Η ανάγνωση μιας απόφασης
που κρίθηκαν ακατάλληλοι για διδασκαλία
περιγράφονται αρκετοί αρνητικοί τύποι γυναικών και ένας μόνον θετικός.Υπεύθυνοι του αγγλικού Πανεπιστημίου του Ρέντινγκ (University of Reading) αποφάσισαν ν’ αφαιρέσουν από τη διδασκαλία μέρος ενός αρχαίου ελληνικού ποιήματος με την αιτιολογία ότι μπορούσε να προκαλέσει «δυνητική δυσφορία» στους φοιτητές, μολονότι κανένας φοιτητής δεν είχε προηγουμένως παραπονεθεί, ούτε είχε εγείρει ένσταση.
Την πέτρα του σκανδάλου αποτέλεσε το περίφημο ιαμβικό ποίημα του Σημωνίδη του Αμοργίνου όπου παρελαύνουν διάφοροι γυναικείοι τύποι (απ. 7 West). Ο ποιητής, με πιθανή καταγωγή από τη Σάμο, πέρασε στην Αμοργό το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, γύρω στα μέσα ή προς το τέλος του 7ου αι. π.Χ. Από το συγκεκριμένο ποίημα σώζονται 118 στίχοι, στους οποίους περιγράφονται αρκετοί αρνητικοί τύποι γυναικών και ένας μόνον θετικός· κάθε γυναικείος χαρακτήρας παρομοιάζεται μ’ ένα ζώο ή στοιχείο της φύσεως.
Έτσι, η γυναίκα-γουρούνα είναι ανοικοκύρευτη, βρόμικη και λαίμαργη· πονηρή και στρεψόδικη η γυναίκα-αλεπού· φιλοπερίεργη, φλύαρη και αλανιάρα η γυναίκα-σκύλα· τεμπέλα, κουτή και φίλαυτη η γυναίκα-χώμα· απρόβλεπτη και ασταθής η γυναίκα-θάλασσα· πεισματάρα, φαγού και ακόλαστη η γυναίκα-γαϊδούρα· άχαρη, κλέφτρα, νυμφομανής αλλ’ αηδιαστική στον έρωτα η γυναίκα-νυφίτσα· φαντασμένη, φιλάρεσκη και σπάταλη η γυναίκα-φοράδα· άσχημη και κακιά η γυναίκα-μαϊμού· εργατική, συνετή και αφοσιωμένη η γυναίκα-μέλισσα.
Οι δηκτικότατοι στίχοι του Σημωνίδη αρκούν για να του προσάψουν μισογυνισμό· είναι γραμμένοι από άνδρα για άνδρες σε μια ανδροκρατούμενη κοινωνία, όπως και οι ψογεροί στίχοι εις βάρος του γυναικείου φύλου που απαντούν πιο μπροστά στον Ησίοδο (Εργα 78, 82, 702-5).
Εάν ψάξει κανείς βαθύτερα, θα διαπιστώσει ότι οι παραπάνω μώμοι αποτελούν μέρος μιας πανάρχαιης λαϊκής παράδοσης σχετικής με τον ανταγωνισμό των δύο φύλων και την αμοιβαία λοιδορία μεταξύ τους. Επιπλέον, δεν είναι τυχαία η χρήση του ιαμβικού μέτρου στο ποίημα του Σημωνίδη, καθώς ο ίαμβος ήταν κατάλληλος για ένα ανεπιτήδευτο είδος ποίησης με καθημερινά θέματα και στόχο τη διασκέδαση. Η βίαιη προσβολή, ο ψόγος και η κοροϊδία ανδρών ή γυναικών αποτελούσαν αναπόσπαστο στοιχείο του ιάμβου.
Γι’ αυτό τον λόγο, με ιάμβους επιτίθεται ο Αρχίλοχος στον μέλλοντα πεθερό του επειδή ο τελευταίος αθέτησε τις υποσχέσεις του. Το ίδιο μέτρο χρησιμοποιεί και ο Ιππώναξ για να υβρίσει όποιον δεν συμπαθεί. Ανυπόφορα υβριστικός μπορεί να γίνει ο Κάτουλλος για όποια γυναίκα δεν του έχει φερθεί σωστά (11.17-20, 42) και φαρμακερές είναι οι επιθέσεις του Οράτιου σε μάγισσες ή ερωτομανείς γριές (Epod. 8, 12, 17).
