Μίσα Φρέηζερ-Κάρολ*: «Η δουλειά στον καπιταλισμό μάς οδηγεί στην τρέλα»
Ελάχιστος είναι ο αριθμός εκείνων των κοινωνικών επιστημόνων ή των επιστημόνων υγείας που διαφωνούν με την άποψη ότι ορισμένα εγγενή χαρακτηριστικά του συστήματος στο οποίο ζούμε, δηλαδή του καπιταλισμού, (ατομικισμός, άκρατος ανταγωνισμός, εργασιακή ανασφάλεια, φτώχεια κ.λπ.) συνιστούν ένα σημαντικό παράγοντα πρόκλησης ψυχικών ασθενειών. Μ’ αυτό το θέμα ασχολείται σήμερα η στήλη των Ιδεών, αναδημοσιεύοντας ένα μέρος της συνέντευξης της Μίσα Φρέηζερ-Κάρολ
Micha Frazer-Carroll
που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα του βρετανικού περιοδικού Tribune, στις 28 Σεπτεμβρίου 2023 (tribunemag.co.uk/2023/09/work-under-capitalism-is-making-us-mad). Η Φρέηζερ-Κάρολ είναι πτυχιούχος ψυχολογίας του πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, συγγραφέας, ανεξάρτητη δημοσιογράφος, τακτική αρθρογράφος των εφημερίδων Independent και Guardian και ακτιβίστρια.Ευχαριστούμε την ψυχολόγο-ψυχοθεραπεύτρια και φίλη της εφημερίδας μας, Βαγγία Λυσικάτου, για την βοήθειά της στη μετάφραση ορισμένων όρων/εννοιών του επιστημονικού της αντικειμένου.
Χ.Γο.
(15).jpg)
Συνέντευξη της δημοσιογράφου και ακτιβίστριας στον Ταζ Άλι, συνεργάτη για εργασιακά θέματα του περιοδικού Tribune
Στο βιβλίο σας Mad World: The Politics of Mental Health αναφέρεστε στον Μαρξ, και συγκεκριμένα στη θεωρία του για την αλλοτρίωση. Γιατί πιστεύετε ότι η ανάλυσή του είναι σημαντική για την κατανόηση της ψυχικής υγείας στον εικοστό πρώτο αιώνα;
Συνήθως θεωρούμε ότι το βασικό ενδιαφέρον του Μαρξ ήταν η οικονομία και ανάλυση των κοινωνικών δομών. Όταν όμως άρχισα να μελετώ πιο προσεκτικά τη θεωρία του για την αλλοτρίωση συνειδητοποίησα ότι ήταν επίσης ένας στοχαστής που ασχολήθηκε πολύ και με την ψυχολογία. Συγκεκριμένα, η αλλοτρίωση είναι μια θεωρία που εστιάζει πολύ στις ψυχολογικές, πνευματικές και συναισθηματικές επιπτώσεις της εργασίας σε καθεστώς καπιταλισμού. Αναφέρομαι στην ανάλυσή του για τον τρόπο με τον οποίο η εργασία που γίνεται για βιοποριστικούς λόγους μάς αποκόπτει από άλλες ενασχολήσεις και εσωτερικές μας επιθυμίες, για τις ψυχολογικές επιπτώσεις του γεγονότος ότι δεν μας ανήκουν τα πράγματα που παράγουμε, καθώς και για το ότι δεν εργαζόμαστε με στόχο το γενικότερο καλό της ανθρωπότητας αλλά αντίθετα προς όφελος κάποιων που έχουν στόχο το ατομικό κέρδος. Κατά την γνώμη μου, αυτή είναι μια ψυχολογική θεωρία.
Η θεωρία της αλλοτρίωσης του Μαρξ είναι κρίσιμη για την κατανόηση της ψυχικής υγείας στον καπιταλισμό. Στο βιβλίο μου γράφω ότι σήμερα μιλώντας για τα προβλήματα της ψυχικής υγείας μπορούμε να αναφερόμαστε, μεταξύ άλλων, στο άγχος ή στη δυστυχία, στα βάσανα της ζωής. Την εποχή που έγραφε ο Μαρξ δεν υπήρχε η έννοια της ψυχικής υγείας, όπως την αντιλαμβανόμαστε σήμερα. Αλλά η αναφορά του στα βάσανα της ζωής και στην αλλοτρίωση είναι μια θεωρία της ψυχικής υγείας που σχετίζεται με αυτές μεταγενέστερων θεωρητικών. Αναφέρομαι στην Άρλι Χόκτσαιλντ (Arlie Hochschild), η οποία μιλάει για τη «συναισθηματική εργασία» και για το πώς αναγκαστικά διασπάται η προσωπικότητά μας, όπως συμβαίνει για παράδειγμα όταν πρέπει να χαμογελάμε στους πελάτες παρά το γεγονός ότι δεν έχουμε τη διάθεση να το κάνουμε-αυτό είναι ένα παράδειγμα αλλοτρίωσης.
Στο βιβλίο προσπαθώ επίσης να συνδέσω την έννοια της αλλοτρίωσης με τις εμπειρίες της αποσύνδεσης, ένα ψυχιατρικό όρο. Μιλάω πολύ για την αποσύνδεση επειδή αυτό είναι κάτι που βίωσα όταν πέρασα τη δική μου κρίση ψυχικής υγείας. Κατά κάποιον τρόπο, η αλλοτρίωση περιγράφει έναν επιτελεστικό δεσμό στο πλαίσιο του καπιταλισμού –τον τρόπο με τον οποίο πρέπει συνεχώς να επιτελούμε μια παράσταση: του ιδανικού φοιτητή ή εργαζόμενου, κάποιου που έχει τα κατάλληλα ψυχολογικά βιώματα για να μπορεί να λειτουργεί στο πλαίσιο του καπιταλιστικού οικονομικού συστήματος. Θεωρώ ότι αυτό συνδέεται άμεσα με τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε την ψυχική υγεία.
Διαβάζοντας το βιβλίο σας θυμήθηκα ένα άλλο βιβλίο που διάβασα πρόσφατα, το Worn Out1, το οποίο εξετάζει τον τρόπο με τον οποίο ο κλάδος της «γρήγορης μόδας» στις Ηνωμένες Πολιτείες επιτηρεί και εκμεταλλεύεται τους εργαζόμενους στην ψηφιακή εποχή. Αυτό το δεύτερο βιβλίο καταγράφει τον τρόπο με τον οποίο η εργασία στο λιανικό εμπόριο έχει αλλάξει και μοιάζει με την εργασία στη βιομηχανική γραμμή παραγωγής. Επιπλέον, υπάρχουν τα υποστελεχωμένα γκισέ, όπου για την αντιμετώπιση των θυμωμένων και αγχωμένων πελατών οι εργαζόμενοι πρέπει να καταβάλουν υπερβολικό ψυχικό μόχθο.
Ένα από τα πρόσωπα τα λόγια του οποίου παραπέμπω στο βιβλίο αναφέρεται στο συγκεκριμένο ζήτημα σε σχέση με την Amazon. Η επαναλαμβανόμενη εκτέλεση της ίδιας καθημερινής, τετριμμένης, μεγάλης ταχύτητας και πίεσης εργασίας είναι απίστευτα επιβαρυντική για την ψυχική υγεία. Συνήθως δεν μιλάμε γι’ αυτό, αλλά η ψυχολογική επιβάρυνση είναι ένα πολύ σημαντικό στοιχείο του εργασιακού βίου. Αυτό ισχύει και για τον απαιτούμενο επαγγελματισμό στις εργασίες γραφείου. Υπάρχουν συγκεκριμένοι τρόποι να συζητούμε και να σχετιζόμαστε με τους ανθρώπους που εργαζόμαστε μαζί και υπάρχουν θέματα για τα οποία είναι πρέπον ή όχι να συζητάμε στον χώρο εργασίας. Για παράδειγμα, η συζήτηση για την προσωπική ζωή ή τον μισθό μας ενδέχεται να θεωρείται «ταμπού». Πρόκειται για πολύ άκαμπτους τρόπους επικοινωνίας και εκδήλωσης συναισθημάτων. Είναι σχεδόν σαν, για να μπορούμε να εργαστούμε, να είναι αναγκαία η διάσπαση της προσωπικότητάς μας.
Στο βιβλίο σας επισημαίνετε ότι ο εγκλεισμός των ατόμων με αναπηρία και η εμφάνιση των ασύλων συνδέονται με την άνοδο του καπιταλισμού. Μπορείτε να το θέσετε αυτό σε ιστορικό πλαίσιο; Πότε άρχισε ο εγκλεισμός και σε ποιο βαθμό συνδέεται με τον καπιταλισμό;
Ο εγκλεισμός των ατόμων με αναπηρία είναι απόλυτα συνυφασμένος με τον καπιταλισμό. Για παράδειγμα, το Μπέντλαμ (Bedlam), το πρώτο «φρενοκομείο» στον κόσμο, χρονολογείται από τα τέλη του δέκατου τρίτου αιώνα. Όμως, εξετάζοντας τα αρχεία εκείνης της πολύ μακρινής περιόδου θα διαπιστώσουμε ότι οι αρμόδιοι ενός οργανισμού αντίστοιχου της σημερινής Επιτροπής Φιλανθρωπίας (Charity Commission), οι οποίοι επισκέπτονταν και εξέταζαν παρόμοια ιδρύματα, είχαν διαπιστώσει ότι σε όλη τη χώρα υπήρχαν μόλις επτά παράφρονες τρόφιμοι. Δεν ήταν δα και τόσοι πολλοί. Οι περισσότεροι άνθρωποι που θεωρούνταν τρελοί ενσωματώνονταν στην κοινότητα. Ορισμένοι παρέμεναν έγκλειστοι σε σπίτια κάποιων γειτονιών, αν η κοινότητα θεωρούσε ότι αποτελούσαν κίνδυνο, αλλά η ιδρυματοποίηση, όπως την αντιλαμβανόμαστε σήμερα, δεν υπήρχε σε σημαντική κλίμακα. Μόνο όταν εμφανίστηκε το καπιταλιστικό οικονομικό σύστημα παρατηρείται αυτό που ο Μισέλ Φουκώ αποκαλεί «μεγάλο εγκλεισμό» –μια εκρηκτική αύξηση του αριθμού των ανθρώπων που εγκλείονται σε άσυλα. Ο αριθμός των ασθενών που εισήχθησαν στο Μπέντλαμ εκτοξεύθηκε στα ύψη και το συγκεκριμένο ίδρυμα κατακλύστηκε τόσο πολύ από ασθενείς ώστε χρειάστηκε να χτιστούν περισσότερα άσυλα, τόσο ιδιωτικά όσο και δημόσια. Αυτό συμπίπτει απολύτως με την εμφάνιση του καπιταλισμού και της Βιομηχανικής Επανάστασης.
Τον δέκατο ένατο αιώνα, η αγγλική κυβέρνηση ψήφισε δύο νόμους «περί φρενοκομείων», οι οποίοι επέβαλαν την κατασκευή ψυχιατρικών ασύλων σε κάθε κομητεία της χώρας, στα οποία εγκλείστηκαν πολλοί ασθενείς. Πρέπει επίσης να λάβουμε υπόψη κάτι που αφορά τις οικογένειες∙ στο παρελθόν αυτές έπαιρναν ένα μικρό επίδομα για να φροντίζουν στο σπίτι εκείνα τα μέλη τους που υπέφεραν από ψυχικές ασθένειες. Αλλά από την στιγμή που εμφανίζεται το εργοστάσιο οι άνθρωποι αναγκάζονται να δουλέψουν εκεί, οπότε δεν μπορούν πλέον να βρίσκονται στο σπίτι για να φροντίζουν τους ασθενείς συγγενείς τους. Στη συνέχεια, ήρθαν και οι νόμοι για τους φτωχούς που αφαίρεσαν αυτά τα επιδόματα από τις οικογένειες, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει πλέον κάποια χρηματική ενίσχυση που να κάνει δυνατή την παραμονή τους στο σπίτι ώστε να φροντίζουν τους ανθρώπους τους. Οπότε πού θα μπορούσαν να πάνε οι ψυχασθενείς; Προφανώς δεν υπήρχε άλλο μέρος γι’ αυτούς από τα άσυλα. Πρέπει να κατανοήσουμε ότι πολλές οικογένειες πίστευαν ότι αυτή ήταν η μόνη λύση. Γι' αυτό θεωρώ ότι ο καπιταλισμός είναι συνυφασμένος με τον εγκλεισμό γενικώς των αναπήρων, όχι μόνο των ψυχασθενών. Οι σωματικά ανάπηροι και οι ψυχικά ασθενείς στέλνονταν σε μεγάλα άσυλα όπου παρέμεναν για όλη τους τη ζωή. Εκείνο που ένωνε τους ανθρώπους που φυλακίζονταν σ’ αυτά τα ιδρύματα ήταν ότι δεν μπορούσαν να αφομοιωθούν στο νέο σύστημα παραγωγής. Το συγκεκριμένο περιβάλλον δεν ήταν κατάλληλο γι’ αυτούς.
Οι στατιστικές δείχνουν ότι το πρώτο τρίμηνο του 2023, το 53% των ατόμων που έπαψαν να ανήκουν στο εργατικό δυναμικό του Ηνωμένου Βασιλείου λόγω μακροχρόνιας ασθένειας δήλωσαν ότι υπέφεραν από κατάθλιψη, νεύρα ή άγχος. Ο Τζέρεμι Χαντ2 ισχυρίζεται ότι οι γιατροί εκδίδουν ιατρικές γνωματεύσεις με μεγάλη ευκολία. Το βάρος για την επίλυση αυτών των ζητημάτων πέφτει όλο και περισσότερο στον καθέναν και την καθεμία.
Στο πλαίσιο του νεοφιλελευθερισμού παρατηρούμε τη σαφή μετατόπιση από τη συλλογική στην ατομική ευθύνη. Προηγουμένως, η ψυχική υγεία ήταν ένα ζήτημα που έπρεπε να αντιμετωπίζεται από το κράτος. Και, προφανώς, αντιμετωπιζόταν με έναν ιδιαίτερα βίαιο τρόπο. Στον νεοφιλελευθερισμό, η ψυχική υγεία αντιμετωπίζεται ως προσωπικό και ιδιωτικό ζήτημα. Ο φιλόσοφος, ειδικός σε θέματα κουλτούρας, Μαρκ Φίσερ, είχε χαρακτηρίσει την άποψη, που εμφανίστηκε τη δεκαετία του 1980, ότι η ψυχική υγεία είναι ατομικό ζήτημα ως «ιδιωτικοποίηση του άγχους». Πρόκειται για την άποψη ότι εμείς οι ίδιοι πρέπει να κάνουμε ψυχοθεραπεία, να κατεβάζουμε την εφαρμογή mindfulness3 στο κινητό τηλέφωνο, να κάνουμε γιόγκα, να αρχίσουμε να γράφουμε ημερολόγιο, και γενικώς να ακολουθούμε τον συνεχώς διευρυνόμενο κατάλογο των πρακτικών που οφείλουμε να ακολουθούμε προκειμένου να διατηρούμε την ψυχική μας υγεία. Όλα αυτά εντάσσονται στο πλαίσιο της ατομικής ευθύνης.
Διαπιστώνουμε την ύπαρξη αυτής της αντίληψης όταν γίνεται συζήτηση για την ψυχική υγεία και το σύστημα κοινωνικών επιδομάτων. Η ιδέα ότι μπορούμε απλά να ξεπεράσουμε το πρόβλημα και να συνέλθουμε από μόνοι/ες μας είναι μια προσέγγιση για τη διαχείριση των συναισθηματικών μας καταστάσεων, αλλά χρησιμοποιείται επίσης και για να κατηγορούνται κάποιοι άνθρωποι ότι παριστάνουν τους ψυχασθενείς για να εισπράττουν επιδόματα. Είναι ένας τρόπος σκέψης που αγνοεί ότι τα προβλήματα ψυχικής υγείας είναι κυρίως δομικά, και ο οποίος έχει στόχο να νομιμοποιήσει την αντίληψη ότι εμείς ευθυνόμαστε για τα όποια προβλήματα αντιμετωπίζουμε, και γι’ αυτό πρέπει να τα λύνουμε μόνοι/ες μας.
Στο βιβλίο σας μιλάτε για τον ατομικισμό. Η αποβιομηχάνιση οδήγησε στην απώλεια της αίσθησης της κοινότητας, με αποτέλεσμα τη συνεχή ατομικοποίηση της κοινωνίας και την απώλεια της ανθρώπινης αλληλεπίδρασης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η κατάργηση των ταμείων στα οποία εργάζονται υπάλληλοι και η επέκταση των αυτόματων ταμειακών συστημάτων. Κατά τη γνώμη μου, όλα αυτά επηρεάζουν την ψυχική υγεία.[.....................................................]
Μίσα Φρέηζερ-
Κάρολ: «Η δουλειά στον καπιταλισμό μάς οδηγεί στην τρέλα»...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου