Δευτέρα, Ιουλίου 22, 2024

Ο Πέτρος Παπακωνσταντίνου για το νέο του βιβλίο :“Το γκρίζο κύμα: Η νέα ακροδεξιά και οι συνεργοί της”

Πέτρος Παπακωνσταντίνου: “Υπάρχει κίνδυνος να ζήσουμε φαινόμενα Μεσοπολέμου” (Συνέντευξη)

Μαρία Λούκα*

18–23 λεπτά

Κάποια βιβλία, λένε, έρχονται τη στιγμή που πρέπει. Το βιβλίο του Πέτρου Παπακωνσταντίνου “Το γκρίζο κύμα: Η νέα ακροδεξιά και οι συνεργοί της” που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Τόπος, ανήκει σ’ αυτή την κατηγορία. Έφτασε όντως σε μια ζοφερή ιστορική περίοδο, όπου ένα κομμάτι της κοινωνίας παρακολουθεί σαστισμένο και ανήσυχο την ανοδική πορεία της ακροδεξιάς σε διάφορες χώρες, όπως αποτυπώθηκε και στα αποτελέσματα των Ευρωεκλογών.

Ο Πέτρος Παπακωνσταντίνου με μεγάλη εμπειρία στο διεθνές ρεπορτάζ και την ανάλυση, μας φέρνει μια ενδελεχή μελέτη της σύγχρονης ακροδεξιάς σε παγκόσμια κλίμακα, αντλώντας στοιχεία από 32 χώρες και τοποθετώντας σε βάθος οχτώ δεκαετιών τα κρίσιμα ορόσημα. Βέβαια, το βιβλίο δεν είναι μόνο μια χαρτογράφηση γεγονότων και τάσεων.

Σκάβει κάτω από τα εκλογικά ποσοστά για να βρει τις πολιτικές ευθύνες που άνοιξαν το δρόμο στην ακροδεξιά, κάνει σημαντικές κοινωνικές και πολιτικές συνδέσεις, καταγράφει τον παλμό της αγωνίας, επισημαίνει τον κίνδυνο αλλά δε μεμψιμοιρεί, καθώς εμφορείται από την αντίληψη ότι τίποτα δεν είναι εξαρχής χαμένο και κανένα σενάριο δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως τελεολογία που οδηγεί στην παραίτηση. Αρκεί, φυσικά να παρθούν οι αναγκαίες κοινωνικές και πολιτικές πρωτοβουλίες.

Υπάρχει δυνατότητα αντιστροφής και αυτό φάνηκε με ανακούφιση και συγκίνηση την προηγούμενη Κυριακή στις βουλευτικές εκλογές της Γαλλίας με την ελπιδοφόρα πρωτιά του Λαϊκού Μετώπου. Προσπαθήσαμε, λοιπόν, να πιάσουμε ορισμένα από αυτά τα φλέγοντα θέματα στη συζήτηση που κάναμε.

Πέτρο το βιβλίο σου είναι μια χαρτογράφηση και ανάλυση της ακροδεξιάς σε διεθνές επίπεδο, κάτι που προϋποθέτει μεγάλη έρευνα. Διέβλεπες τον κίνδυνο και αποφάσισες να ασχοληθείς με αυτό;
Ακριβώς. Η επαγγελματική μου δραστηριότητα δυστυχώς μου έδινε ερεθίσματα, διότι τα τελευταία χρόνια είχαμε μια απότομη εκτίναξη της ακροδεξιάς στην Ευρώπη, τη Βόρεια και Νότια Αμερική και σε διάφορα σημεία του κόσμου. Από τον Τραμπ μέχρι τον Μπολσονάρο, έναν φασιστοειδή πρόεδρο που χρεώνεται μια καταστροφική διαχείριση της πανδημίας και της κλιματικής κρίσης φτάσαμε στον Χαρβει Μιλει, αυτό τον ανεκδιήγητο τύπο που βγήκε πρόεδρος της Αργεντινής. Παράλληλα είχαμε ένα φαινόμενο ντόμινο στην Ευρώπη από τον σκανδιναβικό βορρά μέχρι την Ιταλία της Μελόνι. Όλα αυτά με ώθησαν στο να γράψω το βιβλίο, ειδικά όταν διαφάνηκε πως οι Ευρωεκλογές θα αποτελέσουν ένα αρνητικό ορόσημο, πράγμα που επαληθεύτηκε.

Παρά τους μετασχηματισμούς που έχει υποστεί η ακροδεξιά και εξηγείς στο βιβλίο σου, βλέπεις και στοιχεία συνέχειας με την παραδοσιακή ακροδεξιά στον πυρήνα;
Οι διαφορές με τον παραδοσιακό φασισμό είναι αισθητές. Δεν έχουμε ένα μαζικό αντικαθεστωτικό κίνημα – γιατί ο φασισμός και ο ναζισμός αυτό ήταν, σε συγκεκριμένες ιστορικές συνθήκες και για συγκεκριμένους λόγους, όπως η συνθήκη των Βερσαλλιών και η οικονομική κρίση ενεργοποιήθηκαν πλατιά οι μάζες. Ήταν κινήματα κατά της αστικής δημοκρατίας. Η σημερινή ακροδεξιά δε βασίζεται τόσο σε οργισμένες μάζες που είναι έτοιμες να συγκρουστούν στο δρόμο και πάλι καλά γιατί σε μια τέτοια περίπτωση θα μιλάγαμε για μια Χρυσή Αυγή σε παγκόσμιο επίπεδο. Βασίζεται κυρίως σε φοβισμένους καταναλωτές, σε μεσαία και κατώτερα στρώματα που φοβούνται τη φτωχοποίηση και στρέφονται στην εύκολη λύση. Αντί να τα βάλουν με τους πραγματικούς υπαίτιους που είναι τα ολιγαρχικά συμφέροντα, τα βάζουν με τους πρόσφυγες, τους αδύναμους, τις μειονότητες κάθε είδους κι αυτή είναι η μεγάλη συνεισφορά της ακροδεξιάς στο σύστημα. Εκτρέπει τη λαϊκή οργή στους αποδιοπομπαίους τράγους. Ας το σκεφτούμε σαν σύνδρομο του λεωφορείου: η ακροδεξιά λέει ότι δε χωράμε όλοι και πρέπει να πετάξουμε τους πιο ευάλωτους απ’ έξω. Ουσιαστικά η κεντρική της ιδέα είναι ένα ρατσιστικό κοινωνικό κράτος κι αυτό το νήμα την ενώνει με την παλιά. Μικρή σημασία έχει αν τότε ήταν ο αντισημιτισμός και τώρα είναι η ισλαμοφοβία. Η Λεπέν αυτό με το οποίο προσπαθεί να πείσει τους Γάλλους είναι πως αν απαλλαχθούν από τους μετανάστες και από τους πολίτες με διπλή υπηκοότητα που ζουν στη Γαλλία, θα υπάρχουν μεγαλύτερα περιθώρια κοινωνικής πολιτικής. Υπάρχει ο κίνδυνος ο σημερινός μεταφασισμός που εμφανίζεται μετριοπαθής σε μια επόμενη οικονομική κρίση, να αγριέψει και να ζήσουμε φαινόμενα Μεσοπόλεμου.

Άρα βάζει στο επίκεντρο το ζήτημα της επιβίωσης με εξατομικευμένους και ανταγωνιστικούς όρους;
Ναι, γιατί στηρίζεται στο κεκτημένο τριών δεκαετιών του νεοφιλευθερισμού που έχει επιφέρει αυτή την εξατομίκευση όχι μόνο σε ιδεολογικό επίπεδο. Έχει δημιουργηθεί ένα υλικό υπόβαθρο για την εξατομίκευση. Η δική μου γενιά που πολιτικοποιήθηκε στη Μεταπολίτευση έζησε μια περίοδο άνθησης των συλλογικοτήτων, όπου το κόμμα, το σωματείο, η κοινότητα ήταν δεύτερη οικογένεια. Για τις σημερινές γενιές αυτό δεν υπάρχει ως αναπαράσταση, για το μεγαλύτερο κομμάτι τους. Η κατακλείδα του βιβλίου μου είναι ότι δεν αρκεί στο φασισμό να προβάλλουμε τον αντιφασισμό, στην πατριαρχία την αντιπατριαρχία, στις παραδοσιακές αξίες τη συμπερίληψη που είναι σημαντικά αλλά δε θα την αντιμετωπίσουμε έτσι. Πρέπει να ανασυσταθεί ο κοινωνικός ιστός, να δώσουμε τη μάχη για όλους τους ανθρώπους του υλικού και πνευματικού μόχθου αλλιώς τα πράγματα είναι δυσοίωνα. Στην Ιταλία ο Σαλβίνι περιθωριοποιήθηκε μετά την ένταξη του στην κυβέρνηση και ήρθε κάτι χειρότερο, το κόμμα της Τζόρτζια Μελόνι. Το ίδιο έγινε και στην Ελλάδα, υποχώρησε το ΛΑΟΣ μετά την κυβέρνηση Παπαδήμου και ήρθε μετά η Χρυσή Αυγή. Δε θα ξεμπερδέψουμε από την ακροδεξιά όσο υπάρχει μια δυστοπική κοινωνική πραγματικότητα που αναπαράγει το πρότυπο της ατομικής επιβίωσης εις βάρος του ασθενέστερου.

Το ανέφερες ήδη και το περιγράφεις αναλυτικά στο βιβλίο σου πως η σύγχρονη ακροδεξιά έχει μετατοπιστεί από τον αντισημιτισμό στην ισλαμοφοβία. Ωστόσο παρατηρούμε πως η δαιμονοποίηση του μουσουλμανικού κόσμου διαπερνά ευρύτερα πολιτικά και πολιτισμικά συγκείμενα. Θεωρείς πως οι ευρωπαϊκές ελιτ με διάφορους τρόπους, από την εμπλοκή τους σε πολεμικές επιχειρήσεις στις αραβικές χώρες μέχρι την όξυνση της αντιμεταναστευτικής πολιτικής φέρουν τεράστια ευθύνη για την εδραίωση της ακροδεξιάς ατζέντας;