Στις απαρχές του έθνους – η καινούρια λογοτεχνία
του Βαγγέλη Χατζηβασιλείου
oanagnostis.gr
Μιλάμε πολύ φέτος για τον Αγώνα του 1821 και για τα 200 χρόνια από την κήρυξη της ελληνικής Επανάστασης. Τι πιο φυσικό; Μιλάμε επίσης, συντάσσοντας επίκαιρες ανθολογίες, όχι μόνο για τις πολιτικές, τις οικονομικές, τις κοινωνικές, τις ταξικές και τις στρατιωτικές συνθήκες της Επανάστασης, αλλά και για την ποίηση που γράφτηκε, τώρα και άλλοτε, με την αφορμή της. Δεν μιλάμε, παρόλα αυτά, για την ίδια τη λογοτεχνία και τη συγχρονική της σχέση με τον Αγώνα (μια προεπαναστατική και μια επαναστατική δεκαετία). Άργησα κάπως να δω το βιβλίο του Αλέξη Πολίτη 1821-1831: Μαζί με την ελευθερία γεννιέται και η καινούρια λογοτεχνία, που κυκλοφόρησε πριν από μερικούς μήνες από τις Πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης (ΠΕΚ), και εντυπωσιάζομαι όχι μόνο με το ερευνητικό βάθος, το εύρος των ευρημάτων, την πυκνότητα, τη συνοχή, την ακρίβεια και την ευθυβολία του (χαρακτηριστικά που επανέρχονται με επιμονή σε κάθε καινούργια δουλειά του και δεν θα έπρεπε πλέον να με εκπλήσσουν), αλλά και με τον τρόπο της γραφής του: μακριά από υπερκείμενα θεωρητικά σχήματα, δίχως, όσο γίνεται, ειδική ορολογία και, το κυριότερο, με μιαν άκρως ζωντανή και περιεκτική γλώσσα, που κρατάει από τα πράγματα μόνο το απόσταγμά τους ή μάλλον που ξέρει πώς να πάει απευθείας, χωρίς άχρηστους και βαρετούς γύρους, στον πυρήνα των ζητουμένων και να βγάλει το κουκούτσι τους – ελπίζω πως δεν ταυτολογω.
Συνεχίζοντας στη γραμμή που χάραξε στο Η ρομαντική λογοτεχνία στο έθνος κράτος 1830-1880. Ποίηση, πεζογραφία, θέατρο, πνευματική κίνηση, αναγνώστες (ΠΕΚ, 2017), ο Πολίτης συγκεντρώνει δυσεύρετα στοιχεία ή φωτίζει εκ νέου γνωστά δεδομένα για να απαντήσει σε ένα στην πραγματικότητα ερώτημα, αν και ήδη αρκετά περίπλοκο: ανταποκρίθηκε η ελληνική λογοτεχνία στο κάλεσμα του 1821; Κι αν ανταποκρίθηκε, σε ποιον βαθμό το έκανε; Και αν το έκανε σε οποιονδήποτε βαθμό, τι ακριβώς ήταν αυτή η λογοτεχνία; Ποίηση, πεζογραφία, θέατρο, λογιοσύνη γενικότερα; Ή μήπως και εκδόσεις αρχαίων ελλήνων συγγραφέων, δοκιμιακά έργα και, μαζί με τα αμέσως προηγούμενα η δραστηριότητα, των τυπογραφείων και των εφημερίδων;
Με ολιγανθρωπία στα προεπαναστατικά χρόνια, η ποίηση όχι μόνο ανταποκρίνεται μετά το 1821 στα μηνύματα του Αγώνα, αλλά και αναβαθμίζει, τουλάχιστον με τον Σολωμό και με τον Κάλβο, τους λογοτεχνικούς της στόχους, βάζοντας την υψηλή της σκοπευση στο κέντρο των επιδιώξεών της. Κι αν ο Σολωμός, ο Κάλβος και ο Σπυρίδων Τρικούπης γράφουν μακριά από τους επαναστατημένους τόπους και έχουν την ευκαιρία και τη βούληση να απευθυνθούν στην Ευρώπη, έστω και με κάπως άσημα αποτελέσματα, κι αν στη δημοτική γλώσσα στρατεύτηκε μαζί τους ο Τερτσέτης και προηγήθηκαν ο Βηλαράς και ο Χριστόπουλος, ενώ το φόντο της ποιητικής αίγλης κατέλαβε ο Μπάιρον, στρέφοντας όντως όλα τα βλέμματα της Ευρώπης στην Ελλάδα, τότε ο Κοραής με τις εκδόσεις του, οι άγνωστοι ποιητές με τα θούριά τους, ακόμα και οι Σούτσοι με τις πατριωτικές τους κορόνες και τις πολιτικές τους σάτιρες, ακόμα και οι ελάχιστες εντέλει μεταφράσεις της ξένης πεζογραφίας, και οπωσδήποτε η δύναμη των εφημερίδων και των τυπογραφείων ή η δύναμη της συλλογής ελληνικών δημοτικών τραγουδιών του Φοριέλ ή και μια Μαγειρική μεταφρασμένη από τα ιταλικά στη Σύρο του 1828, με τους αστικούς της τρόπους, όλα αυτά συνυπολογισμένα έστω με τον άτακτο τρόπο με τον οποίο μόλις τα παρέθεσα, όλα αυτά συν κάποια άλλα μικρότερης σημασίας, κατατείνουν στο ίδιο συμπέρασμα ή μάλλον αποκαλύπτουν την ίδια κατεύθυνση.
Ο Διαφωτισμός, η πίστη στην ελευθερία, η ιδέα πως ο άνθρωπος δεν πρέπει να βασίζεται σε μιαν υπέρτατη θρησκευτική ή κοσμική αρχή, αλλά στις δυνάμεις του εαυτού του: να τι κρύβεται πίσω από τα ευρήματα του Πολίτη, ιδού τι είναι εκείνο το οποίο συνέχει και τροφοδοτεί τη λογοτεχνία του Αγώνα, έστω κι αν η λογοτεχνία αυτή έσβησε βαθμιαία μετά το τέλος και την ολοκλήρωσή του, έστω και αν η λογοτεχνία θα χρειαστεί να καλέσει εν συνεχεία πολλές φορές στα όπλα για να ξανασυναντήσει τον χαμένο δρόμο. Αυτή η έκκεντρη, κάπως άναρχη, συχνά ασύστατη και ασυντόνιστη, όπως και έξαλλη μέσα στην υπερβολή του ρομαντισμού της λογοτεχνία (δεν μιλώ πλεον για τις κορυφές της) θα βαδίσει χέρι-χέρι με την Επανάσταση και θα θεμελιώσει μαζί της την ιστορία του έθνους. Γιατί, κακά τα ψέματα, οι πραγματικοί μας πρόγονοι, όπως λέει ο Πολίτης, δεν είναι οι παππούδες και οι προπάπποι μας (αυτούς τους επικαλεστήκαμε όταν έπρεπε να σταθούμε στα πόδια μας ως Νεοέλληνες), αλλά οι πατεράδες μας και το 1821.
Αλέξης Πολίτης, 1821-1831: Μαζί με την ελευθερία γεννιέται και η καινούρια λογοτεχνία, ΠΕΚ
Βρες το εδω
_______________________
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου