Οι εγκληματίες

Είτε το πιστεύετε είτε όχι, αυτή ήταν η Τσιμισκή άλλοτε!

Από την εφημερίδα ΑΓΓΕΛΙΟΦΟΡΟΣ (Δευτέρα, 5/3/2007)

Στο βασίλειο του τσιμέντου και της ασφάλτου

"Φθίνουσα πορεία ακολουθεί η εμφάνιση του πρασίνου στο πολεοδομικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης. Παρότι στη Θεσσαλονίκη το ποσοστό πρασίνου είναι διεθνώς και εθνικώς απαράδεκτο (μόλις 2,7 τ.μ. ανά κάτοικο), εντούτοις μειώνεται αντί να αυξάνεται, δημιουργώντας ασφυκτικές καταστάσεις σε πολλές περιοχές που πνίγονται στο τσιμέντο. Αυτά παρατηρούνται σε σχετική μελέτη του Τμήματος Κεντρικής Μακεδονίας του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας, η οποία εκτός της καταγραφής των χώρων πρασίνου στην πόλη, προχωρά ένα βήμα πιο πέρα προτείνοντας συγκεκριμένες λύσεις για την αύξηση των συγκεκριμένων χώρων. O χώρος στον οποίο ζούμε καλύπτεται σήμερα σε ποσοστό 96% από τσιμέντο και άσφαλτο...
Δεκαετία του 1950. Μια ειδυλλιακή εκόνα
της Εγνατίας. Χαμηλή δόμηση και τραμ,
το οποίο σημειωτέον ξύλωσε ως ... άχρηστο
ο μέγας (!) αναμορφωτής ( δηλαδή ολετήρας , οικιστικά)
της Ελλάδας Κωνσταντίνος Καραμανλής

Oι μελετητές του ΤΕΕ/ΤΚΜ επισημαίνουν πως «ειδικά για τη Θεσσαλονίκη χάθηκε ανεπιστρεπτί η μεγάλη ευκαιρία που της δόθηκε να αναπτυχθεί μετά την πυρκαγιά του 1917. Κάτι ανάλογο είχε συμβεί έναν αιώνα νωρίτερα, το 1834, και με την Αθήνα και το πολεοδομικό σχέδιο των Κλεάνθη και Σάουμπερτ, που ουσιαστικά ποτέ δεν εφαρμόστηκε. Oι επεκτάσεις των πόλεων έγιναν ανοργάνωτα, χωρίς πολεοδομικό σχεδιασμό και με εκτεταμένη αυθαίρετη δόμηση, με αποτέλεσμα να περιοριστούν στο ελάχιστο οι κοινόχρηστοι χώροι και να αγνοηθεί η ανάπτυξη ζωνών πρασίνου. Η κερδοσκοπία της γης που ευνοήθηκε με το κακό οικοδομικό σύστημα που επέτρεπε την πυκνή δόμηση, ο τρόπος παραγωγής των κτιρίων μέσω της αντιπαροχής και η έλλειψη πρόνοιας ανάπτυξης επαρκών ελεύθερων δημόσιων χώρων, στέρησαν τα μεγάλα αστικά κέντρα από το φυσικό τους περιβάλλον».

Χωρίς σχεδιασμό

Η ραγδαία επέκταση του οικιστικού ιστού της Θεσσαλονίκης, από τη δεκαετία του 1960, χωρίς σχεδιασμό και πρόβλεψη για το αστικό πράσινο, είχε ως αποτέλεσμα οι χώροι αυτοί στο πολεοδομικό συγκρότημα να μην είναι επαρκείς σε έκταση, ούτε να έχουν την κατάλληλη διασπορά. Η πόλη έχει ένα από τα μικρότερα ποσοστά πρασίνου αναφορικά με τις ευρωπαϊκές πόλεις -μόλις 2,7 τ.μ., ανά κάτοικο (Βιέννη 20 τ.μ., Χάγη 27,7 τ.μ., Αμστερνταμ 27 τ.μ., Βερολίνο 13 τ.μ., Ρώμη 9 τ.μ., Παρίσι 8 τ.μ., Oυάσινγκτον 50 τ.μ.).

Στην κατάταξη των πόλεων από τον Ευρωπαϊκό Oργανισμό Περιβάλλοντος η Θεσσαλονίκη βρίσκεται μια θέση πάνω από την Αθήνα, μόνο και μόνο επειδή οι ερευνητές μέτρησαν ως αστικό πράσινο κι εκείνο του κομμάτι του Σέιχ Σου που βρίσκεται κοντά στην πόλη (σε πυκνοδομημένες περιοχές όπως ο Αγιος Παύλος, οι Συκιές, η Τούμπα και το Πανόραμα), επισημαίνεται στη μελέτη.

Σύμφωνα όμως με μελέτη του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, στην οποία μετρήθηκε μόνο το πράσινο που βρίσκεται μέσα στην πόλη, η αναλογία είναι πολύ μικρότερη: 1,6 τ.μ. ανά κάτοικο. Με βάση τα στοιχεία της μελέτης αυτής η Θεσσαλονίκη καλύπτεται κατά 77% από κτίρια, κατά 19% από ασφαλτοστρωμένους δρόμους και μόλις ένα 4% αποτελείται από πράσινο και ελεύθερους χώρους.

Η πιο λεπτομερής και επιστημονικά τεκμηριωμένη μελέτη για το αστικό πράσινο της Θεσσαλονίκης δημοσιεύτηκε το 1979 από τη Συντονιστική Επιτροπή Επιστημονικών Συλλόγων για την Προστασία του Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης. Υπολογίστηκε ότι ο μέσος όρος για το πολεοδομικό συγκρότημα ήταν 2,73 τετραγωνικά μέτρα πρασίνου ανά κάτοικο, αναλογία περίπου τέσσερις φορές μικρότερη από το κατώτατο διεθνώς παραδεκτό όριο, που είναι 10 τ.μ. ανά κάτοικο.

Από το 1979 ο πληθυσμός αυξήθηκε κατά περίπου 40%, ενώ σύμφωνα με υπολογισμούς, η έκταση των ελεύθερων και πράσινων χώρων μειώθηκε κατά 20%. Αρα ο μέσος όρος έφτασε περίπου στο 1,6 τ.μ. ανά κάτοικο, δηλαδή έξι φορές μικρότερος από το κατώτερο όριο. Και μάλιστα τη στιγμή που σύμφωνα με τις μελέτες πολεοδομικού προτύπου του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, με βάση τις κλιματολογικές συνθήκες και τον πληθυσμό του, το πολεοδομικό συγκρότημα έπρεπε να έχει αναλογία 20 τ.μ. πρασίνου ανά κάτοικο, δηλαδή 12 φορές μεγαλύτερη από τη σημερινή.Αρχές δεκαετίας του 1950.
Η Ροτόντα εν μέσω αχανούς έκτασης γης.
Σήμερα τη βρίσκεις με το κανοκυάλι...

Η περιαστική ζώνη

Θλιβερή εμφανίζεται σήμερα η εικόνα των χώρων πρασίνου τόσο στο πολεοδομικό συγκρότημα, όσο και στην περιαστική ζώνη, έτσι όπως την αποτύπωσαν - για πρώτη φορά - δορυφόροι, οι οποίοι επιστρατεύτηκαν για τους σκοπούς πρόσφατης (2005) σχετικής έρευνας του Oργανισμού Ρυθμιστικού Θεσσαλονίκης και του ΑΠΘ.

Σύμφωνα με την έρευνα, τα πρωτεία στο μπετόν κατέχει ο δήμος Ελευθερίου - Κορδελιού. Είναι χαρακτηριστικό, ότι στο δήμο Ελευθερίου - Κορδελιού, ακόμη κι αν αξιοποιηθούν όλοι οι χώροι που έχουν χαρακτηριστεί ως χώροι πρασίνου, η αναλογία τους ανά κάτοικο φτάνει στο 0,83 τ.μ., την ώρα που το ΥΠΕΧΩΔΕ έχει ορίσει την αναλογία αυτή στα 5,5 τ.μ.! Η έρευνα, άλλωστε, αποδεικνύει ότι για αρκετούς δήμους η κατάσταση είναι μη αναστρέψιμη, ακόμη κι αν οι αρμόδιοι αξιοποιήσουν τις δυνατότητες που τους δίνονται, μέσω των γενικών πολεοδομικών τους σχεδίων, να «πρασινίσουν» κάποιους χώρους, που προορίζονται για αυτόν το σκοπό.

Στην έκταση που εκτείνεται σήμερα το αστικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης, η συνολική επιφάνεια των χαρακτηρισμένων χώρων πρασίνου, υπολογίζοντας και τις προστατευμένες ζώνες του Γαλλικού και του Σέιχ Σου, φτάνει τα 47.350 στρ. και δίνει 55,71 τ.μ. πρασίνου ανά κάτοικο! Ωστόσο, ο αριθμός αυτός είναι εξαιρετικά αποπροσανατολιστικός, καθώς οι περιοχές του Γαλλικού και του Σέιχ Σου δεν αποτελούν αστικό πράσινο, αλλά περιαστική περιοχή. Μόνον 5.570 στρ. από τα παραπάνω (ή 12 %) περιλαμβάνονται στα όρια των πολεοδομημένων περιοχών.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα η αναλογία των χώρων πρασίνου ανά κάτοικο στις τελευταίες να περιορίζεται στα 6,55 τ.μ., μέγεθος το οποίο μπορεί να θεωρηθεί ικανοποιητικό, καθώς υπερβαίνει τα 5,5 τ.μ. που θεωρείται αποδεκτό από τα σταθερότυπα του ΥΠΕΧΩΔΕ. Oμως, η σχετικά αισιόδοξη αυτή εικόνα περιγράφει τους εν δυνάμει χώρους πρασίνου και απέχει κατά πολύ από την υφιστάμενη κατάσταση που ζει ο πολίτης.

Αυτό οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, όπως η μη υλοποίηση των προβλέψεων των πολεοδομικών σχεδίων όσον αφορά τη δέσμευση των χαρακτηρισμένων εκτάσεων, η μη απόδοση σε κοινή χρήση των στρατοπέδων (που συμβάλλουν καθοριστικά στο ισοζύγιο), η αμφίβολη προστασία και ελλιπής ανάδειξη των ρεμάτων σε χώρους πρασίνου (πρέπει να σημειωθεί ότι στους δήμους του πολεοδομικού συγκροτήματος αντιπροσωπεύουν το 15% των συνολικών χώρων πρασίνου, ενώ στους δήμους της περιαστικής ζώνης το 45%), όπως επίσης και η μη αξιοποίηση του θαλάσσιου μετώπου ως χώρων πρασίνου και αναψυχής μητροπολιτικής σημασίας.

Συνεχείς πιέσεις

Σύμφωνα με τους μελετητές, από τη Θεσσαλονίκη δε λείπει μόνο το πράσινο γενικώς, αλλά κυρίως το συγκροτημένο πράσινο. Oχι δηλαδή το αποσπασματικό, όπως τα παρτέρια ή οι μεμονωμένες νησίδες, που είναι κι αυτά χρήσιμα, αλλά δεν αποτελούν ένα λειτουργικό πράσινο το οποίο συμβάλλει στη βελτίωση των περιβαλλοντικών συνθηκών στην πόλη και δημιουργεί προϋποθέσεις χρήσης από τους πολίτες στην καθημερινή τους ζωή.

Oι δημόσιοι χώροι πρασίνου της Θεσσαλονίκης υφίστανται συνεχείς και σημαντικές πιέσεις υποβάθμισης, όπως παραχωρήσεις σε ιδιώτες, αλλαγή χρήσης, ανεξέλεγκτη εμπορευματοποίηση από τους OΤΑ που τους διαχειρίζονται προς κάλυψη των ταμειακών τους αναγκών και με τρόπο μη συμβατό προς το χαρακτήρα τους. Το δημόσιο συμφέρον προβάλλεται συχνά ως βασικός λόγος για τις οποιεσδήποτε επεμβάσεις, που όμως στην πραγματικότητα υποβαθμίζουν τους χώρους αυτούς.

Τα περισσότερα προβλήματα των υπαίθριων χώρων, δημόσιων και ιδιωτικών, απορρέουν από την υποτίμηση της κοινωνικής και περιβαλλοντικής τους σημασίας τόσο από τους OΤΑ όσο και από τους πολίτες. Υπερεκτιμούνται και προέχουν οι χρήσεις που εξυπηρετούν την τρέχουσα ζήτηση, όπως αυτή ρυθμίζεται από τους νόμους της αγοράς.

Είναι χαρακτηριστικό το γεγονός ότι οι υπαίθριοι χώροι που διαμορφώνονται κατά προτεραιότητα στην πόλη από τους OΤΑ είναι αυτοί που εξυπηρετούν το συνεχώς διογκούμενο τριτογενή τομέα και ειδικότερα τους τομείς του εμπορίου, του τουρισμού και της ιδιωτικής αναψυχής. Oι πεζόδρομοι των εμπορικών κέντρων και η υπάρχουσα διαμόρφωση της Νέας Παραλίας στα σημεία των στεγασμένων δραστηριοτήτων εξυπηρετούν τις επιχειρήσεις αυτές. Αντίθετα οι περιοχές του αστικού και περιαστικού πρασίνου και οι αστικοί υπαίθριοι χώροι συνεχώς μειώνονται, παραμελούνται και υποβαθμίζονται.

Ελεύθερες εκτάσεις που θυσιάστηκαν...

Μερικοί από τους πράσινους και ελεύθερους χώρους που θυσιάστηκαν από το 1979 μέχρι σήμερα, αναφέρεται στη μελέτη του ΤΕΕ/ΤΚΜ, είναι μεγάλες εκτάσεις στο πανεπιστήμιο, ο χώρος του Βυζαντινού Μουσείου, το πάρκο της Κληματαριάς, ο Κήπος του Καλού, ο χώρος όπου είναι χτισμένο το κτίριο της Τράπεζας Πειραιώς στην Εθνικής Αμύνης και της Δημοτικής Βιβλιοθήκης και πρόσφατα η Αλάνα της Τούμπας. Επιπλέον -κάτι που δε φαίνεται στις μελέτες, αλλά επιβαρύνει την ήδη κακή κατάσταση- πυκνοδομήθηκε η Ανω Πόλη, καταστράφηκε το 70% των πράσινων χώρων του Ρετζικίου, του Νέου Πανοράματος και της Πυλαίας. Επιπλέον, υπήρξαν περιπτώσεις κατά τις οποίες καταστράφηκαν χώροι πρασίνου, κυρίως στο δήμο Θεσσαλονίκης, προκειμένου να δημιουργηθούν νέοι χώροι στάθμευσης. Στον αντίποδα διαμορφώθηκαν ελάχιστοι άξιοι λόγου νέοι χώροι πρασίνου (π.χ. το πάρκο στην οδό Κατσιμίδη).

Στην ήδη επιβαρυμένη κατάσταση προστέθηκε η τρομερή καταστροφή που υπέστη το περιαστικό δάσος του Σέιχ Σου τον Ιούλιο του 1997. O απολογισμός της πυρκαγιάς ήταν τραγικός για το βασικό πνεύμονα πρασίνου της πόλης, καθώς κάηκε το 55% της έκτασής του -συνολικά 16.640 τετραγωνικά μέτρα.

ΣΧΟΛΙΟ ΓΕΡΟΝΤΑΚΟΥ
Επειδή το ψάρι βρομάει πρωτίστως από το κεφάλι,
οι ευθύνες όσων είχαν στα χέρια τους τα ηνία της πόλης,
μετά την απελευθέρωσή της από τους Τούρκους, είναι τεράστιες.
Παράλληλα πρέπει να επισημάνουμε την εγκληματική αδιαφορία
που επέδειξαν όλες οι μεταπολεμικές κυβερνήσεις για όλα εκείνα
τα στοιχεία που εγγυώνται ικανοποιητική ποιότητα ζωής
των πολιτών: σαφής χωροταξικός σχεδιασμός, με ρητά
προσδιορισμένες χρήσεις γης, χαμηλή δόμηση, ανελέητο κυνήγι
της παράνομης κατοχής δημόσιας γης από
τους πάσης φύσεως αυθαιρετούχους , εξασφάλιση
επαρκών χώρων αναψυχής, εμπλουτισμός του πρασίνου,
περιορισμός της κυκλοφορίας των οχημάτων στο κέντρο,
με έμφαση στα μέσα συγκοινωνίας σταθερής τροχιάς και
με παράλληλη διευκόλυνση της ροής των ΙΧ σε πολλούς
περιφερειακούς δακτυλίους, διατήρηση και ανάδειξη
της ιστορικής ταυτότητας της πόλης,
αισθητική αναβάθμιση των προσόψεων των κτιρίων,
αποφυγή της άναρχης αφισο & ταμπελορύπανσης κλπ.
Θα μου πείτε: " Όλη η Ελλάδα πάνω σ' αυτό το μοντέλο
ανάπτυξης βασίστηκε κι εσύ κάθεσαι και θρηνείς
για την πόλη σου;".
Θα απαντήσω: "Μακριά από μένα οι θρήνοι και οι κοπετοί!
Όμως δικαιούμαι να αγανακτώ για όσα εγκληματικά
επισώρευσαν στην καμπούρα μου οι αδίστακτοι
κερδοσκόποι και να απαιτώ μία καλύτερη ποιότητα ζωής
για τα παιδιά μου και ιδιαίτερα για τα παιδιά των παιδιών μου.
Παραφράζοντας τον ευσεβέστατο Παπαδιαμάντη , θα έλεγα ότι "Το επ' εμοί, ενόσω ζω και αναπνέω και σωφρονώ, δεν θα παύσω πάντοτε, ιδίως δε κατά τας δυσκόλους ταύτας ημέρας, να υμνώ μετά λατρείας την ομορφιάν της καλής ζωής, να περιγράφω μετ' έρωτος την φύσιν και να ζωγραφώ μετά στοργής τα γνήσια ανθρώπινα ήθη."


Δεκαετία 1930. Το τμήμα της Βασιλίσσης Όλγας,
από το Φάληρο έως τη Σχολή Τυφλών.
Για τις βιλάρες που υπήρχαν προς τη μεριά της θάλασσας
και "ξυρίστηκαν" τις δεκαετίες 60-70, θα μιλήσουμε άλλη φορά.

Όλες οι φωτογραφίες από το θαυμάσιο λεύκωμα:
"Η Θεσσαλονίκη μέσα από τον φακό
του Γιώργου Λυκίδη", Εκδόσεις Ιανός.