gerontakos: ΕΣΕΙΣ ΠΟΙΑ ΕΤΥΜΗΓΟΡΙΑ ΘΑ ΒΓΑΖΑΤΕ ΓΙΑ ΕΝΑΝ ΔΟΛΟΦΟΝΟ ΠΟΥ ΕΣΩΣΕ ΜΕ ΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΤΟΥ ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ;

Πέμπτη, Μαΐου 21, 2020

ΕΣΕΙΣ ΠΟΙΑ ΕΤΥΜΗΓΟΡΙΑ ΘΑ ΒΓΑΖΑΤΕ ΓΙΑ ΕΝΑΝ ΔΟΛΟΦΟΝΟ ΠΟΥ ΕΣΩΣΕ ΜΕ ΤΟ ΕΓΚΛΗΜΑ ΤΟΥ ΧΙΛΙΑΔΕΣ ΑΝΘΡΩΠΟΥΣ ;

Στον Peter Schoof

Μια θεατρική παράσταση δεν είναι μια πραγματική δίκη και μια δίκη δεν είναι ακριβώς μια θεατρική παράσταση παρόλο που στα δικαστήρια πολλές φορές οι διάδικοι, οι κατηγορούμενοι, οι μάρτυρες, οι δικαστές μοιάζουν να εμπλέκονται σε μια σχεδόν θεατρική πλοκή και ατμόσφαιρα. Ωστόσο, στο θεατρικό έργο του Φέρντιναντ φον Σίραχ «Terror» (Tρόμος)[1]

ΣΤΟΝ ΑΣΤΕΡΙΣΜΟ ΤΟΥ ΤΡΟΜΟΥ

η θεατρική παράσταση είναι ακριβώς μια δίκη που στο τέλος κρίνεται από τους ίδιους τους θεατές. Φυσικά με την ανάγνωση της απόφασης δεν επέρχονται έννομες συνέπειες και δεν καταγιγνώσκονται ποινές γιατί ούτε το δικαστήριο ούτε το κοινό διαθέτουν πραγματικά την αυθεντία να αποφανθούν περί της ενοχής του κατηγορουμένου. Τα πρόσωπα της δίκης, είναι κυριολεκτικά dramatis personae, είναι ηθοποιοί που ενσαρκώνουν ρόλους και όχι πραγματικοί κατήγοροι, μάρτυρες, δικαστές, κατηγορούμενοι. Τι ακριβώς συμβαίνει λοιπόν με το «Terror»;

Ferdinand von Schirach's "Terror", Deutsches Theater. Photo credit Arno Declair

Ο φον Σίραχ, δικηγόρος ο ίδιος και διαπρεπής ποινικολόγος, έχει δημοσιεύσει τα τελευταία χρόνια συλλογές διηγημάτων που αντλούν την έμπνευσή τους από την πλούσια εμπειρία του συγγραφέα ως συνηγόρου. Tα διηγήματά του δεν είναι ωστόσο ρεπορτάζ διάσημων δικών ή κάτι ανάλογο αλλά συνιστούν από μόνα τους λογοτεχνικά διαμάντια που βασίζονται τόσο σε μια οξυδερκή ανάλυση των περιπτώσεων όσο και σε μια βαθιά κατανόηση των χαρακτήρων. Ο φον Σίραχ γράφει με ενσυναίσθηση για ιστορίες που ξεπερνούν τη φαντασία. Τα κείμενά του περικλείουν ατμόσφαιρες από τον Ε.Τ.Α. Χόφμαν ή τον Έντγκαρ Άλαν Πόε και καμμιά φορά αναπάντεχες τροπές που θυμίζουν τις έξοχες «Απροσδόκητες ιστορίες» τον Ρόαλντ Νταλ. Στο «Terror» ωστόσο αξιοποιεί μια διαφορετική παράδοση: αυτή που ανατρέχει στην Ορέστεια και ειδικά στο τρίτο μέρος, στις Ευμενίδες, στον Έμπορο της Βενετίας ή σε πιο σύγχρονα θεατρικά έργα που έγιναν γνωστά από τον κινηματογράφο, όπως οι 12 Ένορκοι (12 Angry Men). Ίσως εδώ πρέπει να συμπεριλάβουμε ως πρότυπο και την πλατωνική Απολογία του Σωκράτη. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις η πλοκή είναι εν όλω ή εν μέρει και ένα δικαστικό δράμα. Θα έλεγα ότι η πλέον άμεση και ενεργός επίκληση του φον Σίραχ ίσως να είναι τελικά εκείνη που μας φέρνει εγγύτερα προς το αρχαίο δράμα, γιατί είναι εκείνη που αναδεικνύει την πολιτική σημασία της «αναπαράστασης λόγων από τη σκοπιά του δικαίου» σε μια τραγωδία. Στο «Terror» το θέατρο είναι μια δίκη όχι απλώς ενώπιον θεατών αλλά ενώπιον πολιτών. Για το θέμα που πραγματεύεται ο φον Σίραχ αυτό δεν είναι απλώς ενδιαφέρον, είναι κεφαλαιώδες.
Στο θεατρικό του έργο «Terror» ο συγγραφέας επιλέγει και θεματοποιεί μια περίπτωση που αν και δεν είναι πραγματική ιστορία έρχεται για διάφορους λόγους πολύ κοντά στην πραγματικότητα. Το γεγονός στο οποίο αναφέρεται η υπόθεση του έργoυ δεν έλαβε ποτέ χώρα αλλά θα μπορούσε να είχε συμβεί και μάλιστα είναι ένα ενδεχόμενο για το οποίο υπήρξε συγκεκριμένη πρόβλεψη σε έναν νόμο που ψηφίστηκε από την γερμανική ομοσπονδιακή βουλή την επαύριο της τρομοκρατικής επίθεσης στου δίδυμους πύργους. Ένα από τα ερωτήματα που είχαν τότε τεθεί με έναυσμα τα γεγονότα στη Νέα Υόρκη, στην Ουάσιγκτον και στο Πίτσμπουργκ ήταν αν σε μια παρόμοια περίπτωση θα ήταν επιτρεπτό να καταρριφθεί εκ των προτέρων το απαχθέν αεροσκάφος προκειμένου να αποφευχθεί η πτώση του σε έναν σημείο που θα κινδύνευαν να χάσουν τη ζωή τους πολύ περισσότεροι άνθρωποι. Αν γνωρίζαμε την 11η Σεπτεμβρίου 2001 ότι τα απαχθέντα αεροπλάνα κατευθύνονταν στους δίδυμους πύργους και αν ο μόνος τρόπος να αποτρέψουμε την πτώση τους στα κτίρια αυτά ήταν να τα καταρρίψουμε μαζί με τους άτυχους και από κάθε άποψη αθώους επιβάτες τους θα δικαιούμασταν να το πράξουμε;[2] Aυτό είναι το ερώτημα στο οποίο καλούνται ουσιαστικά να απαντήσουν για μια ανάλογη περίπτωση οι θεατές ως ένορκοι και ως πολίτες.

Eva Rothschild, New Past, 2001.
To έργο είναι φόρος τιμής της καλλιτέχνιδας
στα θύματα της 11ης Σεπτεμβρίου.

Ο επισμηναγός Λαρς Κοχ της γερμανικής πολεμικής αεροπορίας κατηγορείται ότι στις 26 Μαΐου 2013 και ώρα 20:21 κατέρριψε ένα Airbus της Λούφτχανσα προκαλώντας τον θάνατο σε 164 επιβάτες. Ο επισμηναγός ενήργησε αυτογνωμόνως, δεν προηγήθηκε κάποια διαταγή από το επιτελείο και ενήργησε με έναν τρόπο που είχε ρητά αποδοκιμαστεί ως επιλογή από το γερμανικό συνταγματικό δικαστήριο το 2006.[3] Το συνταγματικό δικαστήριο είχε κρίνει ότι ο νόμος για την ασφάλεια του εναέριου χώρου που είχε ψηφίσει η γερμανική βουλή ένα χρόνο νωρίτερα και παρείχε αυτή τη δυνατότητα δράσης ως ύστατο μέσο για την αποτροπή ενός πολύ μεγαλύτερου κακού ήταν αντισυνταγματικός ως προς τη συγκεκριμένη του διάταξη: «Η ζωή ενός ανθρώπου δεν επιτρέπεται ποτέ να αξιολογείται εις βάρος κάποιας άλλης ζωής.» Το γεγονός ότι ο τρομοκράτης που είχε απαγάγει το αεροπλάνο είχε την πρόθεση να το ρίξει σε ένα γεμάτο στάδιο 70.000 θεατών δεν άλλαζε τίποτε ως προς την συγκεκριμένη κρίση. Η πράξη του επισμηναγού ήταν παράνομη, ήταν ποινικά κολάσιμη.
Ο φον Σίραχ ξεδιπλώνει μέσα από τους διαλόγους και ειδικότερα τις καταθέσεις των μαρτύρων, τις παρεμβάσεις της εισαγγελέως, τις αντικρούσεις του συνήγορου υπεράσπισης και τις τοποθετήσεις του ίδιου του κατηγορουμένου τα βασικά ερωτήματα που εγείρει η υπόθεση. Τα επιχειρήματα δεν είναι καινοφανή. Έχουν πολλές φορές δοκιμαστεί και ανακλυκλωθεί σε σεμινάρια και εγχειρίδια ηθικής φιλοσοφίας, ποινικού δικαίου και φιλοσοφίας του δικαίου. Η ανθρώπινη ζωή είναι η σημαντικότερη αξία. Πρέπει με κάθε τρόπο να αποτρέπουμε την καταστροφή της και ει δυνατόν να την προάγουμε. Όλες οι ηθικές διδασκαλίες, από τις αμιγώς θρησκευτικές ως τις πιο φιλοσοφικές, δέχονται αυτή την αλήθεια. Δεν αποτελεί συνεπώς η διασφάλιση ζωής για όσο το δυνατόν περισσότερους ανθρώπους μια αναφανδόν καλύτερη εκδοχή έναντι κάθε εναλλακτικής που θα θα συνέβαλε στην ποσοτική μείωση της ανθρώπινης ζωής; Η απάντηση δεν είναι εύκολη γιατί εξαρτάται από τον τρόπο με τον οποίο συλλαμβάνουμε την αξία της ζωής.

Παράσταση "Terror", 10 Οκτωβρίου 2019, Νομική Σχολή, Αμφιθέατρο Σαριπόλων

Θα λέγαμε πάντως ότι ceteris paribus πράγματι έχουμε ένα καθήκον να διαφυλλάξουμε και να προστατεύσουμε τη ζωή όσο γίνεται περισσοτέρων ανθρώπων εφ’ όσον αυτό είναι εφικτό δίχως να προκαλέσουμε σοβαρή «απώλεια αξίας» σε ένα άλλο μέτωπο, δηλαδή χωρίς να πρέπει να προσβάλλουμε το ανάλογο θεμελιώδες δικαίωμα στη ζωή του εαυτού μας ή τρίτων. Η ζωή γίνεται αντιληπτή όχι απλώς ως «αντικειμενική» αξία που πρέπει να προαχθεί αλλά ως ιδιότητα προσώπων που συμβαδίζει και δεν είναι ανεξάρτητη από τα δικαιώματά τους. Σύμφωνα με αυτήν την φιλελεύθερη αντίληψη η ζωή δεν νοείται να προστατεύεται ερήμην των προσώπων και της αυτονομίας τους. Δεν είμαι ως εκ τούτου ηθικά υποχρεωμένος να θυσιάσω τη δική μου ζωή ή εκείνη των συγγενών μου για να σώσω τις ζωές κάποιων ανθρώπων, ενδεχομένως πολύ περισσοτέρων. Απλώς δικαιούμαι (και δικαιούμαι μόνον εγώ) να θυσιάσω κάτι που μου ανήκει, δηλαδή τη ζωή μου για χάρη των άλλων· δικαιούμαι, δηλαδή, να προβώ σε μια πράξη πέραν του οφειλομένου (supererogatory act). Γι’ αυτό και μιλάμε για θυσία ή αυτοθυσία σε αυτές τις περιπτώσεις, κάτι που υπερβαίνει την επικράτεια της υποχρέωσης ή του καθήκοντος και γίνεται ηρωικό. Μέχρις εδώ κανείς δεν θα πρόβαλε αντίρρηση.

[......................................]