Το γερμανικό χρέος χωρίς ηθικά βάρη
Ένα ταμείο για την αποκατάσταση της «κοινής» ιστορίας Γερμανίας-Ελλάδας
Πηγή: www.thetoc.gr, 11 Φεβ. 15
Αντί να ασχοληθούν με το συναισθηματικά φορτισμένο ζήτημα των πολεμικών αποζημιώσεων, Βερολίνο και Αθήνα θα πρέπει να δημιουργήσουν ένα μελλοντικό ταμείο για την αποκατάσταση της «κοινής» τους ιστορίας.
Ο θρίαμβος του ΣΥΡΙΖΑ του Αλέξη Τσίπρα, στις εκλογές του περασμένου μήνα, σημαίνει ότι η παλιά συζήτηση για το αν η Γερμανία εξακολουθεί να οφείλει στην Ελλάδα πολεμικές αποζημιώσεις έπεσε πάλι στο τραπέζι. “Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε αυτό που είναι ένα ηθικό καθήκον, μια υποχρέωση στην ιστορία ... να διεκδικήσουμε το κατοχικό δάνειο”, είπε ο Τσίπρας, απευθυνόμενος στο κοινοβούλιο την Κυριακή.
Οι απαιτήσεις για πολεμικές αποζημιώσεις θεωρούνται συχνά ταχυδακτυλουργικό κόλπο των υπό "πτώχευση" Ελλήνων, που προσπαθούν να σβήσουν τα χρέη τους
Ο αναπληρωτής καγκελάριος της Γερμανίας, Ζίγκμαρ Γκάμπριελ, έχει οριστικά απορρίψει τις απαιτήσεις του Τσίπρα. “Η πιθανότητα είναι μηδενική." Οι απαιτήσεις για πολεμικές αποζημιώσεις θεωρούνται συχνά ταχυδακτυλουργικό κόλπο των υπό "πτώχευση" Ελλήνων, που προσπαθούν να σβήσουν τα χρέη τους, εξαπατώντας φτωχούς Γερμανούς φορολογούμενους, παίρνοντας τα σκληρά κερδισμένα ευρώ τους. Αλλά αξίζει να ρίξουμε μια πιο προσεκτική ματιά για το είδος του χρέους για το οποίο ουσιαστικά μιλάμε.
Τα 3,5 χρόνια κατοχής της Ελλάδας από την ναζιστική Γερμανία ήταν αιματηρά και καταστροφικά. Στο συνέδριο για τις πολεμικές αποζημιώσεις στο Παρίσι, το 1945, έγιναν δεκτοί υπολογισμοί που ανέβαζαν τις ζημιές στην Ελλάδα στα 7 δισεκατομμύρια προπολεμικά δολάρια. Θα πρέπει να κάνουμε σαφές ότι αυτό δεν αποτελεί αυτομάτως την προτεινόμενη αποζημίωση, όπως συχνά έχει υποστηριχθεί από Έλληνες πολιτικούς και δημοσιογράφους: Ο σκοπός του συνεδρίου δεν ήταν να καταλήξει σε απόλυτα ποσά, αλλά να επεξεργαστεί ποσοστά από μια έως τότε ανυπολόγιστη δεξαμενή επανορθώσεων.
Αλλά τα κριτήρια για το πώς αυτή η δεξαμενή έπρεπε να διαιρεθεί, που καταρτίστηκαν από τις ΗΠΑ, ήταν κυρίως προς όφελος των μεγάλων δυνάμεων και όχι των "μικρότερων συμμάχων”. Οι συνεισφορές στη συνολική συμμαχική πολεμική προσπάθεια (πολεμικές δαπάνες, στρατιωτικές θητείες και πολεμικά υλικά) αντισταθμίστηκαν πιο γενναιόδωρα από τα βασανιστήρια, τον θάνατο, την καταστροφή και την αντίσταση. Στα επόμενα χρόνια, η Ελλάδα αποζημιώθηκε από την Διασυμμαχική Υπηρεσία Αποζημιώσεων με εμπορεύματα αξίας, σύμφωνα με διάφορους ισχυρισμούς, από 25-80 εκατομμύρια δολάρια.
Το 1953, ένα αμερικανικής έμπνευσης «κούρεμα» του γερμανικού εξωτερικού χρέους - από την προπολεμική και την μεταπολεμική εποχή- συμφωνήθηκε στο Λονδίνο
Την ίδια στιγμή, κορυφωνόταν η συναίνεση μεταξύ των Δυτικών ότι η Δυτική Γερμανία έπρεπε να ανοικοδομηθεί και να ενισχυθεί ως προπύργιο ενάντια στη σοβιετική απειλή. Ως εκ τούτου, η αποκατάσταση σε είδος από τη διάλυση εγκαταστάσεων της βιομηχανίας ("demontage”) σταδιακά διακόπηκε και αντικαταστάθηκε από το σχέδιο Μάρσαλ, που σχεδιάστηκε για την ανοικοδόμηση της κατεστραμμένης δυτικοευρωπαϊκής υποδομής. Το 1953, ένα αμερικανικής έμπνευσης «κούρεμα» του γερμανικού εξωτερικού χρέους - από την προπολεμική και την μεταπολεμική εποχή- συμφωνήθηκε στο Λονδίνο, ενώ τα "θέματα των απαιτήσεων που απορρέουν από τον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο", "αναβλήθηκαν μέχρι την τελική διευθέτηση του προβλήματος", η οποία δεν αναμενόταν πριν από την γερμανική επανένωση (η οποία, με τη σειρά της, δεν αναμενόταν να γίνει σύντομα).
Προς το τέλος της δεκαετίας του '50, η γερμανική κυβέρνηση υπέκυψε τελικά στις πιέσεις και συμφώνησε να καταβάλει ένα κατ 'αποκοπή ποσό σε όσους "επηρεάστηκαν από εθνικοσοσιαλιστικές διώξεις βάσει της φυλής τους ... ή κοσμοαντίληψης" ως "εθελοντική αποζημίωση". Η Ελλάδα έλαβε 115 εκατομμύρια γερμανικά μάρκα - ένα ποσό που έχει έκτοτε γίνει αντικείμενο μύθων και θρύλων κι από τις δύο πλευρές του ελληνο-γερμανικού χάσματος.
Περαιτέρω αποζημίωση για τις ζημίες του πολέμου δεν έγινε δεκτή, για τον δήθεν λόγο ότι μόνο μια επανενωμένη Γερμανία θα μπορούσε να συμφωνήσει να κάνει τέτοιες πληρωμές, αλλά αποτελούσε κοινό μυστικό ότι η κυβέρνηση της Γερμανίας προσπάθησε ενεργά να αναβάλει την πληρωμή επ 'αόριστον ("μέχρι τις ελληνικές καλένδες”) - ακόμη και μετά την επανένωση. Τον Μάιο του 1990, ο τότε υπουργός Εξωτερικών, ο Χανς- Ντιτριχ Γκένσερ κινήθηκε γρήγορα, στέλνοντας στις διάφορες σχετικές γερμανικές πρεσβείες (συμπεριλαμβανομένης και αυτής στην Αθήνα) μυστικά σημειώματα που περιέγραφαν πώς θα μπορούσαν να αποκρουστούν τα αιτήματα για αποζημιώσεις.
Ένα άλλο επιχείρημα που χρησιμοποιήθηκε ήταν ότι η Ελλάδα είχε λάβει γενναιόδωρη διμερή στήριξη από το ΝΑΤΟ και την ΕΕ.
Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του '90, το πιο συνηθισμένο επιχείρημα των Γερμανών πολιτικών, κατά των επανορθώσεων, ήταν η πάροδος του χρόνου - παρότι η Γερμανία είχε αναγκαστεί από το διαιτητικό δικαστήριο Γερμανίας -συμμάχων να καταβάλει 47 εκατομμύρια γερμανικά μάρκα σε αποζημιώσεις, το 1974, για ζημίες από τον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο, 60 χρόνια μετά την έναρξη του πολέμου. Ένα άλλο επιχείρημα που χρησιμοποιήθηκε ήταν ότι η Ελλάδα είχε λάβει γενναιόδωρη διμερή στήριξη από το ΝΑΤΟ και την ΕΕ, στην οποία η Γερμανία ήταν ο μεγαλύτερος συνεισφέρων – ένα επιχείρημα που θόλωνε το ζήτημα μεταξύ επενδύσεων σε μελλοντική συνεργασία και πολεμικών ενοχών και εξιλέωσης.
Όσο λάθος κι αν υπήρξαν τα επιχειρήματα της γερμανικής κυβέρνησης, ήταν ίσως κατανοητά. Η χορήγηση μιας και μόνης πληρωμής επανορθώσεων, έκανε τους αξιωματούχους σε μια πρόσφατα ενοποιημένη Γερμανία, με επείγουσες ανάγκες για επενδύσεις στα ανατολικά, να αναρωτιούνται πού θα κατέληγε η ιστορία.
Είναι πράγματι σημαντικό σε αυτή την περίπτωση να γίνει διάκριση μεταξύ των πληρωμών αποζημιώσεων για τα εγκλήματα πολέμου και τις επιστροφές των λεγόμενων Besatzungsanleihe: Μηνιαία δάνεια που απαιτήθηκαν από την ελληνική κυβέρνηση στα 1942-1944 για να πληρωθούν τα έξοδα συντήρησης του ελληνικού στρατού, για την περαιτέρω στρατιωτική δραστηριότητα στη Μεσόγειο, ακόμα και για παράδοση τροφίμων από την Ελλάδα του λιμού στο "Afrika Korps” του Ρόμελ. Στις αρχές του 1945, τις τελευταίες ημέρες του Τρίτου Ράιχ, μια ομάδα υψηλόβαθμων Γερμανών οικονομολόγων υπολόγισε αυτό το γερμανικό χρέος (Reichsschuld) προς το ελληνικό κράτος στα 476 εκατομμύρια μάρκα του Ράιχ, περίπου € 10 δις σήμερα.
Σε σύγκριση με το συναισθηματικά φορτισμένο ζήτημα των πολεμικών επανορθώσεων, αυτό το χρέος δεν έχει ηθικά βάρη. Θα μπορούσε - και πρέπει - να αποτελέσει τη βάση για συνομιλίες σχετικά με την ίδρυση ενός “μελλοντικού ταμείου”, ενός ιδρύματος αφιερωμένου στην κοινή αποκατάσταση μιας "κοινής" ιστορίας και της χρηματοδότησης ενός συμβολικού έργου υποδομής.
Μόνο το Βερολίνο έχει τη δύναμη να ξεκινήσει συνομιλίες για μια ιστορική συνένωση με την Ελλάδα...σχετικά με την ύπαρξη αυτού του χρέους, το οποία είχε αναγνωριστεί επίσημα ακόμη και από το ναζιστικό καθεστώς.
Αυτό όμως θα απαιτούσε σημαντική αλλαγή στάσης εκ μέρους της Γερμανίας. Μόνο το Βερολίνο έχει τη δύναμη να ξεκινήσει συνομιλίες για μια ιστορική συνένωση με την Ελλάδα. Μέχρι τότε, θα συνεχίσει να υπάρχει μια παράλογη κατάσταση, όπου δημοκρατικά εκλεγμένες γερμανικές μεταπολεμικές κυβερνήσεις όλων των χρωμάτων εξακολουθούν να βρίσκονται σε άρνηση σχετικά με την ύπαρξη αυτού του χρέους, το οποία είχε αναγνωριστεί επίσημα ακόμη και από το ναζιστικό καθεστώς.
* Ο Χάγκεν Φλάισερ είναι ομότιμος καθηγητής σύγχρονης ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το πιο πρόσφατο βιβλίο του είναι “Οι πόλεμοι της μνήμης: Β 'Παγκοσμίος Πολέμος στη Δημόσια Ιστορία".
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου