"Γραφειοκρατικό τερατούργημα!"

Νικόλαος Σταύρου

"Πώς σχολιάζετε τις ρυθμίσεις που προβλέπει ο νέος νόμος - πλαίσιο; Τις θεωρείτε τολμηρές και αναγκαίες για την τριτοβάθμια εκπαίδευση ή άτολμες και αντιδραστικές;"

«Θα απαντήσω με τρεις παρατηρήσεις. Πρώτον, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ανώτεροι θεσμοί μάθησης στην Ελλάδα χρειάζονται δραστική μεταρρύθμιση, εκσυγχρονισμό και απελευθέρωση από την πνιγηρή πολιτική ανάμειξη σε ακαδημαϊκά ζητήματα. Ο προτεινόμενος νόμος, παρ' όλα ταύτα, δεν απευθύνεται σε κανένα από τα προηγούμενα. Θα μπορούσε, συμπονετικά, να χαρακτηριστεί ένα γραφειοκρατικό τερατούργημα, το οποίο, εάν υιοθετηθεί, θα εκπληρώσει δύο επιζήμια πράγματα: α) θα διαλύσει το ανώτερο εκπαιδευτικό σύστημα όπως το γνωρίζουμε, και β) με τον καιρό, θα καταστήσει υπεύθυνες για την αναδόμησή του τις μυθικές "δυνάμεις αγοράς" που θα κατευθύνονται από την αντι κοινωνική αρχή της "προσφοράς και της ζήτησης".

Δύο ερωτήματα

Μια προσεκτική ανάγνωση του προτεινόμενου νομικού πλαισίου εγείρει δύο ερωτήματα: Ποια συγκεκριμένα προβλήματα στην ανώτερη εκπαίδευση επιδιώκει να διορθώσει; Είναι τόσο τρομερά τα προβλήματα αυτά που απαιτούν την πολιτειακή χρήση λιθοστρωτήρος για να τα διορθώσει; Κατά την άποψή μου, οι περισσότερες πληγές της ανώτερης εκπαίδευσης θα μπορούσαν να έχουν αντιμετωπιστεί εξαλείφοντας τις δύο κεντρικές αιτίες της δυσλειτουργίας του: δηλαδή, την απουσία θεσμικής αυτονομίας και την έλλειψη επαγγελματικής υπευθυνότητας που χαρακτηρίζει πολλούς Ελληνες ακαδημαϊκούς. Μια τέτοια προσέγγιση θα μπορούσε να απευθύνεται, επίσης, στα δύο φαινόμενα που υποβαθμίζουν την αξία ενός πανεπιστημιακού πτυχίου: ο "επαγγελματίας φοιτητής" και η παρερμηνεία του ελεύθερου λόγου και του ακαδημαϊκού ασύλου.

Δεν είναι δυνατή, σε αυτό το φόρουμ, μια λεπτομερής κριτική των αδυναμιών του προτεινόμενου αυτού νόμου, ο οποίος είναι σε μεγάλο βαθμό γεμάτος από προβληματική φρασεολογία. Οπως και εάν έχει, επιτρέψετέ μου να υπογραμμίσω προφανείς ατέλειες του. Πρώτον, εάν υιοθετηθεί, θα ανοίξει την πόρτα σε ξένα εκπαιδευτικά καρτέλ που καραδοκούν να μετατρέψουν τα ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα ανώτερης εκπαίδευσης σε υπό σύμβαση εταίρους των. Δεύερον, η προτεινόμενη νομοθεσία, ως έχει (και συνδεόμενη με την απαλειφή του άρθρου 16 του Συντάγματος) θα αναβαθμίσει τον "ιδιωτικό τομέα" στο ρόλο ενός καθοριστικού παράγοντας του εκπαιδευτικού περιεχομένου των ανώτατων ιδρυμάτων και τρίτον, καθιστά την πολιτεία τον de facto εκτελεστή των εκπαιδευτικών προτιμήσεων της παγκόσμιας "αγοράς" στον τομέα της εκπαίδευσης, μιας αγοράς που σήμερα προτιμά την πρακτική εξάσκηση και υποσκάπτει την κριτική σκέψη. Ας είμαστε σαφείς όσον αφορά αυτό: τα δυτικά εκπαιδευτικά συστήματα, τα οποία μιμείται ο προτεινόμενος νόμος, οπισθοδρομούν προς το ρεύμα του "ελιτισμού" της δεκαετίας του 1930 και έχουν θεσμοθετήσει έναν σαφή διαχωρισμό εργασίας: η ελίτ των ιδιωτικών ιδρυμάτων θα κάνει την πνευματική εργασία και τα υπόλοιπα θα αναλάβουν το πρακτικό έργο της παραγωγής εργατικού δυναμικού για τον αιώνα της πληροφόρησης. Κάποιοι άνθρωποι ονομάζουν αυτήν την τάση "εκσυγχρονισμό". Μια καλύτερη ονομασία θα ήταν φεουδαλισμός υψηλής τεχνολογίας. Ο καινούριος προτεινόμενος νόμος διευκολύνει την ανακύπτουσα διχοτόμηση, αλλά δεν κάνει σχεδόν τίποτε προκειμένου να δώσει τέλος στη συστηματική γραφειοκρατία ή να διασφαλίσει την επαγγελματική υπευθυνότητα».

Από συνέντευξη του Νικόλαου Σταύρου,
επίτιμου καθηγητή Διεθνών Υποθέσεων
στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ
( Ελευθεροτυπία, 10/3/07)