Ο Μπρωντέλ κι εμείς

[ Γιώργος X. Παπασωτηρίου / Ελλάδα / 29.08.22 ]

Σε τι συνίσταται ο μπροντελικός τρόπος θέασης της Ιστορίας; Ο ROMANO RUGGIERO μέσω των δοκιμίων και των αναλύσεων του μνημειώδους έργου του Μπρωντέλ, «Η Μεσόγειος», Α΄Τ. Η ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ Ο ΧΩΡΟΣ ΚΑΙ Η ΙΣΤΟΡΙΑ προσπαθεί να αποκωδικοποιήσει τη μέθοδο αυτού του νέου βλέμματος που συμπυκνώνεται στο «όλα τριγύρω αλλάζουνε (τα γεγονότα), αλλά πάντα τα ίδια (η ιστορία) μένουν»!

Υπάρχει λοιπόν «μια δυναμική των συστατικών στοιχείων του κόσμου, τα οποία κινούνται, άλλα με μικρομετρική ταχύτητα (σ.σ: γεωιστορικό περιβάλλον), άλλα με συγκρατημένα βήματα (σ.σ: οικονομία) και άλλα, τέλος, με μια αέναη περιδίνηση (σ.σ.: διπλωματική ιστορία, στρατιωτική ιστορία, ιστορία των πολιτικών σχέσεων». Υπάρχει συνεπώς μια ιστορία δομική, η οποία διαμορφώνεται από παράγοντες γεωγραφικούς και κλιματολογικούς, μια ιστορία περιοδική, που διαμορφώνεται από παράγοντες κοινωνικούς και οικονομικούς και μια ιστορία των συμβάντων, των γεγονότων (evenementielle) που αποτελείται από πολιτικά και στρατιωτικά στοιχεία.

Όλους αυτούς τους κώδικες ο Μπρωντέλ τους παρουσιάζει με το δικό του έξοχο τρόπο:

«Η ζωή, η ιστορία του κόσμου, όλες οι ειδικές ιστορίες μας παρουσιάζονται με τη μορφή μιας σειράς από γεγονότα: από πράξεις, δηλαδή, πάντοτε δραματικές και σύντομες. Μία μάχη, μια συνάντηση εκπροσώπων του κράτους, μία σημαντική συζήτηση, ένα κρατικό έγγραφο δεν είναι παρά στιγμιότυπα της ιστορίας. Δεν θα ξεχάσω ποτέ εκείνη τη νύχτα, κοντά στη Μπαΐα, όπου είχα βρεθεί περικυκλωμένος από ένα φωτεινό σύννεφο πυγολαμπίδων το χλωμό τους φως άναβε, έσβηνε πάλι, χωρίς όμως στην πραγματικότητα να χαλάει το σκοτάδι της νύχτας. Έτσι συμβαίνει και με τα γεγονότα: πέρα από τη συγκεκριμένη τους λάμψη, το σκοτάδι παραμένει νικητής (...) Ας παραδεχτούμε, ωστόσο, ότι αυτές οι φτωχές εικόνες είναι συχνά εκείνες που, μέσ’ από το παρελθόν και τον ιδρώτα των ανθρώπων, μας προσφέρουν το χρονικό, την παραδοσιακή ιστορία, την ιστορία-αφήγηση... Εκλάμψεις, μα χωρίς φως, γεγονότα, μα χωρίς το ανθρώπινο στοιχείο (...) η ιστορία είναι ένα παιχνίδι μονότονο, πάντα διαφορετικό, μα και πάντα το ίδιο...». Όπως ακριβώς το παιγνίδι του σκακιού με τις χίλιες δυο βαριάντες του.

Ουσιαστικά ο τρόπος του Μπρωντέλ προσπαθεί να «καταστήσει πρόδηλους τους διαρκείς δεσμούς της ιστορίας»: του χώρου και του χρόνου, τριχοτομώντας τον ιστορικό χρόνο σ’ έναν χρόνο σχεδόν ακίνητο, έναν χρόνο ελαφρώς ρυθμικό κι έναν χρόνο με σύντομες και γρήγορες ταλαντεύσεις. Έκτοτε η θεώρηση του κόσμου -η προβολή του στον χώρο και το χρόνο- διαφοροποιείται. Ο Μπρωντέλ προχωράει σε μία συνάρθρωση του χώρου και χρόνο. Διαπιστώνει, δηλαδή ότι η θαλασσοπορία στη Μεσόγειο ως γεγονός ακολουθεί κάποιους εποχικούς ρυθμούς, που υπαγορεύονται από το κλίμα και τους ανέμους. Αυτή είναι μια σταθερά, ένας «συντελεστής», αυτό ακριβώς είναι εκείνο που ο Μπρωντέλ ορίζει ως «μια ιστορία σχεδόν ακίνητη».

Η σπουδαιότητα συνεπώς του Μπρωντέλ σύμφωνα πάντα με τον Ρομάνο έγκειται στην εκ μέρους του εισαγωγή του ιστορικού χρόνου στον πληθυντικό. Δεν υπάρχει ο χρόνος, αλλά οι χρόνοι. Είναι αδύνατο να χρησιμοποιούμε τον ίδιο χρόνο για διαφορετικά φαινόμενα. Πρόκειται δηλαδή για μια επινόηση που δημιουργεί μια «τρίτη διάσταση», την «ιδιαίτερη διαλεκτική των χρονικών διαρκειών».

Ο Ρομάνο θεωρεί ότι ο Μπρωντέλ κάνει λάθος «όταν αποδίδει στην πολιτική και διπλωματική ιστορία μόνο τη διάσταση του βραχέος χρόνου».

Το βιβλίο βέβαια δεν περιορίζεται στον πυρήνα της σκέψης του Μπρωντέλ, καθώς περιλαμβάνει την βιογραφία και το περιβάλλον του περιοδικού Annales στη διαμόρφωση της ιστορικής σκέψης. Περιλαμβάνονται επίσης οι διάφορες απαντήσεις του Ρομάνο στις επικρίσεις της μεθόδου Μπρωντέλ.

ROMANO RUGGIERO Ο BRAUDEL ΚΙ ΕΜΕΙΣ

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Φερνάν Μπρωντέλ - Βικιπαίδεια
Fernand Braudel - Όλα τα Βιβλία -

ΔΙΑΒΑΣΤΕ =>«Γραμματική των πολιτισμών» – Δοκίμιο του Fernard Braudel

By Ανοικτή βιβλιοθήκη Δοκίμιο

Τίτλος: «Γραμματική των πολιτισμών»

Συγγραφέας: Fernard Braudel

Μετάφραση: Άρης Αλεξάκης

Είδος: Δοκίμιο

Έκδοση: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης

Άδεια διανομής: Ελεύθερη διάθεση

ISBN 960-250-219-3

Σελίδες: 784 // Έτος έκδοσης: 2002

Περιγραφή:

«Kαλό θα ήταν να μπορούσαμε να ορίσουμε τον πολιτισμό απλά και με σαφήνεια, όπως ορίζουμε μια ευθεία, ένα τρίγωνο, ένα χημικό στοιχείο…», αρχίζει το βιβλίο του ο Mπρωντέλ. Φαίνεται όμως ότι δεν είναι εύκολο. O ίδιος πασχίζει γι' αυτό σε ολόκληρη την πρώτη ενότητα του έργου του, στρέφεται διαδοχικά προς τη Γεωγραφία, την Kοινωνιολογία, την Oικονομία, την ομαδική Ψυχολογία, την Iστορία, στηρίζεται και στην έννοια της «μακράς διάρκειας» που έχει ο ίδιος διατυπώσει, και τελικά το κατορθώνει. Oρίζει τον πολιτισμό με τρόπο τόσο γλαφυρό και πειστικό, που λίγο θέλει να πιστέψει ο αναγνώστης ότι το πράγμα ήταν αυτονόητο κι ότι επρόκειτο απλώς για το αυγό του Kολόμβου…

Oπλισμένος τώρα με μεθοδολογικό εργαλείο τον ορισμό αυτόν, αλλά και με το χάρισμα να γοητεύει τον αναγνώστη του όπως άλλοτε ο Iούλιος Bερν, ο συγγραφέας μάς παίρνει από το χέρι να κάνουμε μαζί το γύρο του κόσμου. Όχι για να περιγράψει τους σύγχρονους πολιτισμούς σαν τουριστικός οδηγός, αλλά για να φτάσει στο βάθος τους και να τους εξηγήσει: τις αιτίες τους, τις συμπάθειες και τις αντιπάθειές τους, τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν, την προσωπικότητά τους. Γι' αυτό κι ο τίτλος του βιβλίου δεν είναι «Iστορία» των πολιτισμών, αλλά «Γραμματική», που παραπέμπει σε κανόνες. Πολιτισμός του Iσλάμ ―να μην αρχίζουμε πάντα από την Eυρώπη, σαν να είμαστε αναγκαστικά το κέντρο του κόσμου· πολιτισμός της Mαύρης Aφρικής, της Άπω Aνατολής· και τέλος ευρωπαϊκοί πολιτισμοί, πρώτα η καθαυτό Eυρώπη κι έπειτα οι δύο παραλλαγές του ίδιου θέματος, η Aμερική και οι αγγλόφωνοι πολιτισμοί από τη μια, η Pωσία από την άλλη.

Φιλοδοξία του βιβλίου είναι να κατανοήσει ο σημερινός αναγνώστης τον κόσμο στον οποίο ζει, «να είναι σε θέση να διαβάζει την εφημερίδα και να καταλαβαίνει τί λέει». Kι όσο γι' αυτό, κάθε σημαντικό γεγονός των ημερών μας έρχεται να επιβεβαιώσει την επιτυχία του. Για παράδειγμα, ο αναγνώστης της Γραμματικής των πολιτισμών θα ήταν σε θέση να προβλέψει, με μεγάλη προσέγγιση, τις αντιδράσεις του ελληνικού πλήθους ενόψει της επίσκεψης του ρωμαιοκαθολικού Ποντίφικα στην Aθήνα (Mάιος 2001). Kαι βέβαια, ένας Έλληνας υπουργός των Εξωτερικών θα μπορούσε να αντλήσει πολύτιμα στοιχεία, στέρεες βάσεις, προκειμένου να διαμορφώσει την ελληνική πολιτική απέναντι στην Tουρκία.

Kοντολογίς, ο Mπρωντέλ καταπιάστηκε να γράψει ένα εγχειρίδιο για τελειόφοιτους μαθητές του λυκείου (αυτός ήταν ο αρχικός στόχος του βιβλίου) κι έγραψε έργο κλασικό ―το οποίο, όπως όλα τα κλασικά βιβλία, αφού το διαβάσει κανείς δυσκολεύεται να διανοηθεί πως υπήρξε και μια εποχή της ζωής του πριν απ' αυτό, χωρίς αυτό.

O Φερνάν Mπρωντέλ, ο πατέρας της Nέας Iστορίας, γεννήθηκε το 1902 στη γαλλική επαρχία Mέζ και πέθανε στο Παρίσι το 1985. Agregé d΄histoire στα είκοσι ένα του χρόνια, δίδαξε στην Aλγερία, στο Παρίσι και στη Bραζιλία.

Tο 1940 αιχμαλωτίζεται στο μέτωπο του Pήνου και περνά τα χρόνια του πολέμου στο στρατόπεδο της Λυβέκης. Kατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας συντάσσει τη διατριβή του H Mεσόγειος και ο μεσογειακός κόσμος την εποχή του Φιλίππου B΄ της Iσπανίας (ελλ.μτφρ. Kλαίρης Mιτσοτάκη, Aθήνα, ΜΙΕΤ, 1991-1998), έργο που έμελλε να επιβάλει μια νέα, επαναστατκή αντίληψη της Ιστορίας.

Διετέλεσε στέλεχος των Annales, École Pratique des Hautes Études, καθηγητής στο Collège de France και διευθυντής του Maison des Sciences de l'Homme. Το 1984 εξελέγη μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας. Το εύρος των μελετών του, οι διεθνείς συνεργασίες του και η έκδοση των πολύτομων έργων του σε πολλές γλώσσες του εξασφαλίζουν ηγετική θέση στη διεθνή ιστοριογραφία.

Πίνακας Περιεχομένων