Νίκος Παϊζης: «Αντιπαιδαγωγικό και παράλογο το εκπαιδευτικό μας σύστημα»

Κωστοπούλου Μίνα

Εντυπη εκδοση Αυγής

Πηγή: :avgi.gr,  22 Απριλίου 2017

 

"Το σύστημα είναι "κολλημένο" στο ίδιο μοτίβο. Όποια κυβέρνηση και να έρθει, όποιος υπουργός, δεν μπορεί να του μεταβάλλει τον προσανατολισμό του. Φαίνεται στατικό, αλλά δεν είναι, το κινεί η ίδια η παθογένειά του"

Από τις αρχές του 2000, κάθε κυβέρνηση εκπονούσε το δικό της μεταρρυθμιστικό “πλάνο” για την εκπαίδευση. Περισσότερο ή λιγότερο συστηματικά, όλοι οι υπουργοί Παιδείας είχαν κάτι να αλλάξουν. “Καμία μεταρρύθμιση όμως δεν έχει μεταβάλλει την απόδοση της εκπαίδευσης”, όπως τονίζει ο Νίκος Παΐζης, ερευνητής και επιστημονικός Σύμβουλος του Κέντρου Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Πολιτικής της ΓΣΕΕ.
Τα χρόνια 2002-2014 ο σχετικός δείκτης που μελετά το ΚΑΝΕΠ έχει μείνει σχεδόν αμετάβλητος. Στην ερώτηση “γιατί;”, η απάντηση του Ν. Παΐζη είναι χαρακτηριστική: “Οι μεταρρυθμίσεις συνήθως εστιάζουν στην αλλαγή του τρόπου εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και λιγότερο στην βελτίωση της απόδοσης στην υποχρεωτική εκπαίδευση”.
Την ερχόμενη Τρίτη ο Ν. Παΐζης εκ του ΚΑΝΕΠ της ΓΣΕΕ παρουσιάζει την Ετήσια Έκθεση του 2016, που έρχεται να δώσει τόσο την εικόνα του εκπαιδευτικού συστήματος, όσο και να προτείνει κατευθύνσεις για την αλλαγή της εκπαιδευτικής πολιτικής. Πολλά από τα ευρήματα είναι σοκαριστικά -όπως για την κατάσταση των εκπαιδευτικών υποδομών, ή την μέση ηλικία του εκπαιδευτικού προσωπικού.
Λίγα 24ωρα πριν, η “Α” συνάντησε τον Ν. Παΐζη, προκειμένου να αποδώσει από τη θέση του την “ακτινογραφία” του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος. “Στοχεύει στο να λαμβάνουν οι μαθητές τον μέγιστο δυνατό όγκο πληροφοριών, στη μικρότερη δυνατή ηλικία, και το χειρότερο, απευθύνεται κατεξοχήν σε όποιον τελικά τα καταφέρει. Γι’ αυτό άλλωστε τροφοδοτεί την παραπαιδεία και τροφοδοτείται από αυτή”, επισημαίνει. Τι προτείνει; “Ενιαίο στρατηγικό σχεδιασμό από τη προσχολική μέχρι και την τριτοβάθμια και τη δια βίου μάθηση”.

Συνέντευξη στη Μίνα Κωστοπούλου

* Ποια είναι η “ταυτότητα” του ελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος;
Το εκπαιδευτικό μας σύστημα έχει τη δική του λογική, που δεν θα τη βρει κανείς αποτυπωμένη σε νόμους, αποφάσεις ή εγκυκλίους. Βασικά, είναι αντιπαιδαγωγικό και ορισμένες φορές παράλογο. Στοχεύει στο να λαμβάνουν οι μαθητές τον μέγιστο δυνατό όγκο πληροφοριών, στη μικρότερη δυνατή ηλικία, και το χειρότερο, απευθύνεται κατεξοχήν σε όποιον τελικά τα καταφέρει. Γι’ αυτό άλλωστε τροφοδοτεί την παραπαιδεία και τροφοδοτείται από αυτή. Δυστυχώς δεν ακολουθεί ένα ενιαίο στρατηγικό σχέδιο αλλά αναπτύσσεται διακριτά σε κάθε επιμέρους βαθμίδα της εκπαίδευσης. Αυτό το βλέπει κανείς για παράδειγμα στο ποσοστό των μαθητών που χάνουν την τάξη ή προάγονται οριακά. Ενώ στο Γυμνάσιο διαμορφώνεται περίπου στο 10%, στην Α΄ Γυμνασίου είναι ψηλότερο (16%). Το σύστημα επιδεικνύει εξαρχής τη δύναμη και την προτεραιότητα του και “κοπανάει” τους πρωτοετείς μαθητές στο Γυμνάσιο. Όσο για το Λύκειο, ένας στους τρεις μαθητές χάνουν την τάξη ή προάγονται οριακά, ενώ η αντίστοιχη αναλογία αυξάνεται στα ΕΠΑΛ στους ένας στους δύο μαθητές. Κυρίως στη συγκεκριμένη βαθμίδα η εκπαιδευτική λογική και ακεραιότητα του συστήματος έχει εκτεθεί ανεπανόρθωτα.

* Πού αποδίδετε την αποτυχία αυτή;
Το σχολείο δεν μπορεί να εκφράσει τις προσδοκίες της κοινωνίας. Τα νοικοκυριά δίνουν πολλά χρήματα για την εκπαίδευση, ωστόσο οι επιλογές για τη μετέπειτα σταδιοδρομία των παιδιών, τόσο ως προς την επιλογή σχολής στα ΑΕΙ, όσο και στο εργασιακό μέλλον, είναι όλο και πιο περιορισμένες. Αν δει κανείς το εκπαιδευτικό σύστημα με κάποια «συμπάθεια» θα το χαρακτηρίσει τουλάχιστον φοβικό. Δεν είναι τυχαίο ότι δεν υπάρχει καλλιτέχνης που να έχει βγει πρώτος εύκολα στην εγκύκλια ακαδημαϊκή του γνώση. Δεν αποδέχεται το σύστημα ούτε την ιδιαιτερότητα ούτε τη μοναδικότητα των προσώπων, κυρίως φοβάται την όποια εκπαιδευτική καινοτομία. Για να αλλάξει θα πρέπει να έρθει αντιμέτωπο με κάτι πολύ περισσότερο από ένα σχολικό εγχειρίδιο και μια διδακτέα ύλη ανά μάθημα.
Το σύστημα είναι “κολλημένο” στο ίδιο μοτίβο, σε ένα στατικό πρότυπο. Όποια κυβέρνηση και να έρθει, όποιος υπουργός, δεν μπορεί να του μεταβάλλει τον προσανατολισμό του. Φαίνεται στατικό, αλλά δεν είναι, το κινεί η ίδια η παθογένειά του. Κι αν πάει κανείς να στοχεύσει τη ρίζα του προβλήματος, τότε θα έρθει αντιμέτωπος με τον κουρνιαχτό της παθογένειας. Είναι χαρακτηριστικό, πως ενώ επίσημα η διδασκαλία ξένων γλωσσών έχει από δεκαετίας ενσωματωθεί στα προγράμματα σπουδών όλων των βαθμίδων της εκπαίδευσης, το δίκτυο των Κέντρων Ξένων Γλωσσών είναι μεγαλύτερο από το αντίστοιχο των νηπιαγωγείων μας (το ευρύτερο δίκτυο σχολικών μονάδων του εκπαιδευτικού συστήματος). Είναι κυριολεκτικά σε κάθε γειτονιά χωριό. Πώς τα κλείνεις;
Όπως θα δείτε και στην ετήσια έκθεση του ΚΑΝΕΠ που θα παρουσιάσουμε την Τρίτη, ο δείκτης απόδοσης της εκπαίδευσης από το 2002 ώς σήμερα δεν καταγράφει αξιοσημείωτες αυξομειώσεις παραμένει σχεδόν σταθερός. Από μια περίοδο που το υπουργείο Παιδείας είχε χρήματα ως την περίοδο των μεγάλων περικοπών, οι περισσότερες μεταρρυθμίσεις δεν έχουν μεταβάλλει την απόδοση της εκπαίδευσης. Συνήθως εστιάζουν στην αλλαγή του τρόπου εισαγωγής στην τριτοβάθμια εκπαίδευση και λιγότερο στη βελτίωση της απόδοσης στην υποχρεωτική εκπαίδευση.

* Πάντως, πρόσφατη έρευνα του Ινστιτούτου Εκπαιδευτικής Πολιτικής έδειξε ότι η μαθητική διαρροή βαίνει μειούμενη στην Ελλάδα, μάλιστα η χώρα μας ξεπερνάει τις ευρωπαϊκές επιδόσεις και το σχολείο αναδεικνύεται ως καταφύγιο μέσα στην κρίση. Πώς το εξηγείτε;
Η ελληνική κοινωνία είναι απολύτως πεπεισμένη ότι όσο μορφωθεί ο νέος άνθρωπος τόσο ασφαλέστερος θα είναι, θα μπορεί να προκόβει. Είναι ακόμη πολύ λίγα τα χρόνια που η πεποίθηση αυτή άρχισε να κλονίζεται. Αν είσαι απόφοιτος ΑΕΙ και γυναίκα σήμερα, σχεδόν σίγουρα θα βρεθείς εκτός εκπαίδευσης, εργασίας και απασχόλησης για κάποια χρόνια. Κάποια στιγμή, όμως θα βρεις δουλειά. Αν είσαι γυναίκα απόφοιτος Δημοτικού δεν έχει λύση. Γι’ αυτό η οικογένεια θέλει το παιδί να μαθαίνει γράμματα.

"Χρειαζόμαστε ένα σοκ"

* Κατά τη γνώμη σας, τι αλλαγές απαιτούνται σήμερα στην εκπαίδευση;
Έχει δυνάμεις αδράνειας το σύστημα μας. Πρέπει να συμβεί μια αλλαγή που θα το ταρακουνήσει. Μέχρι σήμερα όλους τους βόλεψε ένα σχολείο αποκλειστικά με γνωστικούς στόχους, που δεν έθιγε ζητήματα συλλογικής και προσωπικής έκφρασης εντός της σχολικής κοινότητας. Η μετάβαση από τις άτονες σχολικές κοινότητες στις ολοζώντανες και δημιουργικές προϋποθέτει την επιστράτευση ενός παιδαγωγικού πλαισίου αναφοράς, στόχων και πρακτικών που θα προσαρμόζονται ανά ηλικιακή ομάδα (σε βάθος τριετίας και όχι εξαετίας) θα είναι ένα πρώτο σοκ που θα δοκιμάσει το σύστημα.
Ακόμη, χρειάζονται αλλαγές στα προγράμματα σπουδών, να προσαρμόζονται δηλαδή στις συγκεκριμένες εκπαιδευτικές ανάγκες κάθε τοπικής κοινωνίας, και να “σκύβουν” πάνω από τις εκπαιδευτικές ανισότητες. Ξέρετε, οι εκπαιδευτικές ανισότητες αντιμετωπίζονται με ανισότητα, με έμφαση εκεί που χτυπούν. Στόχος πρέπει να είναι η καλύτερη και πιο ωφέλιμη πληροφορία στην κατάλληλη ηλικία για κάθε μαθητή, και για όλα τα παιδιά, όχι μόνο για όποιον τα καταφέρει. Και αυτό πρέπει να είναι βασική υποχρέωση του κράτους προκειμένου να διασφαλιστεί η πρόσβαση -και η απόλαυση- του μορφωτικού αγαθού από κάθε πολίτη.
Ένα επιπλέον στοιχείο που απαιτείται είναι η ηλικιακή ανανέωση του εκπαιδευτικού προσωπικού. Πρέπει να ζωντανεύουν με χαμόγελο και με όραμα οι εκπαιδευτικές κοινότητες. Και στην παιδεία και στην υγεία χρειάζονται πολύ οι νέοι χαμογελαστοί άνθρωποι. Που προσφέρονται και προσφέρουν. Ξέρετε, μετά τις συνταξιοδοτήσεις και την μη τήρηση της αναλογίας 1 νέος προς 10 συνταξιοδοτούμενους, ακόμα στο Νηπιαγωγείο, η μέση ηλικία του διδακτικού προσωπικού είναι 41-42 ετών, στο Δημοτικό 42, στα Γυμνάσια 46, και στα Λύκεια φτάνει στα 47-48 χρόνια.

"Οι υποδομές “κλείνουν” μια δεκαετία χωρίς καμία ανακαίνιση"

* Ως προς τις υποδομές;
Σε τρία χρόνια, οι εκπαιδευτικές μας υποδομές “κλείνουν” μια δεκαετία χωρίς καμία ανακαίνιση. Αν συνεχιστεί αυτό, θα έχει σοβαρές επιπτώσεις στις εκπαιδευτικές επιδόσεις. Έχουμε σοβαρό πρόβλημα επάρκειας και συντήρησης των υποδομών της εκπαίδευσης. Αλλά και στον επανασχεδιασμό του ρόλου και της ποιότητας των εργαστηριακών υποδομών. Χαρακτηριστικά, στην υποχρεωτική εκπαίδευση, φαίνεται να έχει υποτιμηθεί η αξία των εργαστηρίων ξένων γλωσσών. Γενικώς, με τα μνημόνια στο χώρο της παιδείας δεν εξορθολογίστηκαν οι δαπάνες. Συμπιέστηκαν προς τα κάτω υπερβολικά οι δαπάνες για πάγιες και διαρκείς λειτουργικές ανάγκες.

“Η Ελλάδα έχει έναν από τους υψηλότερους δείκτες εκπαιδευτικής ανισότητας, κυρίως μεταξύ περιφέρειας και αστικών περιοχών”

"Στη Φινλανδία η επίδοση των μαθητών καταγράφει τις μικρότερες διακυμάνσεις"

* Αναφερθήκατε στις εκπαιδευτικές ανισότητες. Στην Ελλάδα σχετίζονται με την κρίση;
Μπορώ να πω ότι δεν σχετίζονται καθόλου με την κρίση. Εξάλλου, περιφέρεια και μεγάλες πόλεις βίωσαν την κρίση εντελώς διαφορετικά χρονικά και ποιοτικά. Πρέπει να δούμε τι είναι ανισότητα, και πώς συνδέεται με άλλα στοιχεία που αποτυπώνουν την κοινωνική, οικονομική, πολιτιστική και ανάπτυξη ταυτότητα της περιοχής; Η πολιτεία οφείλει να το αναγνωρίσει και να το καταγράψει, προκειμένου να θέσει σε εφαρμογή ένα σχέδιο “έκτακτης ανάγκης” για περιπτώσεις τέτοιες.
Οι εκπαιδευτικές ανισότητες είναι επικίνδυνες. Και η Ελλάδα έχει έναν από τους υψηλότερους δείκτες ανισότητας εντός της χώρας, κυρίως μεταξύ περιφέρειας και αστικών περιοχών. Οι διαφορές στην επίδοση των μαθητών που εξηγούνται από το κοινωνικό - οικονομικό - πολιτιστικό στοιχείο ταυτότητας των μαθητών είναι της τάξης του 27%. Και ακόμη, όλα τα εσπερινά Γυμνάσια, Γενικά Λύκεια ή ΕΠΑΛ μοιάζουν μεταξύ τους, κανένα όμως εσπερινό δεν μοιάζει με ένα ημερήσιο σχολείο. Αντίθετα, στην Φινλανδία η επίδοση των μαθητών καταγράφει τις μικρότερες διακυμάνσεις μεταξύ των σχολείων αλλά και εντός του ίδιου σχολείου, από το κέντρο της πρωτεύουσας μέχρι τα σύνορα. Η μικρή διακύμανση στην ποιότητα υποδομών, διδακτικού προσωπικού και χρηματοδότησης, μειώνει τις εκπαιδευτικές ανισότητες και παράγει υψηλά εκπαιδευτικά αποτελέσματα.
Το σύστημα στην Ελλάδα αγνοεί την υπαρκτή γεωγραφική διάσταση των εκπαιδευτικών ανισοτήτων και δεν εστιάζει με μια συνολική πολιτική παρέμβασης στις ζώνες εκπαιδευτικής προτεραιότητας. Για παράδειγμα, γιατί στα νησιά του Ιονίου να καταγράφονται χαμηλές επιδόσεις; Προφανώς και δεν υπολείπονται σε πολιτιστικό κεφάλαιο. Ή τι συμβαίνει μέσα στο Λεκανοπέδιο, στη Δυτική Αττική; Τί συμβαίνει σε περιοχές με υψηλό ΑΕΠ, όπως τα νησιά της χώρας; Γιατί εκεί να κατακρημνίζονται τα εκπαιδευτικά αποτελέσματα;

“Το σύστημα πρόσβασης είναι σύστημα ντόμινο”

* Ποια η γνώμη σας για τις αλλαγές που σχεδιάζονται για την πρόσβαση στην Τριτοβάθμια;
Το σύστημα πρόσβασης είναι σύστημα ντόμινο. Δεν ξέρω κατά πόσο θα πρέπει να ενδιαφέρει ότι είναι αδιάβλητο. Το σύστημα πρέπει να είναι αποτελεσματικό και φυσικά αδιάβλητο. Έτσι κι αλλιώς ο συνολικός ανταγωνισμός είναι μικρός. Από τα 100 παιδιά, τα 80 μπαίνουν στα ΑΕΙ με ένα αδιάβλητο σύστημα. Μόλις 20 όμως από τα 80 μπαίνουν κατά δήλωσή τους σε τμήματα πρώτης ή δεύτερης ή τρίτης επιλογής τους. Πρέπει πράγματι να αλλάξει και το σύστημα πρόσβασης. Εκτός από αδιάβλητο πρέπει να γίνει αποτελεσματικότερο, ποιοτικότερο και ουσιαστικό.
Το εκπαιδευτικό σύστημα θα μεταρρυθμιστεί με ενιαίο στρατηγικό σχεδιασμό από την προσχολική μέχρι και την Τριτοβάθμια και τη διά βίου μάθηση. Η μεταρρύθμιση αυτή πρώτα θα αγκαλιάσει τα αποπαίδια και τα παραπαίδια του συστήματος, σε κάθε επίπεδο και βαθμίδα του. Χωρίς αυτά η ανάπτυξη και η κοινωνική συνοχή της χώρας δεν πατάει στέρεα στα πόδια της!

Παρουσιάζονται τα βασικά μεγέθη της ελληνικής εκπαίδευσης

Την Τρίτη 25 Απριλίου το Κέντρο Ανάπτυξης Εκπαιδευτικής Πολιτικής της ΓΣΕΕ παρουσιάζει την Ετήσια Έκθεση του 2016 για την Εκπαίδευση, με θέμα «Τα βασικά μεγέθη της εκπαίδευσης: Η ελληνική πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Το εθνικό πλαίσιο αναφοράς». Πρόκειται για το δεύτερο μέρος μιας μεγάλης έκθεσης, στο πλαίσιο της μεγάλης ερευνητικής προσπάθειας που ξεκίνησε το ΚΑΝΕΠ το 2004.
Η παρουσίαση θα γίνει στις 10.00 στο Αμφιθέατρο του Μουσείου Ακροπόλεως.
Μετά την παρουσίαση θα ακολουθήσουν τοποθετήσεις από τον υπουργό Παιδείας, Κώστα Γαβρόγλου, και την τομεάρχη Παιδείας της Ν.Δ., Νίκη Κεραμέως. Θα διεξαχθεί στρογγυλή τράπεζα με τη συμμετοχή των πρώην υπουργών Παιδείας, Μ. Γιαννάκου και Ν. Φίλη, του προέδρου του ΕΣΕΑΑΔ (πρώην ΕΣΥΠ), Σπ. Γεωργάτου

.