Ιωσήφ Βεντούρας: «Άσμα ασμάτων: Το εβραϊκό κείμενο και οι ερμηνείες του»
Όρμα εραστή μου/ και ίδιο να είσαι ελάφι ή γαζέλα, στα μοσχοβόλα τα βουνά.
Το Άσμα ασμάτων είναι ένα εμβληματικό κείμενο για το οποίο έχουν γίνει περί τις τριάντα αποδόσεις από επιφανείς λογοτέχνες, λόγιους και θρησκευόμενους, στα ελληνικά, πάρα πολλές στο εξωτερικό και οπωσδήποτε δεν θα σταματήσουν να γίνονται και άλλες στο μέλλον. Ο Ιωσήφ Βεντούρας όμως με σαφήνεια τονίζει πως δεν επιχειρεί να αποδώσει λογοτεχνικά το κείμενο αλλά, προσέχοντας τη σημασία της κάθε λέξης ξεχωριστά και αποδίδοντας ακριβώς το νόημά της, να το μεταφράσει από τα εβραϊκά στα ελληνικά. Για τον σκοπό αυτό μελέτησε περισσότερα από 100 βιβλία και τον Μάρτιν Ποπ ειδικά.
Το Άσμα ασμάτων: Το εβραϊκό κείμενο και οι ερμηνείες του, στην επιμελημένη έκδοση του οίκου Νίκας, εκτείνεται σε 227 σελίδες και περιλαμβάνει πίνακες με ονόματα, χρονολογίες, ιστορικά στοιχεία, τίτλους εβραϊκούς και εντυπωσιακά εικαστικά, με εξέχον αυτό του εξωφύλλου με τους δύο εραστές αντικριστά να προκαλούν ο ένας τον άλλο και τον αναγνώστη ειδικά, έχοντας μάλιστα τη διαβεβαίωση του ίδιου του μεταφραστή πως δεν πρόκειται για αλληγορία, αλλά για ερωτικό ποίημα με τολμηρές σεξουαλικές σκηνές.
Πολλοί έχουν εκφραστεί, ο καθείς και η ερμηνεία του, για το τι είναι το Άσμα ασμάτων: αλληγορία, πραγματικότητα, όνειρο, φαντασία, φεμινιστικό διάγγελμα; Απομονώνω για την περίσταση την άποψη του Ρόμπερ Γκρέιβς, που υποστηρίζει πως πρόκειται για γαμήλιο άσμα. Ο Βεντούρας παραθέτει πληθώρα μελετητών και απόψεων, αλλά στην εναρκτήρια παράγραφό του καταθέτει ότι: «Η ερωτική συνεύρεση για την εβραϊκή θρησκεία αποτελεί υποχρέωση και ιερή εμπειρία… αμαρτάνει όποιος αρνείται την επιτρεπόμενη από τη θρησκεία ερωτική δραστηριότητα. Ο άντρας έχει υποχρέωση να χαρίζει ηδονή στη γυναίκα του και να βεβαιώνεται για την ικανοποίησή της». Με αυτά τα λόγια μάς προετοιμάζει για τη μετάφρασή του και για το ερωτικό της περιεχόμενο, γιατί ο έρωτας είναι το μέσο για να αποκτήσει κανείς πνευματική φώτιση. Και η παρόρμηση αυτή είναι εμφανής στην ποίηση του Μεσαίωνα, στον Ιουδαϊσμό, στον Χριστιανισμό και στο Ισλάμ.
Ο Ιωσήφ Βεντούρας, ποιητής και πρόεδρος της Εταιρείας Συγγραφέων, με το σημαντικό δημοσιευμένο του έργο και το περιοδικό του Poeticanet, μας εκπλήσσει κυριολεκτικά με τη μεθοδικότητα της δουλειάς του.
Για το βιβλίο γράφουν εισαγωγικά σημειώματα ο ομότιμος καθηγητής Εβραϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Κέμπριτζ, Nicholas de Lange, και η καθηγήτρια Συγκριτικής Θρησκευτικής Λογοτεχνίας στη Θεολογική Σχολή του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Κίρκη Κεφαλέα.
Πρόκειται για ένα αριστούργημα που δικαίως κεντρίζει κάθε μελετητή, γοητεύει κάθε ποιητή, προκαλεί κάθε μεταφραστή.
Για τον πολύ κόσμο ο ποιητής του Άσματος είναι ο βασιλιάς Σολομών, όμως ο Βεντούρας στην πολύχρονη έρευνά του περίμενε καθημερινά να του αποκαλυφθεί κάποιος άγνωστος συγγραφέας και κατέληξε πως πρέπει να είναι γυναίκα η ποιήτρια, η οποία δεν τολμά να φανερωθεί για ευνόητους λόγους. Η κρυφή της επιθυμία αποδίδεται από τον Ναζίμ Χικμέτ: «Όσα έγραψα είναι η νοσταλγία μου, είναι η δίψα μου που βγήκε από το πηγάδι των ονείρων μας». Γυναίκα, λοιπόν, καταλήγει πως είναι η δημιουργός του Άσματος, μια και στη λεκάνη της Μεσογείου ευδοκιμεί η γυναικεία ποιητική παρουσία. Αναφέρονται από τον συγγραφέα οι: Σαπφώ, Μύρτις, Τελέσιλλα, Πράξιλλα, Ήριννα, Μυρώ, Ανύτη, Νοσσίς κ.ά. Υπάρχει μακρά παράδοση στο είδος.
Ο Βεντούρας παραθέτει το ποίημα στην εβραϊκή γλώσσα, προσθέτει την προφορά με ελληνικούς χαρακτήρες και μετά τη μετάφραση. Για κάθε στίχο παραθέτει σχόλια, τα οποία φωτίζουν αλλιώς εικόνες που ίσως μας φαίνονται απλές. Η πολυσημία του Άσματος βρίσκεται βεβαίως και στο Ταλμούδ και στον εβραϊκό μυστικισμό. Ωστόσο, το κείμενο δεν παύει να είναι λογοτεχνικό, όπως φαίνεται από τον τονισμό του, τον ρυθμό του, τις λογοτεχνικές μεταφορές του, τις αισθησιακές σκηνές του, τις πλούσιες εικόνες του, τα λογοτεχνικά σχήματα, την αναπαράσταση της παλιάς ξεχασμένης ποιμενικής κοινωνίας.
Παράδειγμα περιγραφής της νύφης: «τα μαλλιά σου είναι σαν κοπάδι κατσικιών/που από το Γκιλάντ κατηφορίζουν», «Τα δόντια σου μοιάζουν με κοπάδι πρόβατα/ π’ ανέβηκαν απ’ το λούσιμο». Στην ποιμενική κοινωνία αυτά είναι τα συγκρίσιμα πολύτιμα. «Σαν φέτα ροδιού τα μάγουλά σου/ πίσω από το πέπλο». Εδώ υπονοείται ο βασιλικός οίκος των Ασμοναίων (μέσα του 2ου αι. μ.Χ.) που κρατούσε πιστά όλες τις εντολές, «όπως ένα ρόδι κρατά στο εσωτερικό τους σπόρους του» ή ότι η Σουλαμίτιδα ξεχωρίζει ανάμεσα στις εφτακόσιες γυναίκες και τριακόσιες παλλακίδες του χαρεμιού.
Παράδειγμα αισθησιακής σκηνής: «Σηκώθηκα ν’ ανοίξω στον εραστή μου/ και στάζανε σμύρνα τα χέρια μου/ απ’ τα δάχτυλά μου στάλες από σμύρνα κύλησαν/ στης πόρτας το χερούλι». Ο Βεντούρας προσθέτει την πληροφορία: «Το χέρι της είναι υγρό και αρωματισμένο από τη διείσδυσή του. Μερικοί σχολιαστές βέβαια έχουν την άποψη ότι η νύφη είχε αλείψει με μύρο τα χέρια της πριν κοιμηθεί».
Παράδειγμα ταύτισης του αγαπημένου με την αδελφή:
στην καρδιά μου έδωσες χαρά, αδελφή μου νύφη
έδωσες χαρά στην καρδιά μου μ’ ένα βλέμμα
με μια πέτρα από το περιδέραιό σου
η προσφώνηση «αδελφή μου νύφη» λειτουργεί και με ερωτικό και αδελφικό νόημα. Λέγεται ότι η Σάρα, εκτός από σύζυγος, ήταν και αδελφή του Αβραάμ και πάρα πολύ όμορφη.
«Πόσο ωραία είναι τα πόδια στα σανδάλια σου/ κόρη πρίγκιπα/ οι στρογγυλές λαγόνες σου σαν κόσμημα/ από μαστόρου χέρια». Επειδή τα σανδάλια άφηναν γυμνά τα πόδια, η εικόνα ήταν ελκυστική, πράγμα που διαιωνίστηκε μέχρι τα νεότερα χρόνια. Δεν ξεχνάμε και τις πιο αποκαλυπτικές περιγραφές, όπως: «ο αφαλός σου κύπελλο του φεγγαριού/ όπου δεν λείπει το πιοτό/ η κοιλιά σου ανάχωμα σταριού/ περιφραγμένο κρίνα»· εδώ ίσως εννοεί και το αιδοίο ή την αίθουσα των συνεδριάσεων στον Δεύτερο Ναό ή και τον ομφάλιο λώρο…
«είπα θα ανεβώ στην χουρμαδιά/ θ’ αρπάξω τα κλαδιά της/ τα βυζιά σου είναι σαν αμπελιού κλαδιά/ και τ’ άρωμα του αιδοίου σαν των μήλων». Ο μεταφραστής παραθέτει πολλά ονόματα βιβλικών προσώπων που υπέστησαν τη δοκιμασία και άντεξαν και η φήμη τους θα διαδοθεί και θα σκορπιστεί σε όλη τη γη σαν το άρωμα των μήλων του Κήπου της Εδέμ.
Συμπερασματικά:
Πρόκειται για ένα αριστούργημα που δικαίως κεντρίζει κάθε μελετητή,
γοητεύει κάθε ποιητή, προκαλεί κάθε μεταφραστή. Δικαίως ο Ιωσήφ
Βεντούρας δέχτηκε τη μεγάλη πρόκληση και μας παρέδωσε αυτό το υπέροχο
ποίημα να το απολαύσουμε σε ωραία γλώσσα και με όλες τις ερμηνείες που
έχει το κείμενο.
Άσμα ασμάτων: Το εβραϊκό κείμενο και οι ερμηνείες του
Ιωσήφ Βεντούρας
Νίκας
σ. 228
ISBN: 978-960-296-331-9
Τιμή: 19,08€
Η Ανθούλα Δανιήλ είναι δρ Φιλολογίας, συγγραφέας και κριτικός λογοτεχνίας, μέλος της Ένωσης Ελλήνων Θεατρικών και Μουσικών Κριτικών και μέλος της Εταιρείας Συγγραφέων.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου