Κωνσταντίνος Βολανάκης, ένας αποτυχημένος! 
Μαριλένα Ζ. Κασιμάτη
Κωνσταντίνος Βολανάκης. Ο ζωγράφος της θάλασσας επιστρέφει στον Πειραιά. Έκθεση 52 πινάκων της συλλογής του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη, Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, 24 Απριλίου 2024 – 29 Ιουνίου 2024
Το Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος σε συνεργασία με το Ίδρυμα Αικατερίνης Λασκαρίδη διοργανώνει έκθεση με έργα του Κωνσταντίνου Βολανάκη. Πρόθεση των εκθετών είναι η παρουσίαση ορισμένων από τα σημαντικότερα έργα του καλλιτέχνη που ανήκουν σε δημόσιες και ιδιωτικές συλλογές, στο πλαίσιο μιας επανεκτίμησης του έργου του μεγάλου έλληνα θαλασσογράφου – ενός καλλιτέχνη που διέπρεψε στο Μόναχο και δυστύχησε, κατόπιν, όταν επέστρεψε στη χώρα του, όπου πέθανε περιφρονημένος, αποτυχημένος. Γιατί όμως είναι σημαντικός ο Βολανάκης και τι λέει το έργο του στους σύγχρονους Έλληνες; Οι απαντήσεις στο κείμενο που ακολουθεί. [ΤΒJ]
«Ο ζωγράφος Βολανάκης, όταν τον ρώτησα πώς γίνεται η ελαιογραφία, μου απάντησε ότι γίνεται με λάδι… με λινέλαιο. Ήταν για μένα μια αποκάλυψη».
Τζόρτζιο ντε Κίρικο, Αναμνήσεις από τη ζωή μου, Αθήνα 1987
52 πίνακες της συλλογής του Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη, της μεγαλύτερης συλλογής έργων του σημαντικού έλληνα θαλασσογράφου, παρουσιάζονται σε μια πολύ ενδιαφέρουσα έκθεση ου φιλοξενείται στο Ναυτικό Μουσείο της Ελλάδος, στον Πειραιά. Εκτίθενται όμως και άλλα έργα του ζωγράφου, που ανήκουν σε άλλες συλλογές, όπως Η ναυμαχία της Σαλαμίνας (1882), Η έξοδος του Άρεως (1894), Η άφιξη της πριγκίπισσας Σοφίας στο Φάληρο (1889-1890) Το λιμάνι του Πειραιά από τη βασιλική προβλήτα (1886), καθώς και δυο πολεμικές συνθέσεις, Η πυρπόληση του τούρκικου δίκροτου στην Ερεσσό και H Ναυμαχία του Ναβαρίνου.
Η ζωή του πρώτου Έλληνα λόγιου θαλασσογράφου, και ίσως του πρώτου «μελαγχολικού» ζωγράφου της νεοελληνικής τέχνης, δεν περιέχει τόσα σημαντικά εξωτερικά δραματικά στοιχεία που να προσφέρονται για μια διαρκώς ενδιαφέρουσα αφήγηση. Ακόμα και οι πληροφορίες που διαθέτουμε για την προσωπική του πορεία μέσα στο λαβύρινθο της ιστορίας της τέχνης είναι λιγοστές. Είναι, κατά κύριο λόγο, ασυγκρότητες, αποσπασματικές, συχνά αντιφατικές αναμνήσεις, χωρίς ίχνος αγαθής μνήμης για το αγαπημένο άτομο, μεταξύ άλλων του γιου του Μιλτιάδη[1] και άλλων συγγενικών του προσώπων που καταγράφηκαν τη δεκαετία 1955-1965, φυλάσσονται –αδημοσίευτες– στο αρχείο καλλιτεχνών της Εθνικής Πινακοθήκης και χρησιμοποιούνται εδώ. Δεν διασώθηκαν από κανέναν συγγενή κατάλοιπα της προσωπικής του ζωής, δεν βρέθηκαν επιστολές, καταγραμμένες σκέψεις, ημερολόγια, αντικείμενα. Τρεις φωτογραφίες του είναι γνωστές, μια σε νεαρή ηλικία, μια σε ώριμη και μια στο εργαστήριό του. Ο φίλος του Γεώργιος Ιακωβίδης ζωγράφισε το 1879 –προφανώς στο Μόναχο– το πορτρέτο του, σήμερα γνωστό μόνο από παλιότερη φωτογραφία[2]. Μετά το θάνατό του, το θάνατο ενός «αποτυχημένου», φαίνεται πως για αρκετά χρόνια η μνήμη του είχε διασκορπιστεί ολωσδιόλου. Σήμερα το έργο του αναβιώνει με πολλαπλούς τρόπους.
Αυτό δεν σημαίνει φυσικά ότι το έργο και ο βίος του Βολανάκη δεν έχουν φωτιστεί με επάρκεια από αξιόλογα έργα σημαντικών ιστορικών τέχνης. Ήδη το 1974 δημοσιεύεται η διατριβή του Μανόλη Βλάχου[3] που θα αποτελέσει τον καμβά πάνω στον οποίο θα θεμελιωθεί κάθε μελλοντική μελέτη, ακόμα και αυτή.
Λατίνια, ψάθες, μπούμες, φλόκοι, σακολέβες
Ο Κωνσταντίνος Βολανάκης γεννήθηκε στις 17 Μαρτίου 1837 στο Ηράκλειο, κατά πάσα πιθανότητα, στο χωριό Μπολάνια. Ο πατέρας, Δημήτριος, είναι εύπορος έμπορος, η μητέρα Χαρίκλεια, το γένος Ηλιάδη, κατάγεται από τη Σμύρνη. Η οικογένεια είναι πολύτεκνη: οι αδελφοί, Ιωάννης –πέθανε άτεκνος–, ο Αθανάσιος, βιομήχανος, που στήριξε τον Κωνσταντίνο οικονομικά για πολλά χρόνια και ο Μιλτιάδης, οι αδελφές, Πολυξένη, σύζυγος Θεοδώρου Αφεντούλη, και η Καλλιόπη, σύζυγος Ι. Μανούση. Η απόφαση του πατέρα να μεταφερθεί η οικογένεια, ίσως και να καταφύγει, το 1851, μακριά από την ταραχώδη Κρήτη, στην τότε ανθηρή Σύρο, έχει και οικονομικά αίτια. Ο Κωνσταντίνος είναι τότε 14 ετών. Εκεί φαίνεται πως συντελείται ένα αποφασιστικής σημασίας γεγονός στη ζωή του νεαρού μαθητή: Όπως ανέδειξε μία άκρως ενδιαφέρουσα πρόσφατη έρευνα[4], την ίδια ακριβώς περίοδο ήταν διορισμένος στο Γυμνάσιο της Ερμούπολης δάσκαλος της Ιχνογραφίας ο υδραίος ζωγράφος - προσωπογράφος Ανδρέας Κριεζής, σπουδασμένος στο Παρίσι και την εποχή αυτή ήδη αναγνωρισμένος και καταξιωμένος καλλιτέχνης (1851/1852 έως το 1854/1855). Η συνάντηση των δύο στις σχολικές τάξεις θα υπήρξε περισσότερο από αναπόφευκτη. Μπορούμε σήμερα να υποθέσουμε και τις ενδεχόμενες συνέπειες για τη ζωή του μελλοντικού ζωγράφου: Η συνύπαρξη Κριεζή-Βολανάκη συνδέει αναγκαστικά τους δύο αυτούς νεοέλληνες ζωγράφους με σχέση δασκάλου-μαθητή και θέτει την πρώτη αναγνώριση του ταλέντου του στον υδραίο ζωγράφο[5]. Ένα ακόμα αξιομνημόνευτο πόρισμα της ίδιας έρευνας είναι το γεγονός ότι, σύμφωνα με τις εγγραφές στα Μαθητολόγια της εποχής, φαίνεται ότι ο Βολανάκης δεν τελείωσε τις γυμνασιακές του σπουδές στη Σύρο, και ότι δεν πήρε ποτέ Απολυτήριο.[...................................................]
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου