ΔΙΑΧΡΟΝΙΚΕΣ ΠΑΘΟΓΕΝΕΙΕΣ

Τα δάση ξαναγίνονται, το θέμα είναι πώς δεν θα ξανακαούν

Ο καθηγητής του Α.Π.Θ Θεοχάρης Ζάγκας εξηγεί πως η αναδάσωση δεν είναι αυτό που νομίζουμε και ενημερώνει για τον τρόπο που δεν θα ζήσουμε ξανά, αυτό που ζούμε φέτος.

  Νίκη Μπάκουλη

news247.gr [The Magazine/ Weekend Edition]

H γη υπήρχε εκατομμύρια χρόνια, πριν εμφανιστούν πάνω της οι άνθρωποι. Θα συνεχίσει να υπάρχει και χωρίς τους ανθρώπους -κάτι που νομοτελειακά θα συμβεί αν δεν αλλάξουμε τακτικές, διαπλανητικώς. Το θέμα είναι πώς θα συνεχίσουμε να υπάρχουμε εμείς πάνω σε αυτήν, χωρίς να συνεχίσουμε και να την καταστρέφουμε και τελικά να καταστρέφουμε τους ίδιους μας τους εαυτούς (ναι, κλιματική αλλαγή λέγεται).

Σε ό,τι αφορά τις πυρκαγιές, όπως δήλωσε ο πρόεδρος της Ένωσης Πτυχιούχων Περιβαλλοντολόγων Ελλάδας, Γιώργος Ηλιόπουλος στο NEWS 24/7 “τα μεσογειακού τύπου οικοσυστήματα, αν δεν ξανακαούν, ξαναβγαίνουν. Προφανώς, αν ξανακαούν κάτι έχει γίνει επίτηδες, καθώς η δεύτερη φορά δεν μπορεί να προκύψει με αυτοανάφλεξη. Για να ξαναβγούν τα δάση -κατά το κοινώς λεγόμενο- δεν πρέπει να βοσκηθούν ή να καταπατηθούν. Άρα, πρέπει να υπάρχει απόλυτη προστασία”. Η καταπάτηση εξηγήθηκε ξεχωριστά, αφού είναι ένα τεράστιο -πολύπλοκο- κομμάτι.

Πάμε να δούμε το κακό που προκαλεί η βόσκηση: τη χρονιά που ακολουθεί τη φωτιά, ξεκινούν να φυτρώνουν τα σπέρματα ψυχανθών φυτών που υπάρχουν στην 'τράπεζα' του εδάφους. Τα ψυχανθή (πχ το άγριο τριφύλλι), έχουν στις ρίζες τους αποικίες μικροοργανισμών, οι οποίοι δεσμεύουν το άζωτο από την ατμόσφαιρα. Το άζωτο εξαφανίζεται με τους καπνούς της φωτιάς (χάνεται περίπου 95%) και είναι απαραίτητο στοιχείο για τη ζωή, καθώς είναι κύριο συστατικό των πρωτεϊνών και των ενζύμων. Το ψυχανθή είναι και άριστη κτηνοτροφή. Τα γιδοπρόβατα τα προτιμούν και έτσι σταματούν την επαναφορά του αζώτου.

Και κάπως έτσι φτάνουμε στην πολυμνημονευμένη αναδάσωση, που όπως λέει ο Καθηγητής, Διευθυντής του Εργαστηρίου Δασοκομίας του Τμήματος Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Α.Π.Θ., Θεοχάρης Ζάγκας στο Magazine "είναι επιστημονική διαδικασία".

Δηλαδή, δεν θα βοηθήσουμε κάπου αν πάρουμε όλοι από ένα φυτό και πάμε να το εναποθέσουμε σε καμμένη γη. Τουναντίον, θα κάνουμε κακό.

Κάπου εδώ να σημειωθεί πως αυτό που έγινε στην Εύβοια χαρακτηρίζεται ως "η μεγαλύτερη οικολογική καταστροφή στην ιστορία της Ελλάδας" και ως εκ τούτου, για να μπορούν να ζήσουν με υγεία οι μελλοντικές γενιές, πρέπει να γίνουν πολλά και άμεσα.

Ο κατ' εξοχήν αρμόδιος εξηγεί πως “στον κλάδο της Δασολογίας υπάρχει το θεμελιώδες αξίωμα 'Μιμηθείτε τη φύση, επιταχύνετε το έργο της'” και ότι “οι δασικές πυρκαγιές στη χώρα μας δεν είναι και τόσο φυσιολογικά φαινόμενα, αφού το συντριπτικά μεγαλύτερο ποσοστό τους είναι ανθρωπογενούς προέλευσης”. Όχι μόνο σε επίπεδο εμπρησμών, αλλά και παραλήψεων. Από όλους.

Ο κύριος Ζάγκας λέει “αλίμονο αν τα καμένα δάση περίμεναν να τα αναδασώσουμε εμείς. Θα έπρεπε να πουλήσουμε όλη τη χώρα και πάλι δεν θα έφτανε. Έχουν μηχανισμούς φυσικής αναγέννησης. Θα αναγεννηθούν στη συντριπτική τους πλειοψηφία  μόνα τους. Είναι προσαρμοσμένα στις φωτιές  που συνέβαιναν πάντα. Τα πεύκα, εφόσον έχουν ηλικία μεγαλύτερη των 25-30 ετών, έχουν καρπούς (κουκουνάρια) και ρίχνουν σπόρους στην επιφάνεια του εδάφους. Έτσι ξεκινάει η αναγέννηση. Υπάρχουν φυλλοβόλα και αείφυλλα πλατύφυλλα που πάλι αναγεννώνται φυσικά, με την παραβλάστηση. Δεν καταστρέφονται οι ρίζες και αναβλαστάνουν. Το 90% των δασών θα αναγεννηθεί με αυτόν τον τρόπο”.

Ο άνθρωπος επεμβαίνει “εκεί όπου υπάρχουν νεαρά δάση και επικλινή (με κλίση πάνω από 50%) εδάφη, στα οποία το νερό της βροχής θα παρασύρει τους σπόρους και ως εκ τούτου δεν θα έχουμε αναγέννηση”.

Μα δεν πρέπει να αντικαταστήσουμε τα πεύκα;

“Επειδή γίνεται πολύ κουβέντα για την αλλαγή είδους, να πούμε πως τα πεύκα ευδοκιμούν εκεί όπου δεν μπορούν να ευδοκιμήσουν άλλα είδη. Οι δυνατότητες αντικατάστασης τους είναι περιορισμένες. Και είναι κάτι που επίσης, θέλει επιστημονική δουλειά -έχω κάνει σχετικές δημοσιεύσεις. Πρέπει να διαλέξουμε τα καλύτερα εδάφη (επιστημονικά τα λέμε σταθμούς) και εκεί να φυτέψουμε τα κατάλληλα είδη που γίνεται κατανοητό πως δεν είναι τα ίδια για κάθε περιοχή. Θα πρέπει να προτιμήσουμε ό,τι υπάρχει στη φυσική βλάστηση, ως απομεινάρι του παρελθόντος".

Πώς μπορούμε λοιπόν, να προλαμβάνουμε καταστάσεις;

“Υπάρχουν πολλά πράγματα που μπορούμε να κάνουμε σε επίπεδο πρόληψης. Αυτήν την στιγμή δεν υπάρχει τίποτα. Είμαστε στο σημείο μηδέν. Θα πρέπει να δουλέψουμε συστηματικά προς αυτήν την κατεύθυνση, αν δεν θέλουμε να έχουμε τις ίδιες εικόνες και του χρόνου. “Με το πέρας της παρούσης περιόδου, θα πρέπει να ξεκινήσει η προετοιμασία για την επόμενη. Αρχής γενομένης από τα δάση χαμηλής ζώνης. Είναι αυτά που υπάρχουν στην Αττική, μέχρι τα 500-600 (1000) μέτρα υψόμετρο, που είναι εγκαταλελειμμένα και δεν τα διαχειρίζεται κανείς. Κατ' αρχάς, πρέπει να μπουν σε καθεστώς διαχείρισης”. Τι σημαίνει αυτό; “Υπάρχει πλεονάζουσα βιομάζα και δεν εννοώ μόνο τα ξερόκλαδα". 

"Στο Σέιχ Σου μετρήσαμε στα 100 τετραγωνικά γης 54 δέντρα. Τα μισά είχαν νεκρωθεί. Είχαν δηλαδή, γίνει άριστο υλικό για φωτιά και ως γνωστόν κοντά στα ξερά καίγονται και τα χλωρά. Για το στάδιο εξέλιξης του δάσους, στον χώρο αυτό έπρεπε να υπάρχουν μόνο 5 δέντρα”.

Στο Νο1 της λίστας με τα 'πρέπει' της, ζωτικής σημασίας, πρόληψης είναι η επιτήρηση

Ο κύριος Ζάγκας θέτει λοιπόν, ως προτεραιότητα “το δασοκομικό χειρισμό και τη διαχείριση της πλεονάζουσας βιομάζας, η οποία μπορεί να αξιοποιηθεί και ως ανανεώσιμη πηγή ενέργειας. Αυτό θα δημιουργήσει και θέσεις εργασίας, γιατί θα χρειαστούν κάποιοι να  απομακρύνουν τη βιομάζα και  άλλοι να τη μεταφέρουν για αξιοποίηση. Η διαδικασία αυτή μπορεί να κινηθεί στα όρια της οικονομικότητας αλλά λόγω   του ενεργειακού και του κοινωνικού  ενδιαφέροντος που παρουσιάζει, καθώς μπορεί να παράξει θέσεις εργασίας, θα πρέπει να τεθεί σε εφαρμογή . Είναι χρήσιμο να ξέρετε πως αυτό είναι το πιο σοβαρό εξ όσων χρειάζονται. Και απαιτεί σωστό σχεδιασμό και οργάνωση”.

Στο Νο2 είναι η επιτήρηση -που δεν γίνεται από το 1998

“Σε επικίνδυνες περιοχές, πρέπει να επιδιώξουμε την 24ωρη επιτήρηση του χώρου. Με τεχνολογίες (ναι, υπάρχουν θερμικές κάμερες, δορυφορικά μέσα και drones, όπως και πολλά άλλα που μπορούν να αξιοποιηθούν), αλλά και με το ανθρώπινο μάτι. Έως το 1998 (επί κυβερνήσεως Σημίτη) υπήρχαν δίκτυα πυροφυλακίων και κάθε μισή ώρα έδιναν αναφορά στην κεντρική υπηρεσία, στα δασαρχεία. Εκείνη τη χρονιά από τη δασική υπηρεσία όπου άνηκαν, μεταφέρθηκαν στο πυροσβεστικό σώμα -εν μέσω αντιπυρικής περιόδου, σε μια μέρα. Οι πυροσβέστες δεν είχαν γνώση δασικών πυρκαγιών -ακόμα δεν έχουν. Το πυροσβεστικό σώμα δεν έλαβε την εκπαίδευση που είχε προαναγγελθεί. Όλοι κρινόμαστε εκ του αποτελέσματος και βλέπουμε ποιο είναι το αποτέλεσμα”.

Στο Νο3 της λίστας είναι η άμεση αναγγελία -και επέμβαση

“Εφόσον έχουμε εξασφαλίσει τα παραπάνω, γίνεται εφικτή και η υλοποίηση του στόχου της άμεσης αναγγελίας και του, επίσης άμεσου, εντοπισμού της πυρκαγιάς. Από εκεί και πέρα, ενημερώνονται οι ομάδες της άμεσης επέμβασης, που αφορούν κατάλληλα εκπαιδευμένο δυναμικό και αυτοκίνητα 4Χ4, με δεξαμενή νερού και προσωπικό τεσσάρων ατόμων που επεμβαίνουν στο σημείο μηδέν και προχωρούν σε κατάσβεση. Τα εναέρια μέσα βοηθούν, αλλά υπόκεινται σε σοβαρούς περιορισμούς. Δεν πετούν τη νύχτα ή στα πολλά μποφόρ ή παθαίνουν πολλές ζημιές”.

Ο Καθηγητής διαβεβαιώνει πως εφόσον γίνουν αυτά “θα μπορούμε να προλάβουμε το συντριπτικό ποσοστό των δασικών πυρκαγιών -άνω του 99%. Αν όλα γίνουν και πολύ συστηματικά, ελάχιστες φωτιές θα ξεφεύγουν”.

Επειδή είχα την απορία που έχεις κι εσύ, όχι στην παρούσα φάση δεν έχουμε τίποτα από αυτά. “Εκτός και αν γνωρίζετε κάτι περισσότερο” συμπλήρωσε ο κύριος Ζάγκας. Ομολογώ πως δεν γνωρίζω κάτι περισσότερο από ειδικούς.

Τον ρώτησα πόσο μπορούν να βοηθήσουν οι αντιπυρικές ζώνες. Μου απάντησε ότι “είναι ένας άλλος σχεδιασμός που πρέπει να γίνει, στο πλαίσιο κάθε δάσους, σε κάθε περιοχή. Χρειάζεται για όλες τις περιοχές ξεχωριστό σχέδιο αντιπυρικής προστασίας, να εμπλακεί το δίκτυο των δρόμων (εθνικού δικτύου και δασικού οδικού δικτύου) και να προκύψουν αντιπυρικές ζώνες, είτε 'γυμνές' όπως λέμε, από δάσος, είτε εστεγασμένες οι οποίες υφίστανται ειδικό δασοκομικό χειρισμό  για τον σκοπό αυτό. Τα δέντρα φροντίζουμε να είναι σε απόσταση που να μην ακουμπάει το ένα το άλλο. Δηλαδή, να είναι 100 με 150 στο εκτάριο ή 10 με 15 στο στρέμμα”. Για να σε προλάβω και πάλι, ούτε αυτά τα έχουμε.

“Το σχέδιο της αντιπυρικής προστασίας, πρέπει να επικαιροποιείται κάθε χρόνο και να δοκιμάζεται -μέσω ασκήσεων ετοιμότητας. Έτσι, η πυροσβεστική θα ξέρει το οδικό δίκτυο, όπως και το πώς μπορεί να δράσει σύμφωνα με την πνοή των ανέμων, αφού θα έχει τα χαρακτηριστικά κάθε περιοχής”. Δηλαδή, την πληροφορία -το ιστορικό.

Ο Καθηγητής τονίζει πως σε αυτό το κομμάτι “πρέπει να εμπλακούν με πιο αποτελεσματικό τρόπο, όσοι μπορούν να προσφέρουν, ξεκινώντας από τους ιδιοκτήτες των σπιτιών. Οφείλουν να φροντίζουν τα οικόπεδα και τις αυλές τους και από εκεί και πέρα, οφείλουν να κάνουν τα δέοντα οι δήμοι, η αντιπεριφέρεια, η περιφέρεια και το επιτελικό κράτος.

Οι πλέον αρμόδιοι, που είναι η δασική υπηρεσία και το πυροσβεστικό σώμα, πρέπει να έχουν διαθέσιμα μέσα (έμψυχα και υλικά) όπως και πιστώσεις, στο βαθμό που τις χρειάζονται”. “Είναι τα χρήματα που απαιτούνται για να γίνονται σωστά όλα. Φέτος λέγεται πως οι δασικές υπηρεσίες ζήτησαν περισσότερα χρήματα για την πρόληψη, από όσα τελικά έλαβαν. Είναι χρήσιμο να μη λυπόμαστε το καρφί και χάνουμε το πέταλο, γιατί αυτό που προκύπτει τελικά, είναι  να χάνουμε ένα κομμάτι της χώρας μας” όπως έγινε φέτος.

“Το ζήτημα των δασικών πυρκαγιών είναι εθνικό θέμα. Πρέπει να μπει σε προτεραιότητα, όπως έχουμε την άμυνα, την παιδεία και την υγεία”.

Ο κύριος Ζάγκας δεν θέλησε να μιλήσει για τις απώλειες που είχαμε, καθώς όπως είπε ακόμα δεν υπάρχει ασφαλής και επιβεβαιωμένος αριθμός. Εξήγησε όμως, ότι έγινε τεράστια ζημιά στο οικοσύστημα. Του είπα πως τώρα, η επόμενη μεγάλη απειλή είναι η πλημμύρα σε όσες περιοχές κάηκαν. “Από εδώ και πέρα, από την επομένη των πυρκαγιών, πρέπει να προστατέψουμε τα εδάφη από τις διαβρώσεις, ώστε να μην υποβαθμιστούν  γιατί αυτά υποστηρίζουν το δάσος. Αν αυτά υποβαθμιστούν δεν θα μπορούν να υποστηρίξουν το δάσος στη συνέχεια. Οφείλουμε να τα προστατέψουμε με αντιδιαβρωτικά  έργα.

Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να  υλοτομηθεί  το νεκρό ξύλο και να αξιοποιηθεί από τις βιομηχανίες.  Ένα μέρος μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την κατασκευή κορμοδεμάτων, για την προστασία των εδαφών από τη διάβρωση και κορμοφραγμάτων που θα τοποθετηθούν σε ρεύματα, ώστε να συγκρατήσουν φερτά υλικά και να προστατέψουμε έτσι, τους οικισμούς, τους δρόμους  τις γέφυρες και τις υποδομές γενικότερα.

“Αν δεν διαχειριστούμε το υλικό που έχει μείνει άκαγο, τα δέντρα θα πέσουν μετά 2-3 χρόνια, θα αναμειχθούν με την ποώδη βλάστηση και σε μια πενταετία ο κίνδυνος έναρξης πυρκαγιάς θα είναι πολύ μεγαλύτερος”.

Μέχρι σήμερα, μετά τις αναρίθμητες φωτιές που έχουμε ζήσει ως έθνος, έχουν γίνει ποτέ αυτά; “Κάποια έργα γίνονται, αλλά όταν έχεις τόσο μεγάλη  έκταση πρέπει να υπάρχει και ιεράρχηση -πού πρέπει να πας και πού όχι. Όλα έχουν οικονομικό κόστος. Και είναι μεγάλο”.

Παρ' όλα αυτά, η πρόληψη είναι το μόνο που μπορεί να μας σώσει. “Στο σχεδιασμό που θα πρέπει να γίνει το συντομότερο και θα αφορά την αντιπλημμυρική προστασία, θα πρέπει να περιληφθεί και η αναδάσωση, ενώ παράλληλα θα οργανώνεται η αντιπυρική προστασία. Αλλιώς, σε λίγα χρόνια θα έχουμε τα ίδια προβλήματα”.