Πώς ο "εχθρός του σοβιετικού λαού" συγγραφέας Μπουλγκάκοφ τη γλίτωσε χάρις στον... Στάλιν!

---

Μιχαήλ Mπουλγκάκοφ - Ιωσήφ Στάλιν: μια κρίσιμη για τη ζωή του πρώτου τηλεφωνική συνομιλία 

Όπου ο καταταλαιπωρημένος  σατιρικός αντικαθεστωτικός συγγραφέας , σε μια οριακή για την επιβίωσή του στιγμή, εξαιτίας των συνεχών απαγορεύσεων των έργων του,  απευθύνεται στον Στάλιν και δέχεται μια αναπάντεχη πρόταση από τον πανίσχυρο δικτάτορα

Καθ 'όλη τη διάρκεια του 1920 , ο  μεγάλος αντικαθεστωτικός συγγραφέας Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ (Ο Μετρ και η  Μαργαρίτα) δεχόταν επιθέσεις από κομματικούς διανοούμενους και στελέχη  του Σοβιετικού Κόμματος για τη σατιρική στάση που κρατούσε απέναντι στο καθεστώς . Μέχρι το 1930, όλα τα θεατρικά έργα του είχαν αποκλειστεί από τη Σοβιετική σκηνή και τελικά του επιβλήθηκε γενική απαγόρευση δημοσίευσης , εκθέτοντας τον νεαρό συγγραφέα σε αυτό που χαρακτήρισε  « ισχυρές προοπτικές οικονομικής καταστροφής, λιμοκτονίας στο δρόμο και θανάτου».

Ευρισκόμενος σε  τραγική  κατάσταση, ο Μπουλγκάκοφ έγραψε τρεις  επιστολές προς τις Σοβιετικές αρχές κυβέρνηση, εκθέτοντας με παρρησία και αναλυτικά τις αλλεπάλληλες προσπάθειες λογοκρισίας και εξόντωσής του εκ μέρους του σοβιετικού καθεστώτος ζητώντας άδεια να φύγει από τη Ρωσία ή, εναλλακτικά, να εργαστεί στο θέατρο.

Η πρώτη επιστολή γράφτηκε τον Ιούλιο του 1929 , απευθυνόταν στον ίδιο τον Ιωσήφ Στάλιν και έμεινε αναπάντητη  . 

Λίγο αργότερα έγραψε μια άλλη επιστολή στον Α. Enikudze, γραμματέα του Σοβιετικού Πολιτμπιρό, με σχεδόν το ίδιο αίτημα και δεν έλαβε καμία απάντηση.

Η τρίτη επιστολή γράφτηκε τον Μάρτιο του 1930 και απευθυνόταν στη Σοβιετική  Κυβέρνηση.

Στην πρώτη επιστολή ο Μπουλγκάκοφ διαμαρτυρόταν στον Στάλιν παρουσιάζοντας την έως  τότε συγγραφική πορεία του και τις απαγορεύσεις που επιβλήθηκαν από την σοβιετική λογοκρισία διαδοχικά σε ορισμένα  θεατρικά έργα του, παρά την επιτυχία που είχαν στη σκηνή. Ολοκληρώνοντας την επιστολή κατήγγειλε ότι επιχειρούνταν η συστηματική εξόντωσή του με την αποστέρηση κάθε πόρου ζωής και για το λόγο αυτό ζητούσε να του επιτραπεί να φύγει  με τη σύζυγό του στο εξωτερικό.

Στη  τρίτη  επιστολή του , ο απελπισμένος συγγραφέας εκθέτει αναλυτικότερα από την πρώτη  όλες τις επεμβάσεις εκ μέρους των αρχών εναντίον του ως σατιρικού συγγραφέα και δραματουργού  και ζητά επιτακτικά ή να τον αφήσουν να πάει στο εξωτερικό ή να του δώσουν οποιαδήποτε θέση επιθυμούν στο χώρο του Θεάτρου Τέχνης (από τα καθήκοντα του Σκηνοθέτη έως του απλού εργάτη σκηνής), προκειμένου να εξασφαλίσει τα στοιχειώδη μέσα προς το ζην.

Το γράμμα αυτό φαίνεται ότι έφερε αποτελέσματα . Ο Στάλιν όχι μόνο αντέδρασε , αλλά τον πήρε ο ίδιος στο τηλέφωνο και  έθεσε  στον Μπουλκάκοφ το εξής δίλημμα : ή θα έφευγε από τη Ρωσία ή θα έπιανε δουλειά σύμφωνα με την αξία του  στο Θέατρο . 

Στην αδιανόητη  τηλεφωνική κλήση που έλαβε από τον σοβιετικό δικτάτορα και το δίλημμα που του έθεσε , ο συγγραφέας  έλαβε , τελικά, την (ακατανόητη για πολλούς ) απόφαση να αρνηθεί την πρόταση να φύγει στο εξωτερικό έναντι της τιμητικής αλλά αβέβαιης ,λόγω του αρνητικού κλίματος εις βάρος του ως "εχθρού το σοβιετικού λαού",  απασχόλησης στο θεατρικό χώρο .

Ο Στάλιν κράτησε το λόγο του και ο ο Μπουλκάκοφ εργάστηκε έκτοτε σε διάφορα θέατρα της πρωτεύουσας με διάφορες ιδιότητες. Ο δικτάτορας δεν χρειαζόταν να προσθέσει στην κακή του φήμη άλλον έναν Μαγιακόφσικι και ο συγγραφέας έπρεπε να γεμίσει το στομάχι του. Έκανε τα πάντα από τον βοηθό σκηνοθέτη έως τον λιμπρετίστα σε όπερες. Η χειροτέρευση όμως της υγείας του τον οδήγησε τελικά στο θάνατο από νεφρική ανεπάρκεια, ενώ υπαγόρευε  στη γυναίκα του το τελικό κείμενο του αριστουργηματικού Ο Μετρ και η Μαργαρίτα .

Λίγο πριν από το τέλος με τη σύζυγό του Έλενα Μπουλγκάκοβα... 

__

Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ - Βικιπαίδεια

__________

ΟΙ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΟΥ ΜΠΟΥΛΓΚΑΚΟΦ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΣΤΑΛΙΝ ΚΑΙ ΤΗ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ

 1. ΕΠΙΣΤΟΛΗ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΣΤΑΛΙΝ ( αγγλικό κείμενο)

 

To

The General Secretary of The Party, J.V. Stalin

President of the Central Executive, M.I.Kalinin

Head of the Cultural Department, A. I. Svidersky

A.M.Gorky

From: Writer

Mikhail Afanasyevich Bulgakov

(Moscow, B.Pirogovskaya

35/a, Qr 6, T.2-03-27)

APPLICATION

This year it’s going to be ten years since I started literary activity in the USSR. Out of these ten years, I dedicated the last four to the drama when I wrote four plays. Out of them three plays (Days of Turbins, Zoya’s Flat and Crimson Island) were staged in the state theatres in Moscow, and the fourth one-The Escape was accepted by Moscow Art Theatre for staging, and while the theatre was working on the play, it was banned.

Now I have come to know about the ban on staging of The Days of Turbins and that of The Crimson Island. Zoya’s Flat was taken off after the 200th show during the last season on the instructions of authorities. Thus, by the present theatrical season all my plays appear to have been prohibited, including The days of Turbins, which has completed 300 shows.

Earlier my novella Notes on the Cuffs was banned. The collection of satirical stories Diaboloid was prohibited from being reprinted, collection of short sketches was not published, Moves of Chichikov was not allowed to be staged. Publication of the novel The White Guards in the journal “Russia” was interrupted as the journal itself was banned.

While I was publishing my works, the critics in the USSR paid more and more attention to me, not a single work of mine-be it fiction or drama-not only were deprived of a single encouraging remark, but on the contrary the more my name became popular in the USSR and abroad, more antagonistic the press became towards me, and at last their remarks turned into frantic abuses.

All my works received monstrous, unfavourable criticism; mud was thrown on my name not only in the periodicals but also in such publications as “The Great Soviet Encyclopedia” and “The Literary Encyclopedia”.

Helpless to defend myself, I requested for permission to go abroad, even if it was for a short period. The request was rejected.

My works The Days of Turbins and Zoya’s Flat were stolen and taken abroad. In Riga, one of the publishers wrote the end of my novel The White Guards and thereafter publishing under my name a book with an illiterate end. They started plundering the honorarium, that I was due for abroad.

Then my wife Lyubov Evgeniya Bulgakova applied again for permission to go abroad alone for settling my financial affairs over there, while I offered to stay back as a hostage.

We were not allowed to do that.

Many times I have requested that my manuscripts be returned to me from SPU and either I was refused or I did not receive any answer to my applications.

I requested for permission to send my play ‘The Run’ abroad, in order to save it from theft beyond the boundaries of the USSR.

I was not allowed to do that.

By the end of tenth year, my strength is overtaxed, unable to survive any longer, hounded, knowing fully well that I shall no more be printed and staged in the USSR, driven to nervous breakdown, I decide to approach YOU and request for your efforts to persuade the Government of the USSR to BANISH ME BEYOND THE BOUNDARIES OF THE USSR ALONG WITH MY WIFE L.E.BULGAKOVA, who joins me in this request.

Moscow

“….”July.1929                                                              M.Bulgakov                   

2. Η ΕΠΙΣΤΟΛΗ  ΠΡΟΣ ΤΗ ΣΟΒΙΕΤΙΚΗ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ

 

Η δεύτερη επιστολή του Μπουλγκάκοφ προς τη σοβιετική κυβέρνηση παρέμεινε αδημοσίευτη για περισσότερα από 36 χρόνια. Στη συνέχεια, στο τεύχος Σεπτεμβρίου 1966 του Σοβιετικού περιοδικού Λογοτεχνίας «Ερωτήσεις Λογοτεχνίας», ο λογοτεχνικός ιστορικός Liandres , δημοσίευσε ένα άρθρο με τίτλο «Ένας Ρώσος συγγραφέας δεν μπορεί να ζήσει στην εξορία». Το άρθρο του Liandres ασχολείται ρητά με τον Μπουλγκάκοφ , ιδίως με την επιστολή του προς τη σοβιετική κυβέρνηση, και στο άρθρο του ο Liandres ενσωματώνει την επιστολή θεωρώντας την ως μοναδική.

 

Επιστολή προς την κυβέρνηση της Ε.Σ.Σ.Δ
του Μιχαήλ Αφανάσιεβιτς Μπουλγκάκοφ
οδός Πιρογκόφσκαγια 35Α, διαμέρισμα 6
Απευθύνομαι στην κυβέρνηση της Ε.Σ.Σ.Δ. με την παρακάτω επιστολή:

1

Μετά την απαγόρευση δημοσίευσης των έργων μου, ανάμεσα στους πολίτες που με γνωρίζουν ως συγγραφέα, άρχισαν να ακούγονται φωνές, οι οποίες μου δίνουν μία και μόνο συμβουλή.

Να συγγράψω ένα «κομμουνιστικό θεατρικό έργο» (σε εισαγωγικά θα παραθέτω αποσπάσματα), εκτός από αυτό να απευθυνθώ στην κυβέρνηση της Ε.Σ.Σ.Δ. με επιστολή μεταμέλειας, η οποία θα περιλαμβάνει την απάρνηση των πεποιθήσεών μου, όπως αυτές διατυπώθηκαν κατά το παρελθόν στα λογοτεχνικά μου έργα καθώς επίσης και διαβεβαιώσεις ότι από εδώ και στο εξής θα εργάζομαι ως συγγραφέας, αφοσιωμένος στην ιδέα του κομμουνισμού.

Σκοπός: να σωθώ από τις διώξεις, την ανέχεια και τον αναπόφευκτο θάνατο.

Δεν ακολούθησα τη συμβουλή αυτή. Δεν θα μπορούσα να σταθώ ενώπιον της σοβιετικής κυβέρνησης έτσι όπως θα με συνέφερε, έχοντας συντάξει μια ψευδή επιστολή, η οποία θα ήταν μια ανόητη πολιτική δήλωση. Δεν έκανα επίσης καμιά προσπάθεια να συγγράψω ένα κομμουνιστικό μυθιστόρημα, γνωρίζοντας εκ των προτέρων ότι ένα τέτοιο θεατρικό έργο θα ήταν αποτυχημένο.

Η ώριμη επιθυμία μου να σταματήσουν τα βάσανά μου ως συγγραφέα με υποχρεώνει να απευθυνθώ στην κυβέρνηση της Ε.Σ.Σ.Δ με αυτή την ειλικρινή μου επιστολή.

2

Αναλύοντας τα τετράδια με τα αποκόμματα του Τύπου που έχω, είδα ότι ο Τύπος της Ε.Σ.Σ.Δ τα τελευταία δέκα χρόνια της λογοτεχνικής μου δραστηριότητα τα κατέγραψε σε 301 άρθρα. Από αυτά τα εγκωμιαστικά ήταν μόνο τρία, ενώ τα εχθρικά και υβριστικά 298.

Αυτά τα τελευταία 298 αποτελούν τον καθρέφτη της ζωής μου ως συγγραφέα.

Τον ήρωα του θεατρικού μου έργου «Ημέρες των Τουρμπινί» Αλεξέι Τουρμπίν έχει, με στίχους, χαρακτηριστεί δημοσίως ως «σκύλας γιος», ενώ τον συγγραφέα του θεατρικού έργου τον σύστησαν ως «λυσσασμένο». Με έχουν χαρακτηρίσει ως «λογοτεχνικό σκουπιδιάρη», ο οποίος μαζεύει τα απορρίμματα και τα αποπτύσματα «μιας ντουζίνας επισκεπτών».

Έγραψαν:

«… ο Μίσκα Μπουλγκάκοφ, ο κουμπάρος μου, με συγχωρείτε για την έκφραση, συγγραφέας, όλο με βρομιές ανακατεύεται … Τι είναι αυτό, ρωτάω, αδελφέ μου, τρελάθηκες … Είμαι άνθρωπος εκλεπτυσμένος, πάρε με και δώσ΄ μου με το ταψί στο σβέρκο … για τον καθημερινό άνθρωπο οι Τουρμπινί χρειάζονται όσο χρειάζεται ένα σουτιέν στο σκύλο … Χόρτασε ο γιος της σκύλας. Να βρισκόταν μια υψικάμινος να έβλεπε αν θα έπαιρνε συγγραφικά δικαιώματα ή αν θα είχε επιτυχία…» («Η ζωή της τέχνης» Νο 44, 1927).

Έγραψαν «για τον Μπουλγκάκοφ, ήταν και παραμένει μια νεομπουρζουάδικη τερατογέννηση, που ξερνάει τα δηλητηριώδη σάλια του πάνω στην εργατική τάξη και τα κομμουνιστικά της ιδεώδη» («Κοσμομόλσκαγια Πράβντα» 14/10/1926)

Δήλωσαν ότι μου αρέσει «η ατμόσφαιρα του ξέφρενου σκυλίσιου γάμου, γύρω από την κοκκινοτρίχα γυναίκα του φίλου» (Α. Λουνατσάρσκι, εφημερίδα «Ιζέστια» 8/10/1926) και ότι το θεατρικό μου έργο «Οι ημέρες των Τουρμπινί» «βγαίνει μια απίστευτη βρόμα» (στενογράφημα – ανακοίνωση της Διεύθυνσης Αγκιτάτσιας και προπαγάνδας τον Μάιο του 1927) και λοιπά, και λοιπά ….

Σπεύδω να δηλώσω ότι παραθέτω τα αποσπάσματα αυτά όχι για να παραπονεθώ για την κριτική που μου ασκείται ή για να ασκήσω κάποια πολεμική. Ο σκοπός μου είναι πολύ πιο σοβαρός.

Δεν θέλω να ισχυριστώ, με τα στοιχεία στα χέρια μου, ότι όλος ο Τύπος στην Ε.Σ.Σ.Δ, και μαζί με αυτόν όλες οι υπηρεσίες που είναι επιφορτισμένες με τον έλεγχο του ρεπερτορίου, κατά την διάρκεια όλων των χρόνων της λογοτεχνικής μου δραστηριότητας, ομοφώνως και με ασυνήθιστη ένταση ισχυρίζονταν ότι τα έργα του Μιχαήλ Μπουλγκάκοφ δεν έχουν θέση στην Ε.Σ.Σ.Δ.

Δηλώνω ότι ο Τύπος της Ε.Σ.Σ.Δ έχει απόλυτο δίκιο.

3

Αφορμή για την επιστολή αυτή είναι το θεατρικό μου έργο «Η ερυθρά νήσος».

Το σύνολο της κριτικής στην Ε.Σ.Σ.δ, δίχως εξαιρέσεις, δήλωσε με αφορμή το θεατρικό αυτό έργο ότι είναι «ατάλαντο, άνευρο, ατελές» και ότι αποτελεί «λίβελο κατά της επανάστασης».

Η ομοφωνία ήταν απόλυτη, αλλά ξαφνικά η σύμπνοια αυτή διαλύθηκε προς μεγάλη μου έκπληξη.

Στο τεύχος Νο 22 του περιοδικού «Νέα του ρεπερτορίου», δημοσιεύτηκε η κριτική του Π. Νοβίτσκι, στην οποία έλεγε ότι «Η ερυθρά νήσος» - «είναι μια ενδιαφέρουσα και έξυπνη παρωδία», στην οποία «ορθώνεται η σκιά του Μεγάλου Ιεροεξεταστή, ο οποίος καταπιέζει την καλλιτεχνική δημιουργία, ο οποίος ενθαρρύνει τα δουλικά, χυδαία και ανόητα καλλιτεχνικά στερεότυπα, ο οποίος εκμηδενίζει την προσωπικότητα του ηθοποιού και του συγγραφέα» ότι στην «Ερυθρά νήσο» γίνεται λόγος για «την δύναμη του κακού, η οποία διαπαιδαγωγεί είλωτες, κόλακες και ασπάλακες…» Σημειωνόταν επίσης ότι «αν μια τέτοια σκοτεινή δύναμη υπάρχει, η δυσαρέσκεια και η κακεντρεχής οξύνοια του φημισμένου δραματουργού δικαιώνεται».

Επιστρέψτε μου την ερώτηση – που είναι η αλήθεια;

Σε τελική ανάλυση, «Η ερυθρά νήσος» είναι ένα «ατάλαντο και ατελές έργο» ή μια «έξυπνη αλληγορία»;

Η αλήθεια υπάρχει στην κριτική του Νοβίτσκι. Δεν θέλω να κρίνω αν το θεατρικό μου έργο είναι έξυπνο, αλλά παραδέχομαι πως στο έργο αυτό όντως ορθώνεται η σκοτεινή σκιά το κακού και αυτή είναι η σκιά της Γενικής Διεύθυνσης Ρεπερτορίου. Αυτή είναι που διαπαιδαγωγεί είλωτες, κόλακες και ασπάλακες και τρομαγμένους «υποτελείς». Αυτή είναι που σκοτώνει την δημιουργική σκέψη. Αυτή σκοτώνει την σοβιετική δραματουργία και θα την εξαφανίσει.

Δεν διατυπώνω τις σκέψεις αυτές ψιθυριστά σε μια γωνία. Τις συμπεριέλαβα σε μια δραματουργική αλληγορία και ανέβασα στο θέατρο το έργο αυτό. Ο σοβιετικός Τύπος, υποστηρίζοντας την Γενική Διεύθυνση Ρεπερτορίου, έγραψε ότι η «Ερυθρά νήσος» είναι ένας λίβελος κατά της επανάστασης. Είναι μια επίθεση που στερείται σοβαρότητας. Δεν υπάρχει κανένας λίβελος κατά της επανάστασης στο θεατρικό αυτό έργο για πολλούς λόγους, όπου λόγω της περιορισμένης έκτασης της επιστολής αυτής, δεν μπορώ να παραθέσω. Η αλληγορία δεν είναι λίβελος και η Γενική Διεύθυνση Ρεπερτορίου δεν είναι η επανάσταση.

Όταν όμως ο Γερμανικός Τύπος γράφει ότι «Η ερυθρά νήσος» είναι «το πρώτο στην Ε.Σ.Σ.Δ κάλεσμα για την ελευθερία του Τύπου» (περιοδικό «Μαλαντάγια Γκβάρντια» Νο 1, 1929), έχει δίκιο. Το παραδέχομαι. Η πάλη κατά της λογοκρισίας, κάτω από οποιαδήποτε εξουσία, είναι το χρέος μου ως συγγραφέα, όπως και τα καλέσματα για την ελευθεροτυπία. Είμαι ένθερμος υποστηρικτής αυτής της ελευθερίας και υποθέτω ότι αν κάποιος από τους συγγραφείς σκεφτόταν να την αποδείξει, τότε δεν θα χρειαζόταν να κάνει σαν το ψάρι που δημοσίως δηλώνει ότι το νερό δεν του χρειάζεται.

4

Να μία πλευρά του δημιουργικού μου έργο, η οποία από μόνη της είναι αρκετή ώστε να απαγορευτούν τα έργα μου στην Ε.Σ.Σ.Δ. Με την πλευρά όμως αυτή συνδέονται και όλες οι υπόλοιπες, οι οποίες είναι διακριτές στα σατιρικά μου διηγήματα: τα μαύρα και μυστικιστικά χρώματα (εγώ είναι ένας μυστικιστής συγγραφέας) , με τα οποία απεικονίζονται οι αναρίθμητες αθλιότητες της καθημερινής μας ζωής, με τα οποία είναι διαποτισμένη η γλώσσα μου, ο βαθύτατος σκεπτικισμός αναφορικά με την επαναστατική διαδικασία, η οποία εξελίσσεται στην καθυστερημένη χώρα και η αντιπαράθεσή της με την Μεγάλη Επανάσταση, και το κυριότερο – η απεικόνιση των παράξενων χαρακτηριστικών του λαού μου, των χαρακτηριστικών εκείνων, τα οποία πολύ πριν την επανάσταση προκαλούσαν μεγάλα βάσανα στον δάσκαλό μου Μ. Ε. Σαλτικόφ – Σεντρίν.

Για να μην αναφέρω το γεγονός ότι ο Τύπος της Ε.Σ.Σ.Δ δεν σκέφτηκε ποτέ σοβαρά να λάβει υπόψη του όλα αυτά, αφού ήταν απασχολημένος με την μετάδοση ελάχιστα πειστικών ανακοινώσεων ότι η σάτιρα του Μ. Μπουλγκάκοφ είναι «συκοφαντική».

Μόνο μία φορά , όταν άρχισα να γίνομαι γνωστό, σημειώθηκε, τάχα, με μεγάλη έκπληξη: «Ο Μ. Μπουλγκάκοφ θέλει να γίνει ο σατυρικός συγγραφέας της εποχής μας» («Κνιγκόσα» Νο 6, 1925).

Φευ, το ρήμα «θέλει» είναι εντελώς άστοχο σήμερα. Θα πρέπει να μεταφραστεί στον παρακείμενο χρόνο : Ο Μ. Μπουλγκάκοφ έγινε ο σατιρικός συγγραφέας την εποχή, όπου καμιά πραγματική (διεισδύουσα σε απαγορευμένες περιοχές) σάτιρα δε νοείται στην Ε.Σ.Σ.Δ. με κανένα τρόπο.

Δεν είχα την τιμή να εκφράσω την εγκληματική αυτή σκέψη στον Τύπο. Διατυπώθηκε όμως απολύτως ξεκάθαρα στο άρθρο του Β. Μπλιου   μ (εφημερίδα «Λιτερατούρναγια Γκαζέτα» Νο 6) και το νόημα του άρθρου αυτού περίτρανα μπορεί να συνοψισθεί σε ένα ορισμό: κάθε σατιρικός συγγραφέας στην Ε.Σ.Σ.Δ. απειλεί στο σοβιετικό καθεστώς.

Αναρωτιέμαι λοιπόν, έχω θέση στην Ε.Σ.Σ.Δ;

5

Και, τέλος, τα χαρακτηριστικά των απαγορευμένων μου θεατρικών έργων «Ημέρες των Τουρμπινί», «Φυγή» και του μυθιστορήματός μου «Λευκή Φρουρά»: είναι η επίμονη απεικόνιση της ρωσικής διανόησης ως του καλύτερου κοινωνικού στρώματος της χώρας. Συγκεκριμένα, η απεικόνιση μιας οικογένειας διανοουμένων που κατάγονται από ευγενείς, και η οποία για ένα καπρίτσιο της μοίρας βρέθηκε κατά την διάρκεια του εμφυλίου πολέμου στο στρατόπεδο της λευκής φρουράς, είναι σε άμεση αντιστοιχία με τις παραδόσεις του έργου «Πόλεμος και Ειρήνη». Μια τέτοια απεικόνιση είναι απολύτως φυσιολογική για έναν συγγραφέα που είναι συγγενής με την διανόηση.

Παρόμοια όμως χαρακτηριστικά οδηγούν στο συμπέρασμα ότι ο συγγραφέας στην Ε.Σ.Σ.Δ. μαζί με τους ήρωες του – ανεξάρτητα από τις μεγάλες του προσπάθειες να σταθεί υπεράνω των λευκών ή τον κόκκινων – τον χαρακτηρισμό του λευκοφρουρού – εχθρού, και όπως ο καθένας μπορεί να αντιληφθεί είναι ένας άνθρωπος δίχως μέλλον στην Ε.Σ.Σ.Δ.

6

Το λογοτεχνικό μου πορτρέτο έχει τελειώσει, το οποίο, όμως, είναι και το πολιτικό μου πορτρέτο. Δεν μπορώ να πω τι είδους εγκληματικές προθέσεις κρύβονται στο βάθος του, θα σας παρακαλέσω όμως για ένα πράγμα: έξω από τα όρια αυτού του πορτρέτου μην αναζητήσετε τίποτα. Είναι φτιαγμένο ευσυνείδητα.

7

Τώρα πια είμαι εξοντωμένος.

Η εξόντωση αυτή έγινε δεκτή από την σοβιετική κοινή γνώμη με χαρά και αποκλήθηκε «επίτευγμα».

Ο Ρ. Πίκελς, σημειώνοντας την εξόντωσή μου (εφημερίδα «Ιζβέστια» 15/09/1926), διατύπωσε μια φιλελεύθερη σκέψη: « Με αυτό δεν θέλουμε να ισχυριστούμε ότι το όνομα του Μπουλγκάκοφ» έχει διαγραφεί από τον κατάλογο των σοβιετικών δραματουργών». Και ενθάρρυνε τον μολυσμένο συγγραφέα με τα λόγια «γίνεται λόγος για τα προηγούμενα δραματουργικά του έργα».

Παρόλα αυτά, η ζωή, στο πρόσωπο της Γενικής Διεύθυνσης Ρεπερτορίου, με μια λακωνική της απόφαση, απαγόρευσε όχι κάποιο προηγούμενο, αλλά ένα νέο θεατρικό μου έργο τον «Μολιέρο».

Θα πω εν συντομία: με δύο αράδες τυπωμένες σε επιστολόχαρτο του δημοσίου θάφτηκαν η εργασία μου στις βιβλιοθήκες, η φαντασία μου, το θεατρικό έργο, το οποίο από πλειάδα εξειδικευμένων θεατρικών κριτικών έλαβε διθυραμβικές κριτικές.

Ο Ρ. Πίκελ κάνει λάθος. Δεν εξοντώθηκαν μόνο τα προηγούμενα έργα μου, αλλά και τα έργα που γράφω σήμερα, καθώς επίσης και όλα όσα θα γράψω στο μέλλον. Εγώ προσωπικά, με τα ίδια μου τα χέρια έριξα στο τζάκι το σχεδιάγραμμα του μυθιστορήματος για τον διάβολο, το χειρόγραφο μια κωμωδίας και την αρχή ενός δεύτερου μυθιστορήματος με τίτλο «Το θέατρο».

Όλα μου τα σχέδια είναι καταδικασμένα.

8

Παρακαλώ την Σοβιετική Κυβέρνηση να λάβει υπόψη της ότι εγώ δεν είμαι πολιτικός, αλλά λογοτέχνης και ότι όλη μου την παραγωγή την έδωσε στη σοβιετική σκηνή.

Παρακαλώ να λάβετε υπόψη σας τις παρακάτω δύο κριτικές που δημοσιεύτηκαν στον σοβιετικό Τύπο. Και οι δύο προέρχονται από δεδηλωμένους εχθρούς μου και για το λόγο αυτό έχουν ιδιαίτερη σημασία.

Το 1925 είχε γραφτεί: Εμφανίζεται ένας συγγραφέας, ο οποίος δεν εντάσσεται στην κατηγορία εκείνων που γράφουν ως πάρεργο» (Λ. Άβερμπαχ, εφημερίδα «Ιζβέστια» 20/09/1925), ενώ το 1929 «Το ταλέντο του είναι τόσο προφανές, όσο και ο αντιδραστικός χαρακτήρας του έργου του» (Ρ. Πίκελ, εφημερίδα «Ιζβέστια» 15/09/1929).

Σας παρακαλώ να λάβετε υπόψη σας ότι το να μην μπορώ να γράφω ισοδυναμεί με το ζω ως θαμμένος ζωντανός.

9

Παρακαλώ την Κυβέρνηση της Ε.Σ.Σ.Δ. να δώσει εντολή κατ΄ εξαίρεση να εγκαταλείψω την Ε.Σ.Σ.Δ συνοδευόμενος από την σύζυγό μου Λιουμπόφ Γιεβγιέβνα Μπουλγκάκοβα.

10

Απευθύνομαι στα ανθρωπιστικά αισθήματα της σοβιετικής εξουσίας και παρακαλώ πολύ, εμένα, τον συγγραφέα, ο οποίος δεν μπορεί να είναι χρήσιμος στον εαυτό του, στην πατρίδα, να τον αφήσετε ελεύθερο.

11

Ακόμη κι αν όλα όσα έγραψα δεν είναι πειστικά για εσάς και με καταδικάσουν σε εφ΄ όρου ζωής σιωπής στην Ε.Σ.Σ.Δ., παρακαλώ την Σοβιετική Κυβέρνηση θα μου δώσει εργασία ανάλογη με την ειδικότητά του και να με διορίσει σε ένα θέατρο να εργαστώ ως σκηνοθέτης.

Υπογραμμίζω μετ΄ επιτάσεως την παράκλησή μου για διορισμό, γιατί όλες μου οι προσπάθειες να βρω εργασία στον μοναδικό τομέα, στον οποίο μπορώ να είμαι χρήσιμος στην Ε.Σ.Σ.Δ. ως εξειδικευμένος ειδικός, κατέληξαν σε απόλυτο φιάσκο. Το όνομα μου είναι αποκρουστικό, ώστε κάθε μου πρόταση για εργασία συνάντησε τον τρόμο, ανεξάρτητα από γεγονός ότι στην Μόσχα υπάρχει ένας τεράστιος αριθμός ηθοποιών και σκηνοθετών, διευθυντών θεάτρων, οι οποίοι γνωρίζουν πολύ καλά τις γνώσεις που έχω για την σκηνή.

Προτείνω στην Ε.Σ.Σ.Δ έναν απολύτως έντιμο, δίχως καμιά σκιά υποψίας, ειδικό, έναν σκηνοθέτη, ο οποίος θα αναλάβει με κάθε εντιμότητα να σκηνοθετήσει οποιοδήποτε θεατρικό έργο, αρχής γενομένης από τα θεατρικά έργα του Σαίξπηρ μέχρι σήμερα.

Σας παρακαλώ πολύ να με διορίσετε βοηθό- σκηνοθέτη στο 1ο Θέατρο Τέχνης, στην καλύτερη σχολή, η οποία έχει ως επικεφαλής τους Κ. Σ. Στανισλάφσκι και Β. Ι. Νεμιρόβιτς – Ντάντσενκο.

Εάν δεν με διορίσετε σκηνοθέτη, τότε σας παρακαλώ πολύ να με διορίσετε ως κομπάρσο αλλά και αν αυτό είναι αδύνατο, τότε διορίστε με ως εργάτη σκηνής.

Αλλά αν ακόμη κι αυτό είναι αδύνατο, τότε παρακαλώ την Σοβιετική Κυβέρνηση θα με χρησιμοποιήσει όπως νομίζει αυτή, αλλά να κάνει κάτι, γιατί εγώ, συγγραφέας 5 θεατρικών έργων, γνωστός στην Ε.Σ.Σ.Δ και στο εξωτερικό, είμαι, την παρούσα στιγμή, αντιμέτωπος με το φάσμα της ανέχειας, την έλλειψη στέγης και τον θάνατο.

Μόσχα
28 Μαρτίου 1930.

______________

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 

1. THE CONVERSATION BULGAKOV-STALIN

Bulgakov’s letter was received with some understanding by the Soviet Government. And on 3rd April The Director and Literary Head from The Theatre for Working Youth(TRAM) came to Bulgakov and requested him to join their theatre as Director.

On 18th April Bulgakov got a call from none other than J.V.Stalin. The conversation went on like this:

“Mikhail Afanasyevich Bulgakov?”

“Yes, Yes!”

“Comrade Stalin will now speak to you.”

“What? Stalin? Stalin?”

And there itself he heard a voice with clear Georgian accent:

“Yes, Stalin would be speaking to you. Hello, Comrade Bulgakov!”

“Hello, Joseph Vissarionovich!”

“We received your letter. Read it along with comrades. You will get a proper answer to that…And may be, is it true that are you requesting to be allowed to go abroad? What, have we pestered you so much?”

Bulgakov did not at all expect this question-in fact he did not even expect a call-he got so confused and could not answer at once. He said, “I have been thinking a lot for quite some time on whether a Russian writer could survive outside his motherland. And I feel that he can’t.”

“You are right. I too have the same opinion. Where would you like to work? In The Art Theatre?”

“Yes, I would. But I talked to them about this and they refused.”

“But you submit your application there. I feel that they will agree. We should meet and talk to you some time.”

“Yes, yes! Joseph Vissarionovich, it is very necessary for me to speak with you.”

“Yes, we must find time and meet, definitely. And now I wish you all the best!”

This conversation undoubtedly played a positive role in the life of  M.A.Bulgakov.

He joined Moscow Art Theatre soon after that-in July 1930-and in the evenings worked for TRAM. This continued as long as his health permitted him to work.

-------------

The 1st letter and the Conversation are taken from Mikhail Bulgakov-Pisma, Moscow, 1989.(pp146-149 ;170-178 

******************************

2. Adam Chalmers:Bulgakov's Unique Relationship with Stalin

 3. ΕΝΑ ΒΙΒΛΙΟ ΜΕ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΔΥΟ ΡΩΣΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ ΣΤΟΝ ΣΤΑΛΙΝ 

 

Στις «Επιστολές στον Στάλιν», οι δύο μεγάλοι Ρώσοι συγγραφείς, ο Μπουλγκάκοφ και ο Ζαμιάτιν γράφουν απευθείας στον τρομακτικό ηγέτη, ακολουθώντας μια ρωσική παράδοση του 19ού αιώνα όταν ο Πούσκιν, ο Γκόγκολ και ο Ντοστογιέφσκι έστελναν επιστολές στον τσάρο, εκλιπαρώντας για ζωτικές χάρες. Οι δυο φίλοι ζητούν το πολυπόθητο διαβατήριο για να φύγουν για κάποιο διάστημα στο εξωτερικό και προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν τον Γκόρκι ως μεσολαβητή. Ο Ζαμιάτιν το αποσπά, ο Μπουλγκάκοφ όχι, και πεθαίνει τραγικά το 1940. Τα έργα αμφοτέρων θα εκδοθούν στη Ρωσία μετά τη δεκαετία του 1980.

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΓΡΑ