Οι αφόρητες συνθήκες ζωής στις πόλεις του δυτικού Μεσαίωνα

Απλυσιά και μπόχα: Η καλοκαιρινή ζωή σε μια μεγαλούπολη του Μεσαίωνα

TO BLOG ΤΟΥ M.HULOT

lifo.gr 

Πόσο βρόμικοι ήταν οι άνθρωποι τον Μεσαίωνα;

Η ιστορικός και καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Stavanger, Dolly Jørgensen*, αναφέρει ότι σε μια μεσαιωνική πόλη με πληθυσμό 10 χιλιάδων κατοίκων, παράγονταν γύρω στις 900 χιλιάδες λίτρα ανθρώπινων κοπράνων και σχεδόν τρία εκατομμύρια λίτρα ούρων ετησίως -που τα άδειαζαν στο δρόμο ή στα ποτάμια. Αν σε αυτά προσθέσεις τις τεράστιες ποσότητες κοπριάς από τα ζώα που διατηρούσαν στις πόλεις, από χοίρους, αγελάδες και πουλερικά, ακόμα και άλογα, μπορείς να φανταστείς το μέγεθος της μπόχας. Ή, μάλλον, δεν μπορείς. Pieter Bruegel the Elder, The Dutch Proverbs, 1559 

Κυκλοφορώντας στην πόλη σε συνθήκες καύσωνα, εκτός απ’ τις ανυπόφορες θερμοκρασίες και το λιοπύρι έχεις να αντιμετωπίσεις και τις συνέπειες, τη βρόμα και τη δυσωδία που λόγω της ζέστης εντείνονται και απλώνονται παντού, σε πεζοδρόμια, πλατείες (μια βόλτα από την πλατεία Κλαυθμώνος ή κάτω από τις νεραντζιές που βρίσκονται στο πλάι της παλιάς Βουλής είναι αρκετή για να πάρεις μια γεύση), σε στενά και σκαλάκια, έξω από δημόσια κτίρια, έξω από σταθμούς του ηλεκτρικού και του μετρό, όπου σταθείς και όπου βρεθείς στο κέντρο της πόλης. Σχολιάζοντας στο Messenger την μπόχα της Ιπποκράτους στο κομμάτι μεταξύ Πανεπιστημίου και Ακαδημίας ο μεγάλος «ρουφιάνος» του Facebook (ο αλγόριθμος) μού έβγαλε ένα σωρό ποστ για τις συνθήκες διαβίωσης και την μπόχα στις ευρωπαϊκές πόλεις του Μεσαίωνα -προφανώς για να έχω μέτρο σύγκρισης και να σταματήσω να γκρινιάζω. Σε ένα ποστ που είχε τίτλο «η προέλευση της νυφικής ανθοδέσμης» κάποιος έγραφε «οι νύφες κουβαλούσαν μπουκέτα λουλούδια κοντά στο σώμα τους για να καλύψουν τη βρόμα των παρευρισκομένων». Ο τίτλος ήταν αρκετός για να συνεχίσω να διαβάσω το ποστ και να μετά να αναζητήσω καμιά δεκαριά παρόμοια άρθρα.

Ο Μεσαίωνας δεν αναφέρεται τυχαία σε όλες τις μελέτες για την βρόμα στο αστικό περιβάλλον, ήταν η περίοδος που το εμπόριο αναπτύχθηκε αρκετά και οι πληθυσμοί στις πόλεις αυξήθηκαν ραγδαία, δημιουργώντας ευκαιρίες αλλά και μεγάλα προβλήματα. Ένα από τα μεγαλύτερα ήταν η επεξεργασία των ανθρώπινων και ζωικών απορριμμάτων την περίοδο που δεν είχαν ακόμη κατασκευαστεί τα υπόγεια συστήματα αποχέτευσης. Όσο περισσότερος κόσμος συγκεντρωνόταν στις πόλεις, τόσο μεγαλύτερο γινόταν και το πρόβλημα με τα κόπρανα και τα ούρα. Η ιστορικός και καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Stavanger, Dolly Jørgensen, αναφέρει ότι σε μια μεσαιωνική πόλη με πληθυσμό 10 χιλιάδων κατοίκων, παράγονταν γύρω στις 900 χιλιάδες λίτρα ανθρώπινων κοπράνων και σχεδόν τρία εκατομμύρια λίτρα ούρων ετησίως – που τα άδειαζαν στο δρόμο ή στα ποτάμια. Αν σε αυτά προσθέσεις τις τεράστιες ποσότητες κοπριάς από τα ζώα που διατηρούσαν στις πόλεις, από χοίρους, αγελάδες και πουλερικά, ακόμα και άλογα, μπορείς να φανταστείς το μέγεθος της μπόχας. Ή, μάλλον, δεν μπορείς.

 

Οι άνθρωποι της πόλης δεν πλένονταν συχνά και συνήθως δεν είχαν ρούχα να αλλάξουν εκτός από αυτά που φορούσαν. Δεν υπήρχε η έννοια της προσωπικής υγιεινής όπως υπάρχει σήμερα και το καλοκαίρι ο ιδρώτας συσσωρευόταν πάνω τους μαζί με την σκόνη και κάθε είδους εκκρίσεις.

Κι η βρομερή αυτή κατάσταση δεν περιοριζόταν στο μεγάλο μέρος του πληθυσμού που ζούσε σε τρώγλες σε συνθήκες φτώχειας. Ακόμα και στο Παλάτι των Βερσαλλιών την εποχή που ήταν στις δόξες του, δεν υπήρχαν τουαλέτες και μπάνια και πέταγαν τα κόπρανα και τα ούρα απ’ το παράθυρο. Ένα μέρος τους κατέληγε στους περίτεχνους κήπους του παλατιού, οι οποίοι επίσης χρησιμοποιούνταν ως υπαίθρια τουαλέτα κυρίως στα γιορτινά γεύματα, όπου συγκεντρώνονταν εκατοντάδες άτομα που έτρωγαν και έπιναν με τις ώρες (ή και ολόκληρες μέρες). Οι κουζίνες του παλατιού ετοίμαζαν γεύματα για 1500 άτομα χωρίς το παραμικρό μέτρο υγιεινής, ενώ ο λόγος που βλέπουμε σε πίνακες (και ταινίες εποχής) τον κόσμο να αερίζεται με βεντάλιες είναι λόγω της βρόμας που εξέπεμπαν οι ίδιοι ή οι διπλανοί τους. Οι ευγενείς είχαν υπηρέτες που τους ανέμιζαν με τεράστιες βεντάλιες για να διώξουν την αποκρουστική μυρωδιά που εξέπεμπε το σώμα και το στόμα των ανθρώπων γύρω τους, και να τρομάξουν τα έντομα που συνόδευαν κάθε τους κίνηση. Τα εντομοκτόνα και τα εντομοαπωθητικά ανακαλύφθηκαν πολύ αργότερα. Η πιο μεγάλη μπόχα ήταν αυτή που ερχόταν κάτω από τις φούστες (οι οποίες σκόπιμα φτιάχνονταν μακριές και σε στρώματα, για να εμποδίζουν την μυρωδιά των απόκρυφων, αφού το μπάνιο ήταν σπάνιο έως ανύπαρκτο).

Οι περισσότεροι γάμοι το Μεσαίωνα γίνονταν στις αρχές του καλοκαιριού, τον Ιούνιο, κι ο λόγος ήταν απλός: το πρώτο μπάνιο της χρονιάς γινόταν τον Μάιο, έτσι τον Ιούνιο η μυρωδιά των ανθρώπων ήταν ακόμα ανεκτή. Ωστόσο, επειδή κάποιες μυρωδιές είχαν ήδη αρχίσει να ενοχλούν, οι νύφες κουβαλούσαν μπουκέτα λουλούδια κοντά στο σώμα τους για να καλύψουν τη μυρωδιά -ορίστε και η προέλευση της νυφικής ανθοδέσμης.

Τα ετήσια λουτρά (μάξιμουμ δις ετησίως) γίνονταν σε μια μπανιέρα με ζεστό νερό, κοινή για όλους. Ο αρχηγός της οικογένειας είχε το προνόμιο να κάνει πρώτος μπάνιο σε καθαρό και ζεστό νερό. Μετά, στο ίδιο νερό έκαναν μπάνιο κατά σειρά ηλικίας (από τον γηραιότερο στο νεότερο) οι υπόλοιποι άνδρες, μετά πάλι κατά ηλικία οι γυναίκες και τέλος τα παιδιά. Τα μωρά ήταν τα τελευταία που έκαναν μπάνιο. Όταν ερχόταν η σειρά τους το νερό στην μπανιέρα ήταν τόσο βρόμικο και τόσο κρύο που μπορούσε κυριολεκτικά να τα σκοτώσει -από εκεί βγήκε η φράση «πετάω έξω το μωρό με το νερό του μπάνιου».    [..........................................]

Απλυσιά και μπόχα: Η καλοκαιρινή ζωή σε μια μεγαλούπολη ...

ΔΕΙΤΕ ΕΠΙΣΗΣ

TA OYΡΑ  ΩΣ ΥΛΙΚΟ ΚΑΘΑΡΙΣΜΟΥ

Getty Images Photo by Fine Art/Heritage Images

Δεν θα μαντέψετε ποτέ για ποιο σκοπό χρησιμοποίησαν τα ούρα Σε όλη την ιστορία, τα ούρα έπαιξαν έναν εκπληκτικά ευέλικτο ρόλο στις πρακτικές καθαρισμού. Λόγω του υψηλού επιπέδου pH και της περιεκτικότητάς του σε αμμωνία, αυτό το σωματικό υγρό έχει χρησιμοποιηθεί ως καθαριστικό από την αρχαία Ρώμη. Στην πραγματικότητα, η εύπορη αριστοκρατία έφτασε στο σημείο να χρησιμοποιεί τα ούρα ως απολεπιστικό προσώπου, εφαρμόζοντάς τα απευθείας στο δέρμα τους. Θεωρήθηκε συγκρίσιμο με την αλισίβα, μια αλκαλική ουσία για γενικούς καθαριστικούς σκοπούς.

Ακόμη και ο καθαρισμός του τραύματος περιελάμβανε τη χρήση ούρων. Ωστόσο, η πιο συνηθισμένη εφαρμογή του ήταν στη σφαίρα του πλυντηρίου, όπου χρησίμευε ως εντοπιστής για την αποτελεσματική εξάλειψη των λεκέδων. Το μεσαιωνικό σαπούνι πλυντηρίου περιείχε συχνά συστατικά όπως στάχτη, αλυσίβα, πράσινα σταφύλια και ούρα.

1. Personal Hygiene in Medieval Times

*************************************************

2. Dolly Jørgensen:The Medieval Sense of Smell, Stench and Sanitation

*******************

3. Μεσαίωνας

Οι Σκοτεινοί Αιώνες – Η εποχή του Καρλομάγνου – Ο Μεσαίωνας – Η Φεουδαρχική Τάξη – Η καθημερινή ζωή στον Μεσαίωνα – Πόλεις και Καθεδρικοί Ναοί – Ο ύστερος Μεσαίωνας – Οι εθνικές Μοναρχίες. Η εξαιρετική σειρά του Ευγένιου Ουέμπερ, Καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας ειδικευμένου στον Δυτικό Πολιτισμό. Σε συνεργασία με το Metropolitan Museum of Art. Μετάφραση στα ελληνικά από τον Κώστα Σκουλάκο. Μπορείτε να δείτε όλη τη σειρά από τη διεύθυνση: https://www.helidoni.info/b321.htm