Λένα Διβάνη: Δεν εκπαιδευθήκαμε ποτέ στον ρεαλισμό
Η συγγραφέας, με αφορμή τη νέα της
ιστορική μελέτη, μιλά στο «Βήμα» για τη δύσκολη σχέση Ελλάδας και
«ξένων», τον Τρικούπη και τον Βενιζέλο, τον αβέβαιο εκσυγχρονισμό και
τον υπαρκτό λαϊκισμό
ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: Το Βήμα, 15/02/2015
«Ο εκσυγχρονισμός πολεμήθηκε ανηλεώς
στην Ελλάδα από τις ντόπιες ελίτ που έβλεπαν τα κεκτημένα τους να
απειλούνται» υπογράμμισε η Λένα Διβάνη
Λένα Διβάνη
Η «ύπουλος θωπεία» –
Ελλάδα και ξένοι, 1821-1940
Εκδόσεις Καστανιώτη, 2014,
σελ. 544, τιμή 26,63 ευρώ
Ασφαλώς οι περισσότεροι τη γνωρίζουν ως συγγραφέα. Η Λένα Διβάνη ωστόσο άρχισε να δημοσιεύει ιστορικές μελέτες προτού αρχίσει να εκδίδει τα μυθιστορήματά της. Επιδίδεται μεν στη μυθοπλασία, πλην όμως εξακολουθεί να διδάσκει Ιστορία Ελληνικής και Βαλκανικής Εξωτερικής Πολιτικής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Στο παρελθόν έχει ασχοληθεί, μεταξύ άλλων, με ζητήματα εθνικισμού και μειονοτήτων. «Καταπιάστηκα
με τις μειονότητες το 1995, όταν το Μακεδονικό ήταν σε πλήρη έξαρση.
Ανέκαθεν έρρεπα προς τα δύσκολα και αμφιλεγόμενα θέματα. Η πεποίθησή μου
ότι έπρεπε να το κάνω νίκησε τότε τον φόβο μου πως μπορεί να φάω και
ξύλο» είπε η ίδια στο «Βήμα».
Η Ελλάδα και οι ξένοι
Τα τελευταία τρία χρόνια, καθώς η τρόικα πηγαινοερχόταν στην Ελλάδα
και το αντιμνημονιακό κλίμα εντεινόταν, εκείνη εργαζόταν μέσα σε «μια περιρρέουσα ατμόσφαιρα μίσους απέναντι στους ξένους δανειστές και επιτηρητές της χώρας»,
κάτι που τροφοδότησε την ερευνητική της επιμονή. Το νέο της ιστορικό
δοκίμιο «Η "ύπουλος θωπεία" - Ελλάδα και ξένοι, 1821-1940» συνιστά
μια πρώτη απόπειρα να ανιχνευθούν οι πλέον θεμελιώδεις εκφάνσεις της
δύσκολης και πολύπαθης σχέσης μεταξύ της Ελλάδας και των «ξένων». Ο
τίτλος προέρχεται από μια φράση του διανοούμενου πολιτικού Γεωργίου Φιλάρετου - «πατέρας της ελληνικής δημοκρατίας» κατά τον Ελευθέριο Βενιζέλο - , ο οποίος θεωρούσε ότι η Ελλάδα καταστράφηκε στον πόλεμο του 1897 επειδή εγκλωβίστηκε δολιοτρόπως μεταξύ της «υπούλου θωπείας της Δύσεως» και των «οδόντων της άρκτου», δηλαδή της Ρωσίας.
Η Λένα Διβάνη, πέρα από την έρευνα που έκανε στη Γενεύη, στα αρχεία της Κοινωνίας των Εθνών και του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού, έκανε, το δίχως άλλο, και μια βουτιά στα βαθιά. Το πεδίο είναι, ομολογουμένως, αχανέστατο. Από πού να αρχίσει κανείς και πού να σταματήσει; Η ίδια, έχοντας επίγνωση της όλης δυσκολίας του εγχειρήματος, έστρεψε την προσοχή της στον τρόπο με τον οποίο αντέδρασε η τραυματισμένη και καχύποπτη Ελλάδα σε καθετί το «εισαγόμενο» και «εκ των άνω» επιβαλλόμενο, από τις πολιτικές ιδέες και τις οικονομικές πρακτικές ως τα κοινωνικά ήθη και τις τεχνολογικές εξελίξεις.
«Στην Ιστορία περιοδολογούμε πάντοτε με νόημα. Αρχίζω από το 1821 και τις συνθήκες ίδρυσης του νεοελληνικού κράτους και τελειώνω το 1940, όταν πλέον αλλάζει συνολικά το διεθνές περιβάλλον και επικρατεί ο διπολισμός. Στον 19ο αιώνα έχουμε μια απολύτως ετεροβαρή σχέση: μια μικρή χώρα (Ελλάδα) την οποία ελέγχει (μέσω των λεγόμενων δανείων της ανεξαρτησίας) μια μεγάλη χώρα (Αγγλία). Εχουμε επομένως μια μικρή χώρα που ακολουθεί τον ισχυρό, η οποία έχει ελάχιστα περιθώρια ελιγμών και είναι μονομερώς εξαρτημένη. Μετά το 1940 συμβαίνει περίπου το ίδιο, με τις ΗΠΑ αυτή τη φορά. Στη διάρκεια όμως του Μεσοπολέμου υπήρξε ένα "ευλογημένο" διάστημα που την Ελλάδα δεν την ήθελε κανείς και είχε πέσει σε "κενό εξάρτησης". Η δυναμική εκείνης της περιόδου με γοήτευσε. Η χώρα βέβαια παρέμενε ξενοφοβική και εσωστρεφής στις αρχές του 20ού αιώνα. Ωστόσο η μικρή και αδύναμη Ελλάδα είχε την ευκαιρία, εντός του ανεκτικού πλαισίου λειτουργίας της Κοινωνίας των Εθνών, του πρώτου διεθνούς διακρατικού οργανισμού, να διευρύνει τους ορίζοντές της, να αυτονομηθεί κατά το δυνατόν και να εκσυγχρονιστεί, να βηματίσει μόνη της εκμεταλλευόμενη την τεχνογνωσία των προηγμένων κρατών-μελών. Η Κοινωνία των Εθνών υλοποιούσε τότε ένα θαύμα που εμείς το αγνοήσαμε τελικώς» εξήγησε η Λένα Διβάνη.
Αυτό ακριβώς περιγράφει στο βιβλίο της, πώς δηλαδή «πήγαν άκλαυτες» ελπίδες και ειλικρινείς προσπάθειες για τον μετασχηματισμό του κρατικού μηχανισμού και της κοινωνίας από τα έξω «εξαιτίας των προκαταλήψεων και της δαιμονοποίησης "των ξένων" από τις δυνάμεις του λαϊκισμού» που κυριαρχούν με σχετική ευκολία στην Ελλάδα.
Εκσυγχρονισμός και ρεαλισμός
ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΤΗ ΣΥΝΕΧΕΙΑ=> Λένα Διβάνη: Δεν εκπαιδευθήκαμε ποτέ στον ρεαλισμό
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου