλὴ ἀπόκλιση τῆς κυπριακῆς διαλέκτου καὶ τοῦ ποιητικοῦ λόγου

συγγραφέας : Μοράρης Γιῶργος

σειρά: Φιλολογικά

σελ. 96
διαστ. 14.5 x 21.5

1η έκδοση
Κυκλοφορεί
τιμή αγοράς με ΦΠΑ: 10,60 €

	1

Περιγραφή

Γιορτάζοντας τα 100 χρόνια από τον θάνατο του κύπριου ποιητή Βασίλη Μιχαηλίδη (1849-1917) το Ίδρυμα Τάκης Σινόπουλος και οι εκδόσεις Γαβριηλίδης τιμούν τη μνήμη του με την έκδοση «Ο ποιητής Βασίλης Μιχαηλίδης» σε εισαγωγή- ανθολόγηση του Κύπριου φιλόλογου και ξεχωριστού ποιητή Γιώργου Μοράρη. Ο μελετητής, έχοντας δυνατή αρματωσιά από το επάγγελμά του και από το μοντέρνο ποιητικό του έργο, ξαναγνωρίζει στο κυπριακό κοινό, αλλά και στο ευρύτερο ελληνικό, την ποιητική φυσιογνωμία που έζησε ανάμεσα στην τουρκοκρατία και στην αγγλοκρατία, του ανθρώπου που έσπευσε ως εθελοντής στο θεσσαλικό κάμπο και πλήρωσε με ισχυρές ισχιαλγίες ως το θάνατό του. Η συμβολή του στο ποιητικό σύμπαν ήταν να εμπλουτίσει με καινοτομίες τη δημοτική ποίηση, υπερβαίνοντας το στερεότυπο του λαϊκού ποιητή. Κατόρθωσε τη μετάβαση από τον κυριολεκτικό λόγο στο μεταφορικό λόγο, δηλαδή την απόκλιση. Το επίτευγμα του Μιχαηλίδη -σημειώνει ο Μοράρης- είναι μεγαλύτερο από αυτό του Βιτσέντζου Κορνάρου καθώς, ενώ δεν ήταν λόγιος, λειτούργησε πρωτογενώς. Και βέβαια, πέθανε λησμονημένος σε πτωχοκομείο της Λεμεσού, αλκοολικός, αλλά, πάντως, δημοσία δαπάνη με ρητορικούς επικήδειους. Αυτός ο μεγάλος λησμονημένος οφείλει χάριτες στο μελετητή Μοράρη, που στο 93 σελίδων μελέτημά του, ανασταίνει τον κορυφαίο ποιητή, του οποίου μέχρι πρότινος ήταν άγνωστος ακόμα και ο τάφος. Ο εμβριθής αναλυτής φωτίζει τα ποιήματα του («Η Ανεράδα», «Η Χιώτισσα»,» «Η 9η Ιουλίου του 1821»), παραθέτοντας στο τέλος ένα λεξιλόγιο της κυπριακής διαλέκτου που καταξίωσε ο Μιχαηλίδης. ΒΙΒΛΙΟΚΑΡΦΙ: Ένα δείγμα από την πρώτη του συλλογή «Ασθενής λύρα» που εκδόθηκε το 1882: «Κοντά στα κελαηδήματα των αηδονιών τα τόσα / ακούσετε και ένα πουλί που είναι τραυλό στη γλώσσα». Και μακάρι ένα τέτοιο τραύλισμα να το είχαν πολλοί υπερτιμημένοι ποιητάδες μας…