Όσο κι αν σοκάρουν ή δυσαρεστούν οι έξυπνοι στίχοι των Σημωνίδη και Ιππώνακτα που κατάφεραν να φτάσουν μέχρι τις μέρες μας, δείχνουν πόσα πολλά από την ποικιλία και ζωντάνια της αρχαίας ελληνικής ποίησης έχουμε χάσει. Η κλασική αρχαιότητα (ελληνική και ρωμαϊκή) περιλαμβάνει έναν ολόκληρο κόσμο πολλών εποχών με θετικές και αρνητικές πλευρές. Οι φοιτητές που έχουν επιλέξει να σπουδάσουν την κλασική γραμματεία, δικαιούνται να τη γνωρίσουν ολόκληρη, να συζητήσουν και να προβληματιστούν πάνω σε κάθε της φωτεινή ή σκοτεινή πλευρά.
Εάν πολλαπλασιαστούν τέτοιου είδους λογοκρισίες και αρχίσουν να παραγκωνίζονται κείμενα στιγματισμένα ως σεξιστικά, βίαια ή ρατσιστικά, τότε πολλοί αξιόλογοι συγγραφείς της παγκόσμιας αρχαίας και νεότερης λογοτεχνίας κινδυνεύουν ν’ αποκλειστούν. Ο τόπος θα γεμίσει από απόκρυφα, ενώ οι φοιτητές θα εξέρχονται από τις σχολές με μειωμένη επιστημοσύνη και αυξημένη άγνοια.
Αποστειρωμένες κοινωνίες (σαν κι αυτή που αγωνιζόταν να φτιάξει ο Πλάτων) όπου θα ακούγονται αποκλειστικώς ύμνοι θεών και εγκώμια αγαθών ανθρώπων, κρίνονται ουτοπικές και πρακτικώς επικίνδυνες· διότι το αλάτι της ζωής προκύπτει από την εναγώνια πάλη των καλών με τα κακά στοιχεία του ανθρώπου.
Εκτός αυτών, άλλο διδασκαλία και άλλο προπαγάνδα. Οι πανεπιστημιακοί δάσκαλοι της κλασικής αρχαιότητας έχουν καθήκον να φωτίζουν όλες τις πλευρές της, να τις συζητούν, να εγείρουν προβληματισμούς και να τονώνουν την ευθυκρισία των φοιτητών τους. Ανάρμοστο είναι όταν προπαγανδίζουν αμφιλεγόμενες ή αρνητικές σκέψεις και συμπεριφορές της κλασικής αρχαιότητας, καταδικαστέες από το πνεύμα και το ήθος της εποχής μας.
Επαινετές οι επίσημες αντιδράσεις των ομότιμων καθηγητών Ιστορίας και Κλασικής Φιλολογίας, Jeremy Black και Ewen Bowie αντίστοιχα (βλ. άρθρο του Chris Hastings στην «Daily Mail», 1.1.2022). Ο πρώτος χαρακτήρισε τη συγκεκριμένη λογοκρισία γελοία και αφελή· παρατήρησε ότι δεν έχει θέση στην ακαδημαϊκή κοινότητα και ότι, εάν εφαρμοζόταν κάτι παρόμοιο στις ειδήσεις, θα είχαμε μια περιορισμένη και αδαή θεώρηση για τον κόσμο. Ο δεύτερος επεσήμανε ότι τα αρχαία κείμενα πρέπει να γίνονται κατανοητά με συμφραζόμενα, λαμβάνοντας δηλαδή υπ’ όψιν το πνεύμα της εποχής, τις κοινωνικές, οικονομικές ή πολιτικές συνθήκες που τα γέννησαν. Επιπλέον σχολίασε ότι όταν αρχίσει κανείς με τέτοιου είδους λογοκρισίες, εύκολα ολισθαίνει και προς το να λογοκρίνει οτιδήποτε πωλείται στα βιβλιοπωλεία.
Ας διευκρινιστεί ότι η παραπάνω συζήτηση δεν αγγίζει τη σχολική διδασκαλία όπου πρέπει κανείς να είναι ιδιαίτερα προσεκτικός επειδή απευθύνεται σε τρυφερές και εύπλαστες ηλικίες, κατά τις οποίες διαμορφώνεται ο χαρακτήρας.
*Διευθύντρια Ερευνών στην Ακαδημία Αθηνών
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου