Ο (υπερ)τουρισμός είναι λέξη ελληνική
Τουρίστες στη λιμνοθάλασσα Μπάλου (Κρήτη) | © Dreamstime.com
Ο (υπερ)τουρισμός είναι λέξη ελληνική
Μια από τις λέξεις της επικαιρότητας, ίσως και της χρονιάς, είναι η λέξη «υπερτουρισμός». Δεν γεννήθηκε βέβαια φέτος, αλλά φέτος συνειδητοποίησαν αρκετοί το πρόβλημα από πολλές πτυχές του· θα διαβάσατε ας πούμε τις προάλλες στην «Εφ.Συν.» για τον υπερτουρισμό ως επιταχυντή της στεγαστικής κρίσης.
Αλλά εμείς εδώ λεξιλογούμε και σήμερα θα δούμε τη γλωσσική πτυχή. Ο υπερτουρισμός είναι πρόσφατο σύνθετο της λ. τουρισμός, με την πρόθεση «υπέρ» που συχνά χρησιμοποιείται ως πρόθημα για να δηλώσει την υπερβολή (π.χ. υπερκατανάλωση).
Ο τουρισμός είναι δάνειο από το γαλλικό tourisme. Ωστόσο, και αυτό δεν το ξέρουν πολλοί, η γαλλική λέξη έχει ελληνική απώτερη ετυμολογία, άρα εδώ έχουμε αντιδάνειο. Και η αλυσίδα ξεκινάει από τον τόρνο.
Στα αρχαία ελληνικά η λέξη «τόρνος» σήμαινε ένα εργαλείο παρόμοιο με το σημερινό ομώνυμο, αλλά και ένα όργανο σαν τον διαβήτη για χάραξη κύκλων (εργαλείον τεκτονικόν, ᾧ τα στρογγύλα σχήματα περιγράφεται, λέει ο Ησύχιος). Η λέξη περνάει στα λατινικά ως tornus και ανοίγει ολόκληρη φλέβα λεξιλογική. Εκεί λοιπόν φτιάχτηκε το ρήμα tornare, το οποίο, κατ’ αναλογία με το ελληνικό «τορνεύω», σήμαινε «κατεργάζομαι κάτι στον τόρνο». Επειδή όμως όταν δουλεύουμε κάτι στον τόρνο το περιστρέφουμε, πολύ γρήγορα το tornare πήρε τη σημασία «στρέφω, περιστρέφω, γυρίζω» και απέσπασε μεγάλο μέρος του σημασιολογικού πεδίου των αυτοχθόνων λατινικών ρημάτων vertere και torquere.
Από τα λατινικά έχουμε το γαλλικό ρήμα tourner, το οποίο περνάει και στα αγγλικά, όπου τον 14ο αιώνα έχουμε τη λέξη tour, «στροφή, βάρδια», η οποία περί το 1650 παίρνει και τη σημασία «βόλτα, εκδρομή, περιήγηση», ενώ στις αρχές του 19ου αιώνα καταγράφεται και η λέξη tourism, που περνάει στη συνέχεια στα γαλλικά και γίνεται διεθνής.
Βέβαια, τον 19ο αιώνα ο τουρισμός δεν ήταν μαζική υπόθεση, περιηγητές όμως υπήρχαν από πολύ παλιότερα. Στα ελληνικά, η λέξη «τουρισμός» μπήκε στις αρχές του 20ού αιώνα, πιθανώς μετά το 1910. Σε χρονογράφημα του Φορτούνιο (Σπύρου Μελά) το καλοκαίρι του 1917, γράφεται ότι «Δεν έχουμε ακόμη αποκτήσει ούτε την λέξιν» -άρα θα ήταν πολύ πρόσφατη τότε. Την ίδια εποχή πρέπει να μπήκε στη γλώσσα και ο «τουρίστας», μάλλον από τα ιταλικά, όπως δείχνει η κατάληξη, αν και στις εφημερίδες της δεκαετίας του 1920 βρίσκω και τον τύπο «τουριστής».
Αφού λοιπόν έχουν απώτατη ελληνική καταγωγή, στα ελληνικά οι λέξεις αυτές είναι αντιδάνεια, όσο κι αν είναι μεγάλη η απόσταση που χωρίζει τον τόρνο από τον τουρισμό. Από το ίδιο γαλλικό ρήμα tourner έχουμε και μερικές ακόμα αντιδάνειες λέξεις: τουρνουά, τουρνέ, τουρνικέ.
Ελληνική λοιπόν η λέξη υπερτουρισμός, αλλά ιδίως στο εύθραυστο νησιωτικό περιβάλλον προκαλεί πολλά δεινά, από την εξάντληση του υδροφόρου ορίζοντα μέχρι την αλματώδη αύξηση των τιμών, με αποτέλεσμα τα ελληνικά νησιά να είναι απρόσιτα για τον μέσο Έλληνα. Αλλά αυτό θα το συζητήσουμε την επόμενη βδομάδα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου