Αλχημιστής, τσαρλατάνος, τυχοδιώκτης

;

Αλεσσάντρο Καλιόστρο - Βικιπαίδεια

******************

Ένας μάγος στον Διαφωτισμό

The New York Times*

Διαβάστε το άρθρο στα αγγλικά=> *BOOKS OF THE TIMES; An Alchemist Who Made Himself a Golden Boy

 

Κόμης Καλιόστρο. O Γιόχαν Στράους τιτλοφόρησε μια οπερέτα με το όνομά του και ο Μότσαρτ έπλασε έναν παρόμοιο ήρωα στον «Μαγικό αυλό». O Γουίλιαμ Μπλέικ τού αφιέρωσε εγκωμιαστικούς στίχους και ο Αλέξανδρος Δουμάς τον απαθανάτισε σε ένα δεκάτομο ιστορικό μυθιστόρημα. Με την περίπτωσή του κατά νου, φιλοσόφησαν ο Τόμας Καρλάιλ και ο Βάλτερ Μπένγιαμιν. Μαζί του ψυχαγωγήθηκε ο πρίγκιπας της Ουαλλίας και η Μεγάλη Αικατερίνη τον πέταξε έξω από τη Ρωσία.
Μορφή σε κιαροσκούρο
Ο Ναπολέων τού απένειμε την τιμή ότι ξεκίνησε τη Γαλλική Επανάσταση, τον κατασκόπευε ο Καζανόβα, ο Λουδοβίκος ΙΣΤ΄ και η Μαρία Αντουανέτα τον φυλάκισαν στη Βαστίλλη, ο Πάπας Πίος ΣΤ΄ τον καταδίωξε απειλώντας τον με την Ιερά Εξέταση και, για να έρθουμε στις μέρες μας στον κινηματογράφο τον υποδύθηκαν ο Ορσον Ουέλς και ο Κρίστοφερ Γουόκεν - και οι δυο τους ηθοποιοί με ξεχωριστή επίδοση σε ρόλους αμφίσημων, πολύσημων, πολυπρόσωπων, μυστηριωδών ατόμων.
Ο ίδιος ο Καλιόστρο διατεινόταν ότι είναι θεραπευτής, οραματιστής, μάγος και αλχημιστής, ικανός να δημιουργήσει χρυσάφι. Παρουσιαζόταν ως συνταγματάρχης, κόμης, ως ο Μεγάλος Κόπτης, ο μυθικός ιερέας που ίδρυσε την Αιγυπτιακή Στοά ακόμη και ως ο Περιπλανώμενος Ιουδαίος.
Ο Καλιόστρο, κόμης, αλχημιστής μάγος ή με οποιονδήποτε χαρακτηρισμό επιθυμεί να τον αποκαλέσει κανείς, ήταν μια από τις αξιοσημείωτες φυσιογνωμίες που μετέχουν στη συγκεκριμένη ιστορική στιγμή τους και ταυτόχρονα στην ανθρώπινη αφροσύνη γενικά. Τη βιογραφία του την πρώτη έως τώρα, που εκδόθηκε πρόσφατα - «O τελευταίος αλχημιστής. O κόμης Καλιόστρο, άρχων της μαγείας στην εποχή του Ορθολογισμού» (Χάρπερ Κόλινς, 272 σελίδες, 25,95 δολάρια), συνέγραψε ο Ιαν Μακάλμαν, διευθυντής του Κέντρου Ανθρωπιστικών Σπουδών του Εθνικού Πανεπιστημίου της Αυστραλίας.

Όπως πολλοί διάσημοι, είχε άσημη καταγωγή. Γεννηθείς ως Τζουζέπε Μπαλσάμο το 1743, τα παιδικά του χρόνια πέρασε στις φτωχογειτονιές του Παλέρμο, κινούμενος μεταξύ νομιμότητας και παρανομίας. Αυτήν την ευπαθή ισορροπία, μεταρσιωμένη όμως σε ένα ανώτερο, κοινωνικά και πνευματικά, επίπεδο, διατήρησε σε όλη του τη ζωή, χάνοντάς τη μερικές φορές και καταλήγοντας στη φυλακή.
Ηταν προικισμένος με ασυνήθιστη ευφυΐα, που έκανε τα μάτια του να αστράφτουν και, συνεπικουρούμενος από σπάνια ευγλωττία, έφθασε να περνά ως άνθρωπος χαρισματικός. H Ελίζα φον ντερ Ρέκε, μια από τους ευγενείς που μάγεψε με τα χαρίσματά του, στη μετέπειτα πορεία του, έλεγε πως ήταν το εξαιρετικότερο πλάσμα που γνώρισε ποτέ.Τέτοιοι άνθρωποι, όμως, προερχόμενοι από το πουθενά, όπως αργότερα ήταν ο Ρασπούτιν χρειάζονται και την εύνοια της τύχης. H τύχη, καθώς γράφει η Πατρίτσια Κοέν στους «Νιου Γιορκ Τάιμς» έπνευσε στο πλευρό του, όταν το 1776, μετά από μιαν άγονη περίοδο στο Λονδίνο, προσχώρησε στη Μασονική Στοά. «Αυτός ο μυστικός κόσμος έδωσε στον Τζουζέπε το πλαίσιο για την ανάπτυξη των ξεχωριστών ικανοτήτων και της φιλοδοξίας του», γράφει ο βιογράφος του.
Μυστικότης μεν, αλλά μέσω της μυστικότητας και εξαιτίας της, ο Καλιόστρο (επώνυμο δανεισμένο από έναν θείο του), απέκτησε πλήθος επαφών σε όλη την Ευρώπη και μαζί ένα φωτοστέφανο αρχαίας μαγείας και μυστηρίου. Τα εκμεταλλεύθηκε δεόντως και ταξίδεψε από το Λονδίνο στην Αγία Πετρούπολη και από τη Βαρσοβία στο Παρίσι, οργανώνοντας «σεάνς», προβαίνοντας σε αλχημιστικά πειράματα και θεραπεύοντας από φτωχοδιάβολους των πόλεων έως αριστοκράτες.
Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι η περίπτωσή του υπογραμμίζει ένα κοινωνικό φαινόμενο. O ίδιος περνούσε ως μάγος των εποχή των Φώτων και του Ορθού Λόγου? και σε περιόδους κοινωνικής μετάβασης, φυσιογνωμικά ασχημάτιστες, την Γαλλία του τέλους του 18ου αιώνα, τη βιομηχανική Αμερική του ύστερου 19ου αιώνα και τη μετασοβιετική Ρωσία, μετά το 1990, παρατηρείται μια μαγγανεία των μαζών με το απόκρυφο. Άλλωστε την εποχή του Καλιόστρο, η επιστήμη είχε ακόμη τη μυστικιστική της πλευρά. O Φρίντριχ Αντον Μέσμερ χρησιμοποιούσε το «ζωικό μαγνητισμό» για να υπνωτίζει ασθενείς στο Παρίσι και τη Βιέννη και ο επιστήμονας Εμάνουελ Σβέτενμποργκ αξίωνε ότι επικοινωνούσε με τον κόσμο των πνευμάτων και των αγγέλων.
Φθάνοντας ο Καλιόστρο στο Παρίσι βρήκε έτοιμο ένα πολυάριθμο εσμό θαυμαστών αλλά ενεπλάκη στη διαβόητη υπόθεση του «περιδέραιου της βασιλίσσης», στην οποία ο Καρδινάλιος ντε Ροάν εξαπατήθηκε παρασυρόμενος στην αγορά ενός διαμαντένιου κολιέ, δήθεν προορισμένου για τη Μαρία Αντουανέτα, το οποίο, όμως, κατέληξε στα χέρια ενός απατεώνα, που το πούλησε στο Λονδίνο.
Ο Καλιόστρο κατέληξε στη φυλακή απ' όπου όμως απελευθερώθηκε ελλείψει στοιχείων και οι εχθροί τού Λουδοβίκου ΙΣΤ΄ χρησιμοποίησαν το σκάνδαλο για να υπονομεύσουν τη μοναρχία.
Πιόνι ή παίκτης;
Για να αφηγηθεί την ιστορία ο βιογράφος αντλεί από πολυάριθμες περιγραφές συγχρόνων, ημερολόγια, νομικά έγγραφα, μητρώα και κατοπινές ιστορικές εργασίες. O ίδιος ο Καλιόστρο δεν έγραψε απομνημονεύματα της πολυκύμαντης ζωής του, έτσι παραμένει άγνωστο, από πρώτο χέρι, τι πίστευε ο ίδιος για τον ρόλο που έπαιζε στις εξελίξεις: ήταν πιόνι ή παίκτης, θύμα ή πρωτεργάτης, πλατύς νους ή απλώς φιλόδοξος μεγαλομανής; Τελικά παραμένει αίνιγμα όπως ήταν για τους σύγχρονούς του, ίσως και για τον ίδιο τον εαυτό του.
Μετάφραση: kathimerini.gr

 

  " Οι άνθρωποι θα πιστέψουν ό,τι θέλω εγώ να πιστέψουν:". Μια ατμοσφαιρική ταινία για ένα θρυλικό μυστηριώδη τυχοδιώκτη και γητευτή...

Black Magic (Cagliostro, 1949) , του Gregory Ratoff

Επί της ουσίας γυρισμένη από τον ίδιο τον πρωταγωνιστή της (Όρσον Γουέλς), η ιστορία του "Μάγου Καλιόστρο" βασίζεται στη νουβέλα του Αλεξάνδρου Δουμά πατρός "Memoirs of a Physician", η..."αφήγηση" του οποίου διατρέχει όλο το φιλμ. Πατέρας και Υιός Δουμάς (ένας σχεδόν αγνώριστος Ρέιμοντ Μπαρ) συναντιούνται στην εναρκτήρια σεκάνς του φιλμ, συζητώντας για τα θέματα στα οποία εργάζονται τελευταία, γεγονός που οδηγεί τον πρεσβύτερο εκ των δύο να ξεδιπλώσει τις περιπέτειες του "Κόμη Καλιόστρο".
Πράγματι, το "Black Magic" μοιάζει με φιλμ του Γουέλς : οι φωτοσκιάσεις, οι ιλιγγιώδεις κινήσεις της κάμερας κι όλη αυτή η στροβιλιστική "αύρα" της Μοίρας που περιβάλλει τις ερμηνείες του Γουέλς στα φιλμ που έχει ο ίδιος σκηνοθετήσει, είναι παντού διάχυτες. Το φιλμ είναι δομημένο σαν ένα φλασμπάκ (με μια τουλάχιστον σεκάνς να παρουσιάζεται σαν φλασμπάκ μέσα σε... φλασμπάκ) και υπάρχουν κανα δυο σημεία όπου ο Καλιόστρο (κατά κόσμον Τζόζεφ Μπαλσάμο), στο ζενίθ της επιρροής που ασκεί στον απλό κόσμο, καυχιέται πως μπορεί να τους κάνει να πιστέψουν ό,τι θέλει αυτός - φέρνοντας στο νου τον παρόμοιο κομπασμό του στον Πολίτη Κέην : "οι άνθρωποι θα σκεφτούν ό,τι τους πω εγώ να σκεφτούν"! Η ταινία ταλαιπωρείται αρκετά από την γραφικότητα των διαλόγων, διαθέτει όμως μια ρυθμικότητα και μία ενέργεια που μάλλον δύσκολα θα έπαιρνε από άλλον σκηνοθέτη. 

Το στόρι ξεκινά κάπου στη Νότια Γαλλία, στα τέλη του 18ου αιώνα. Εκεί όπου ένα νεαρό αγόρι θα αναγκαστεί να παρακολουθήσει τον απαγχονισμό των Τσιγγάνων γονιών του, που έχουν καταδικαστεί για Μαγεία. Το μίσος του για εκείνον που ευθύνεται για την απώλεια των γονιών του θα μετατραπεί σε μανία εναντίον όλων των ανθρώπων που βρίσκονται σε υψηλές θέσεις. Κι αυτό θα τον οδηγήσει να σύρει ακόμα και τη γυναίκα που θα αγαπήσει (Νάνσυ Γκιλντ) σε μια αχρεία συνωμοσία με σκοπό τη δυσφήμιση της Βασίλισσας της Γαλλίας (μέσω ενός τεχνάσματος που αποτελεί το flipside του αντίστοιχου στο "Σιδηρούν Προσωπείο", του ιδίου συγγραφέως). Ο νεαρός Τζόζεφ θα μεγαλώσει διοχετεύοντας στα πλήθη το έμφυτο ταλέντο του στον "υπνωτισμό", αν κι ο ίδιος δεν έχει ακούσει ποτέ και δεν γνωρίζει τον όρο. Στο δρόμο του θα βρεθεί ένας γιατρός που θα προσπαθήσει να τον πείσει να θέσει το χάρισμά του στην υπηρεσία της θεραπευτικής κοινότητας. Όμως ο ήρωας προτιμά την "τωρινή ανταμοιβή απ την αιώνια ευγνωμοσύνη"! Υιοθετεί το ψευδώνυμο "Καλιόστρο" (από έναν αστερισμό) και ξεκινάει να κατακτήσει τον κόσμο... 

Όπως συμβαίνει σχεδόν πάντα με ιστορίες που τις περιβάλλει το τραγικό στοιχείο, ο από μηχανής θεός είναι εκεί για να προσφέρει την τελική λύση και την κάθαρση! Ο Καλιόστρο ήταν ένας τύπος που έπαιζε με την υπερβολική πίστη και τη συναισθηματική αστάθεια των άλλων. Θα φτάσει στο Παρίσι, κατακτώντας αυτό το κέντρο εξουσίας, πλούτου και κυνικής κουλτούρας. Παρά την περιφρόνηση και τη χλεύη των Παριζιάνων γιατρών που τον θεωρούσαν τσαρλατάνο, θα βρει τους δρόμους στρωμένους με χρυσάφι. «Με επευφημούν επειδή ελπίζουν να πάρουν, χωρίς να δώσουν», αναφωνεί σε μια σκηνή μειδιώντας. Και θα τους κάνει να δώσουν. Τα πάντα. Στην αίθουσα του δικαστηρίου, στους δρόμους, στις παράγκες και τα παλάτια, όλοι θα γίνουν δικοί του… για να παίξει μαζί τους το Θεό! Και γιατί όχι; Για ποιόν άλλο λόγο να του ‘χει δοθεί αυτή η δύναμη; "Ο Θεός κάποτε ήρθε στη Γη ως άνθρωπος. Ίσως αυτή τη φορά να ξαναπλάσει τον κόσμο όπως του αρέσει", μονολογεί. Η παράνοια τον κυκλώνει. Τίποτα δεν μπορεί να σταματήσει κάποιον που πιστεύει πως δεν γεννήθηκε μόνο για να θεραπεύει τους αρρώστους, αλλά και να καθοδηγεί, να ηγείται και να κυβερνά! Άλλωστε η ζωή του έχει διδάξει πως είτε σε ζητωκραυγάζουν είτε σε μαστιγώνουν, είναι το ίδιο συναίσθημα…Δεν υπολογίζει όμως, σε κάτι για το οποίο ακόμα κι ο Θεός σηκώνει τα χέρια ψηλά : Μπορείς να κάνεις μια γυναίκα σκλάβα σου, μπορείς να ελέγξεις το μυαλό της, αλλά δεν μπορείς να την κάνεις να σε αγαπήσει, όταν αγαπάει άλλον…
Το "Black Magic" είναι εξαιρετικό φιλμ, που ενδυναμώνεται τόσο από την ερμηνεία του Γουέλς όσο και από την ανοιχτή, ανενδοίαστη θεατρικότητα του όλου εγχειρήματος, που στα χέρια άλλου σκηνοθέτη δεν ξέρω αν θα λειτουργούσε τόσο καλά!

Δημοσιεύτηκε 8th June 2015http://filmcracker.blogspot.gr από τον χρήστη Παναγιώτης Μπούγιας