Σε πολλές χώρες της Ε.Ε. η πολιτική υποβαθμίζεται σε μια υπόθεση για λίγους και εκλεκτούς, απειλώντας την ουσία της Δημοκρατίας
Πριν από μερικές εβδομάδες σε μια συζήτηση με ευρωβουλευτές αριστερών κομμάτων άκουσα κάποιον να υποστηρίζει με θέρμη την άποψη ότι το πρόβλημα της Αριστεράς είναι ότι δεν διαθέτει επαγγελματίες συμβούλους και επικοινωνιολόγους για να αντιμετωπίσει την υπεροπλία των συντηρητικών κομμάτων στο επίπεδο της προπαγάνδας.
Η προσέγγιση αυτή δεν έχει προφανώς καμιά σχέση με τις «κινηματικές παραδόσεις» της Αριστεράς, αλλά δείχνει κάτι ακόμα. Η άποψη περί της κυριαρχίας κάποιων «ελίτ» έχει πλέον μετατραπεί σε «δόγμα» της πολιτικής. Κάποιοι κάνουν λόγο για «ειδημονοκρατία». Συνήθως όμως οι διάφοροι «ειδήμονες» έχουν αυθαιρέτως αυτοχριστεί ως τέτοιοι. Το αποτέλεσμα είναι να βλέπουμε πολιτικούς να προχωρούν σε παράδοξες συμπεριφορές, σε σύγκρουση με την πραγματικότητα, ως αποτέλεσμα της καθοδήγησης κάποιων συμβούλων.
Αποφασίζουν για μας χωρίς εμάς
Αν η συμπεριφορά κάποιων πολιτικών είναι έως έναν βαθμό δική τους επιλογή, το θέμα αποκτά πολύ σοβαρότερες διαστάσεις όταν οι ντιρεκτίβες αφορούν αποφάσεις κυβερνήσεων ή ακόμα και ολόκληρης της Ευρωπαϊκής Ένωσης, που καθίστανται υποχρεωτικές για την κοινωνία. Τέτοια παραδείγματα έχουμε όλο και συχνότερα το τελευταίο διάστημα. Τα μέτρα της πανδημίας με τους αυστηρούς διασυνοριακούς περιορισμούς, τα «απόρρητα συμβόλαια» των εμβολίων με αδιαφανείς διαδικασίες, οι αποφάσεις για ενεργειακή «λιτότητα» και οι συμφωνίες της Ε.Ε. για τη «γενναία» αγορά LNG, η χρηματοδότηση των πολεμικών δαπανών για την Ουκρανία είναι μόνο μερικά δείγματα αποφάσεων που λαμβάνονται από έναν στενότατο κύκλο ανθρώπων, χωρίς καμία λαϊκή νομιμοποίηση, αφορούν ωστόσο τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων.
Η εξέλιξη αυτή προφανώς φαντάζει φυσιολογική στους εγκεφάλους εκείνων που θεωρούνται κάτοχοι της «γνώσης» και αυτοπροσδιορίζονται άλλοτε ως ειδικοί, άλλοτε ως «άριστοι» και άλλοτε ως ψυχροί επαγγελματίες τεχνοκράτες.
Ωστόσο αυτές οι διαδικασίες, που τείνουν πλέον να αποτελέσουν κανονικότητα σε όλη τη δημοκρατική Ευρώπη, δεν είναι άσχετες με την υποχώρηση της Δημοκρατίας, που καταγράφουν διαφορετικές μελέτες και η οποία επιταχύνεται. Αυτές τις ημέρες μια έρευνα του Ινστιτούτου V-Dem του Πανεπιστημίου του Γκότενμπουργκ υποστήριζε ότι η Δημοκρατία παγκοσμίως επιστρέφει στα επίπεδα προ του 1989, όταν ο πλανήτης πανηγύριζε για το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.
Δεν απορρίπτουν τη Δημοκρατία
Εξίσου αποκαρδιωτική είναι και η κατάσταση στην Ευρώπη. Το γεγονός, για παράδειγμα, ότι στις τελευταίες ευρωεκλογές το ποσοστό συμμετοχής έπεσε μόλις στο 51%, με τη Σλοβακία να κρατά το αρνητικό ρεκόρ με 29%, δεν οφείλεται ούτε σε ικανοποίηση με την υπάρχουσα κατάσταση ούτε σε σκέτη αδιαφορία. Οι έρευνες δείχνουν ότι οι Ευρωπαίοι πιστεύουν στη Δημοκρατία, αλλά είναι ολοένα και λιγότερο ικανοποιημένοι από τον τρόπο λειτουργίας της. Κυρίως θεωρούν ότι δεν μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο λήψης των αποφάσεων. Οι ευρωεκλογές του ερχόμενου χρόνου θα είναι κομβικές, γιατί πιθανότατα το ποσοστό θα πέσει ξανά δημιουργώντας πλέον σοβαρά ερωτήματα για τον ρόλο και τον βαθμό εκπροσώπησης των κοινωνιών από το μοναδικό εκλεγμένο όργανο της Ε.Ε., το Ευρωκοινοβούλιο.
Επιστρέφοντας σε αυτό που λέγαμε στην αρχή, θα πρέπει να σημειώσουμε ότι ήταν πάντα μέλημα της Αριστεράς να επιδιώκει να κινητοποιήσει τους πολίτες και όχι να θέλει να τους υποκαταστήσει από εταιρείες συμβούλων και δημοσίων σχέσεων.
Τα συντηρητικά κόμματα βολεύονται με τη λογική μιας κοινωνίας δύο τρίτων, που σε ακραίες περιπτώσεις και με την αδιάκοπη συρρίκνωση της μεσαίας τάξης μπορεί να καταλήξει και του 50/50. Αυτοί που κάτω από την επίδραση των διευρυνόμενων ανισοτήτων περιθωριοποιούνται κοινωνικά, επιλέγουν συχνά και την πολιτική περιθωριοποίηση. Το όφελος για τα συστημικά κόμματα είναι προφανές. Η εναλλαγή εξουσίας αφορά μόνο εκείνους που λιγότερο ή περισσότερο ευνοούνται ή έστω βολεύονται από το σύστημα. Αυτοί εκλέγουν «αντιπροσώπους». Οι υπόλοιποι απλώς δεν ψηφίζουν. Ένα μικρό κομμάτι τους, που παραμένει συνήθως ελεγχόμενο, να ταυτίζεται με ακροδεξιές απόψεις, που ακούγονται «αντισυστημικές» ή ριζοσπαστικές, αλλά επί της ουσίας δεν κάνουν τίποτα περισσότερο από το να απορροφούν τους κραδασμούς του συστήματος.
Η λογική της αριστοκρατίας
Ουσιαστικά μιλάμε για αποφάσεις που λαμβάνει μια ελίτ μαζί με τους δορυφόρους της. Τη θεωρία αυτή υπερασπίστηκαν μάλιστα και δημόσια κάποιοι «αυταρχικοί φιλελεύθεροι», όπως η Γερμανίδα Ουλρίκε Γκέρο*, που ανοιχτά μιλούσε για μια νέα αριστοκρατία ως το ιδανικό μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αυτοί δηλαδή που έχουν πρόσβαση στη γνώση και στις πληροφορίες, που διαθέτουν τα μέσα για να τις αποκτήσουν, που έχουν τον χρόνο να ασχοληθούν με τα κοινά ως μια «ενασχόληση πολυτελείας». Πρόκειται για απομάκρυνση από τη λογική της «συμπεριληπτικής Δημοκρατίας» και τη μετατροπή της σε μια Δημοκρατία των επιλεκτικών αποκλεισμών. Από αυτή την άποψη, η επιλογή της «αριστείας» ως παράσημο δεν είναι καθόλου τυχαία.
Οι Δημοκρατίες αυτές δικαιολογημένα αποκαλούνται από κάποιους άλλους ως ελαττωματικές, αφού δεν αντιπροσωπεύουν ολόκληρη την κοινωνία και τις ανακατατάξεις της. Ενέχουν επίσης τον κίνδυνο της χειραγώγησης των πολιτών από αυταρχικούς ηγέτες, όπως έχουμε δει να συμβαίνει σε μια σειρά από χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Ο Βίκτορ Όρμπαν και οι αδερφοί Κατσίνσκι δεν κατάργησαν πλήρως τη Δημοκρατία. Απλώς αυτοπροβλήθηκαν ως «ειδήμονες», ως προστάτες του απλού πολίτη, που έχει πειστεί ότι υπάρχουν άλλοι που γνωρίζουν καλύτερα από τον ίδιο ποιο είναι το καλό του. Αυτό ισχύει για ένα ολοένα και μεγαλύτερο κομμάτι της κοινωνίας. Η τάση αυτή ενισχύεται από θεωρίες για «τέλος των ιδεολογιών» στην πιο «διανοουμενίστικη» εκδοχή της ή του «όλοι ίδιοι είναι» στην πιο λαϊκίστικη, που θέλουν να αποστειρώσουν την πολιτική ως υπόθεση μάνατζμεντ. Είναι το τελευταίο καταφύγιο αποτυχημένων συνταγών του νεοφιλελευθερισμού, κάτι που εσχάτως ολοένα και εντονότερα βιώνουμε και στην Ελλάδα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου