Θύμιος Νικολαΐδης: Στην Ελλάδα είναι κοινός τόπος ότι οι επιστήμονες είναι άθεοι

Οι στατιστικές δείχνουν τους Έλληνες ως έναν εκ των πλέον θρησκευόμενων λαών της Ευρώπης

• Σωτήρης Βαλάρης

Πηγή: huffingtonpost.gr

Πιστεύουν στον Θεό οι Έλληνες; Υπάρχει εξήγηση για τα θαύματα; Είναι όλοι οι επιστήμονες άθεοι; Ο Θύμιος Νικολαΐδης, διευθυντής ερευνών στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών και στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, καθώς  κι Επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος SOW –ScienceandOrthodoxyaroundtheWorld, απαντά σε διαχρονικά ερωτήματα που αφορούν τη σχέση Επιστήμης-Εκκλησίας, καταρρίπτοντας στερεότυπα προς όλες τις κατευθύνσεις.


- Ποια είναι η πραγματική σχέση της Επιστήμης με την Εκκλησία σήμερα;

Οι ιστορικοί των επιστημών οι οποίοι τις τελευταίες δεκαετίες έχουν ερευνήσει τις σχέσεις εκκλησίας και επιστήμης; υποστηρίζουν τη θέση της πολυπλοκότητας. Για να μιλήσουμε για τους πιο σημαντικούς: OJohnH. Brooke, (Επιστήμη και θρησκεία: Μια ιστορική προσέγγιση. Ηράκλειο: Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2009), ο RonaldNumbers (Ο Γαλιλαίος στη φυλακή, Αθήνα: Ιανός, 2011) και ο PeterHarrison (TheTerritoriesofScienceandReligion, Chicago: UniversityofChicagoPress, 2015, μεταφράζεται στα ελληνικά) υποστηρίζουν ότι δεν μπορούμε να μιλάμε για μια ενιαία σχέση εκκλησίας-επιστημών. Η σχέση αυτή εξαρτάται από τις περιόδους και τους εκάστοτε εμπλεκομένους. Ως τον 19ο αιώνα, η θρησκεία ταυτιζόταν με τις επιστήμες αλλά και η εκκλησία ως θεσμός ήταν στενά συνυφασμένη με τη διδασκαλία των επιστημών. Ο διαχωρισμός επιστημών – θρησκείας, ο οποίος συντελέστηκε τον 19ο αιώνα, σηματοδότησε μια νέα εποχή σε αυτές τις σχέσεις, και ορισμένες φορές οδήγησε σε συγκρούσεις.

Σήμερα, οι δυο πλευρές επαναπροσδιορίζουν τις δικαιοδοσίες τους και τα όρια μεταξύ τους. Θα πρέπει όμως να ξεκαθαρίσουμε για ποιο ζήτημα μιλάμε. Αν μιλάμε για τη σχέση των επιστημών με τη θρησκεία, ή για τη σχέση τους με την Εκκλησία. Στην πρώτη περίπτωση, πρόκειται για ένα φιλοσοφικό και γνωσιολογικό θέμα και ο διαμεσολαβητής στον διάλογο είναι η φιλοσοφία, ως κοινή γλώσσα επιστημολογίας και θεολογίας. Στη δεύτερη περίπτωση, μιλάμε για έναν διάλογο των επιστημόνων με έναν θεσμό για θέματα που άπτονται κυρίως της ηθικής στην επιστημονική πρακτική: βιοτεχνολογία, ιατρική, τεχνητή νοημοσύνη, περιβάλλον. Και στις δύο περιπτώσεις τα θέματα προς συζήτηση είναι εξαιρετικά ενδιαφέροντα και αφορούν καίρια ζητήματα της ανθρώπινης διανόησης και πρακτικής. Μέχρι ποιο σημείο η επιστήμη μπορεί να εξηγήσει τον φυσικό κόσμο και το φαινόμενο της ζωής; Ποια είναι τα όρια μεταξύ φυσικού και υπερβατικού; Που και πως εμπλέκεται η θεολογική σκέψη με τη φιλοσοφική σε ό,τι αφορά την κατανόησή μας για τον κόσμο; Υπάρχει τελεολογία στο σύμπαν; Αυτά και άλλα παρόμοια καίρια ερωτήματα αφορούν στον διάλογο επιστήμης και θρησκείας. Όσο για τον διάλογο μεταξύ επιστήμης και Εκκλησίας, αυτός αφορά όπως είπαμε κυρίως ηθικά θέματα. Πότε ξεκινά η νοήμων ζωή; Πόσο μπορούμε να επέμβουμε στη φυσική διαδικασία της αναπαραγωγής και εξέλιξης; Ποια είναι τα διακαιώματα και οι δικαιοδοσίες ενός τεχνητού εγκεφάλου; Κάποια από τα θέματα του διαλόγου επιστημών και Εκκλησίας αφορούν και στην οικονομία, όπως το σημερινό οικολογικό πρόβλημα το οποίο σχετίζεται με τον τρόπο ζωής του παγκοσμιοποιημένου δυτικού κόσμου.

 - Είναι η σχέση των Ελλήνων με την εκκλησία ζωντανή ή κληρονομική; 

Για να σας απαντήσω σε αυτό, καθώς δεν είμαι ειδικός, θα βασιστώ στις στατιστικές, κυρίως αυτές του Eurobarometer και του Pew Research Center. Καταρχάς υπάρχουν μεγάλες αποκλείσεις στα εκάστοτε αποτελέσματα των σφυγμομετρήσεων που αφορούν τη σχέση των Ελλήνων με την εκκλησία και την πίστη. Παρόλα αυτά, όλες οι στατιστικές δείχνουν τους Έλληνες ως έναν εκ των πλέον θρησκευόμενων λαών της Ευρώπης, Η τελευταία σφυγμομέτρηση για θέματα θρησκείας έγινε από το PewReasearchCenter το 2018. Η σφυγμομέτρηση αυτή κατατάσσει τους Έλληνες τέταρτους μεταξύ 34 ευρωπαϊκών λαών ως προς το θρησκευτικό συναίσθημα, με πρώτους τους Ρουμάνους και τελευταίους τους Εσθονούς: 55% των Ελλήνων απαντούν ότι η θρησκεία είναι πολύ σημαντική στη ζωή τους, 38% ότι πηγαίνουν στη λειτουργία τουλάχιστο μια φορά την εβδομάδα, 29% ότι προσεύχονται καθημερινά και 59% ότι πιστεύουν με απόλυτη βεβαιότητα στον Θεό. Οι Γάλλοι, οι οποίοι κατατάσσονται εικοστοί έκτοι, έχουν αντίστοιχα ποσοστά 11%, 22%, 11% και 11%, ενώ οι γείτονές μας Βούλγαροι έρχονται δέκατοι όγδοοι με 19%, 19%, 15% και 30%

- Χρειάζεται ένας επιστήμονας της εμβέλειας του Στήβεν Χόκινγκ για να τολμήσει να πει δημόσια ότι δεν υπάρχει Θεός; 

Δεν νομίζω. Aπό τον Laplace και μετά η δήλωση αυτή έχει γίνει κοινός τόπος. Εξαρτάται από τις χώρες. Στη Γαλλία για παράδειγμα, ένας επιστήμονας χρειάζεται αρκετό κουράγιο να δηλώσει δημόσια ότι πιστεύει στον Θεό. Στην Ελλάδα, παρά τη θρησκευτικότητα των Ελλήνων, είναι (λανθασμένος) κοινός τόπος ότι οι όλοι οι επιστήμονες είναι άθεοι.
 

Θύμιος Νικολαΐδης: Στην Ελλάδα είναι κοινός τόπος ότι οι επιστήμονες ...

* Ο Θύμιος Νικολαΐδης είναι Διευθυντής ερευνών στο Ινστιτούτο Ιστορικών Ερευνών και στο Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, καθώς  κι Επιστημονικός υπεύθυνος του προγράμματος SOW –ScienceandOrthodoxyaroundtheWorld, http://project-sow.org/

Προτείνετε μια διόρθωση