Νέες σημειώσεις για τη «Νέα Αριστερά» (Για τον Γιάννη Δραγασάκη)
Κώστας Δουζίνας
«Η μεγάλη Νέα Αριστερά πρέπει να αλλάξει επομένως τους όρους στους οποίους αναδύθηκε. Συγκροτεί μια ρεαλιστική ουτοπία, μια κοινωνική πραγματικότητα που, παρότι δεν υπάρχει ακόμη, οι προϊδεασμοί και τα σημάδια της βρίσκονται παντού: στην αλληλεγγύη στους πρόσφυγες και τους κατατρεγμένους, στην οργάνωση γύρω από προβλήματα της καθημερινότητας, στο τραγούδι και στην τέχνη της ανάγκης και της ήττας, στα όνειρα των παιδιών και στη φαντασία των μεγάλων, ακόμη κι αν αυτά «περιορίζονται» σε μικρή βελτίωση της ζωής, σε λίγες μέρες διακοπές, σε περισσότερο σεβασμό από τις εξουσίες»
To 2021 σε σειρά άρθρων με τίτλο «Σημειώσεις για τη Νέα Αριστερά» έγραφα ότι ο ΣΥΡΙΖΑ χρειάζεται να γίνει κόμμα «νέου τύπου». Το κόμμα είχε υποχωρήσει πολιτικά στους περισσότερους τομείς, είχε εγκαταλείψει τη θεωρητική συζήτηση και την επιστημονική τεκμηρίωση και τα ηγετικά στελέχη είχαν αφοσιωθεί στην εσωτερική πάλη των τάσεων. Δεν υπήρχε ενδιαφέρον για ιδέες, οράματα και εναλλακτικές πρωτοβουλίες. Οι προτάσεις του 2023 επαναλάμβαναν προηγούμενες που είχαν ηττηθεί επανειλημμένα, έμοιαζαν παραδομένες. Ενα συνέδριο για την «Αριστερά του 21ου αιώνα» που οργάνωσε το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς αποτέλεσε μια προσπάθεια να ανακοπεί η πορεία προς την παρακμή που οδήγησε νομοτελειακά στα αποτελέσματα του 2023 και στην αποχώρηση Τσίπρα. Αλλά η πεποίθηση των υπευθύνων ότι ξέρουν τι είναι αριστερό, η επανάληψη κουρασμένων τσιτάτων, οι βαρονίες και οι τάσεις επιτάχυναν την αποσύνθεση. Ο ΣΥΡΙΖΑ πέρασε το 2015 μια βίαιη ενηλικίωση. Το 2023 πέτυχε την πρόωρη γήρανση. Η ελπίδα που έρχεται έγινε νοσταλγία για ένα παρελθόν που δεν υπήρξε.
Η σταδιακή παρακμή επέτρεψε την εμφάνιση και την επιτυχία της κασσελάκειας εφόδου. Η αποκοπή του ΣΥΡΙΖΑ από την αριστερή παράδοση, ιδεολογία και ηθική, τα καθημερινά «είπα-ξείπα» που ξεκινούν από μια ανήκουστη στην αριστερά θέση και, μετά από νουθεσίες φαντάζομαι των επίδοξων δελφίνων, γίνονται «δεν καταλάβατε, εννοούσα κάτι άλλο», η εισβολή και προβολή δεξιών ιδεών και μεθόδων και αποτυχημένων στελεχών, η επίθεση στα ιστορικά πρόσωπα που έφτιαξαν τον ΣΥΡΙΖΑ εγγράφουν το φαινόμενο Κασσελάκη στα παγκόσμια αρχεία της πολιτικής σχιζοφρένειας. Εν τούτοις, χιλιάδες αριστεροί μένουν στο κόμμα. Μόνο με αυτούς μπορεί να υπάρξει ελπίδα ανασύνταξης της Αριστεράς.
Στα άρθρα του 2020 και του 2021, έδινα στη νέα ιδεολογία το όνομα που υιοθέτησαν πέρσι όσοι εγκατέλειψαν τον αδιέξοδο ΣΥΡΙΖΑ. Η γενιά των μεγάλων κοινωνικών αγώνων των ’60 χρησιμοποίησε το «Νέα Αριστερά» πρώτη για να δηλώσει τη διαφοροποίηση από το σοβιετικό σύστημα και τη στροφή στις μεγάλες κοινωνικές ρωγμές και τους αγώνες του φύλου, της φυλής, του περιβάλλοντος, της σεξουαλικότητας. Η Νέα Αριστερά ήταν ριζικά νέα στο περιεχόμενο και τη μορφή της πολιτικής. Από τη μήτρα αυτή βγήκαν ο Δυτικός Μαρξισμός, που εκφράστηκε από το περιοδικό New Left Review, αλλά και μεγάλα πολιτικά ρεύματα: ο ευρωκομμουνισμός σε Ιταλία, Ισπανία και Ελλάδα, το αντι-παγκοσμιοποιητικό και τα μεγάλα κοινωνικά κινήματα, ο πρώιμος ΣΥΡΙΖΑ. Η Αριστερά επέζησε επειδή υπήρξε η Νέα Αριστερά. Σήμερα χρειαζόμαστε μια τέτοια νέα αρχή, ένα μεγάλο ριζοσπαστικό ξεκίνημα ανοικτό στις ιδεολογικές τάσεις και τους κοινωνικούς αγώνες της πληθυντικής Αριστεράς. Χρειαζόμαστε τον ΣΥΡΙΖΑ του 2012.
Χρειάζεται επομένως αλλαγή παραδείγματος. Τα υπάρχοντα και νέα θεωρητικά εργαλεία, η ιστορία και η εμπειρία της Αριστεράς πρέπει να συναρμολογηθούν σε συνεκτικό σύνολο. Ας ξεκινήσουμε από το κόμμα. Η κομματική μορφή ανάγεται στην περίοδο της παραγωγικής και πολιτικής διαδικασίας των αρχών του 20ού αιώνα. Τα σοσιαλδημοκρατικά και κομμουνιστικά ήταν δημιουργήματα της βιομηχανικής επανάστασης και πολιτική έκφραση της μαζικής δημοκρατίας. Ο συγκεντρωτικός και κυκλικός τους χαρακτήρας αντιστοιχούσε στην οργάνωση της εργασίας σε μεγάλους χώρους (εργοστάσια, εργοτάξια, μεγάλες αγροτικές μονάδες και πλοία) και της πολιτικής στη Βουλή, την κυβέρνηση, στα συνδικάτα, τα κομματικά γραφεία και στην τοπική αυτοδιοίκηση. Η χωρική συγκέντρωση συμπληρωνόταν με τη συμπύκνωση του πολιτικού χρόνου γύρω από περιοδικές εκδηλώσεις, όπως οι διάφορες εκλογές, οι επέτειοι, οι μεγάλες εργατικές και επαγγελματικές κινητοποιήσεις – συνελεύσεις, απεργίες, διαδηλώσεις.
Η λογική της αντιπροσώπευσης που αποτέλεσε τη βασική οργανωτική αρχή οδήγησε στην πυραμιδωτή οργάνωση με μια πλατιά βάση μελών και σταδιακά μικρότερα όργανα μέχρι την κεντρική επιτροπή και την ηγεσία. Ο πολιτικός επιστήμονας Μάρκο Ρεβέλι υποστήριξε ότι το μαζικό κόμμα ήταν το πολιτικό ισοδύναμο του εργοστασίου της φορντικής οικονομίας. Υπέφερε από «γιγαντισμό» και από συνεχή εναγώνια προσπάθεια «προσηλυτισμού» και ενσωμάτωσης μεγάλου αριθμού μελών σε σταθερές και μόνιμες δομές. Η λέξη «προσηλυτισμός» υπενθυμίζει τη θρησκευτική καταγωγή της κομματικής μορφής και τον εκκλησιαστικό τρόπο οργάνωσης της ιεραρχικής δομής. Το κόμμα, όπως και η εκκλησία, αποτελούσε ταυτόχρονα τον απόστολο της μίας αληθινής πίστης αλλά και τον μηχανισμό οργάνωσης των πιστών. Η άποψη της ηγεσίας και του γραμματέα αποτελούσε δογματικό θέσφατο που κατέβαινε στα μέλη ως η «γραμμή» μέσα από μια αντίστροφη επιβολή και εκλαΐκευση από τα πάνω προς τα κάτω.
Αλλά αυτά δεν ισχύουν πια. Το πολιτικό υποκείμενο πρέπει να ξεκινήσει από την αρχή: την ανάλυση της παραγωγικής διαδικασίας, της εργασίας, των βασικών τρόπων κοινωνικής και πολιτικής οργάνωσης. Η εργασία έχει αλλάξει ριζικά καθώς προχωρούμε σταδιακά στην άυλη παραγωγή που στηρίζεται σε δικτυώσεις μεταξύ αγνώστων, σε οριζόντιες συνεργασίες, σε πλαστικές και συνεχείς επικοινωνίες. Η πολιτική αποκεντρώνεται και ασκείται σε διάφορους χώρους, στη δουλειά, τη γειτονιά, στις κοινωνικές και πολιτισμικές δραστηριότητες και τις ψηφιακές επικοινωνίες. Εχουμε νέες θεματικές και ευέλικτες μορφές λαϊκών κινητοποιήσεων και πολιτικής δράσης, δίκτυα αλληλεγγύης, οργανώσεις για πολιτικά και κοινωνικά δικαιώματα, κινήματα ταυτοτήτων και πολιτισμού, πρωτοβουλίες κοινωνικής οικονομίας, ποικίλες μονοθεματικές καμπάνιες. Η κοινωνική δυναμική οργανώνεται σε νέες δομές, με νέες μεθόδους, με νέες γλώσσες.
Το νέο κόμμα πρέπει να αντιστοιχηθεί με την εργασιακή διαδικασία. Να έχει εύπλαστη μορφή, πορώδεις παρυφές και διαφανείς διαδικασίες που επιτρέπουν τη συνεχή αλληλεπίδραση με το περιβάλλον. Αφήνοντας την ασφάλεια της ρουτίνας και της επετηρίδας, πρέπει να γίνει εργαστήρι πειραματισμού δομών, ιδεών, μεθόδων. Βασικό χαρακτηριστικό του είναι το άνοιγμα στην κοινωνία, η εξωστρέφεια. Οι οργανώσεις πρέπει να καλούν τους πολίτες να συμμετάσχουν και να συμβάλουν στη λύση τοπικών και εθνικών προβλημάτων, χωρίς να απαιτούν κομματική ένταξη. Πώς απευθύνεται στον κόσμο η Νέα Αριστερά; Ξεκινάει και από τα πάνω και από τα κάτω. Συγκεκριμενοποιεί και εξατομικεύει θεωρητικές θέσεις -ισότητα, δημοκρατία, κοινωνική δικαιοσύνη- αλλά ταυτόχρονα γενικεύει τις εμπειρίες – την έλλειψη αναπτυξιακού προγραμματισμού, την καταστροφή των κοινών, την υπονόμευση και των συλλογικών διαδικασιών. Ετσι φτάνει σε ένα ενδιάμεσο σημείο σύγκλισης και αμοιβαίας διόρθωσης θεωρίας και πρακτικής. Ξεκινάει από τις εμπειρίες της αριστερής κυβέρνησης, της αντιπολίτευσης, των ηττών του 2019 και του 2023 και τις συνδέει με τις θεωρητικές και επιστημονικές αναλύσεις σχεδιάζοντας ευέλικτες στρατηγικές για μελλοντική χρήση.
Η μεγάλη Νέα Αριστερά πρέπει να αλλάξει επομένως τους όρους στους οποίους αναδύθηκε. Συγκροτεί μια ρεαλιστική ουτοπία, μια κοινωνική πραγματικότητα που παρότι δεν υπάρχει ακόμη οι προϊδεασμοί και τα σημάδια της βρίσκονται παντού: στην αλληλεγγύη στους πρόσφυγες και τους κατατρεγμένους, στην οργάνωση γύρω από προβλήματα της καθημερινότητας, στο τραγούδι και στην τέχνη της ανάγκης και της ήττας, στα όνειρα των παιδιών και στη φαντασία των μεγάλων, ακόμη κι αν αυτά «περιορίζονται» σε μικρή βελτίωση της ζωής, σε λίγες μέρες διακοπές, σε περισσότερο σεβασμό από τις εξουσίες. Όπου σιγοφέγγει το όραμα ενός καλύτερου μέλλοντος, εκεί βρίσκονται οι δυνάμεις που θα το προσπαθήσουν: οι αδύναμοι οικονομικά και οι νέοι που δεν ψήφισαν Αριστερά, όσοι δεν ξέρουν τι είναι Αριστερά αλλά ξέρουν ότι ζουν σε άδικη χώρα. Γιατί ενώ δεν ξέρουμε πού βρίσκεται η Δικαιοσύνη, όλοι καταλαβαίνουμε τι είναι αδικία. Αντί για «δικαιοσύνη παντού», «λιγότερη αδικία». Θα συνεχίσουμε.
● Η στήλη πάει για έμπνευση σε μικρές διακοπές.
* Καθηγητής, Πανεπιστημίου Λονδίνου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου