Ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης και ο Κωστής Καρπόζηλος μιλάνε για τη σχέση της Αριστεράς με το 1821
Όταν το σφυροδρέπανο συνάντησε τα τσαρούχια και τη φουστανέλα, σίγουρα δεν χόρεψαν έναν παραδοσιακό τσάμικο. Αν θέλει να μιλήσει κανείς για τη σχέση ανάμεσα στην Αριστερά και την Επανάσταση του 1821, μάλλον πρέπει να λάβει υπ’ όψην την επισήμανση του Βαγγέλη Καραμανωλάκη, αν. καθηγητή Ιστορίας στο ΕΚΠΑ και αντιπροέδρου των ΑΣΚΙ, ότι "δεν υπάρχει μια αριστερή ερμηνεία αλλά ένα σύνολο αναγνώσεων που επηρεάστηκαν καθοριστικά από τις περιπέτειες της Αριστεράς στην Ελλάδα και διεθνώς".
Με τούτο συμφωνεί και ο διευθυντής των ΑΣΚΙ Κωστής Καρπόζηλος, κάνοντας λόγο για μια "σύνθετη σχέση". Σ' αυτό το πλαίσιο, και με την επιδίωξη να συμβάλουν στον δημόσιο διάλογο για την επέτειο των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821, τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας εγκαινίασαν πριν από μερικές ημέρες τον ψηφιακό κόμβο "Αριστερά και 1821". Με αυτή την αφορμή, οι δύο γνωστοί ιστορικοί μάς βοηθούν να κατανοήσουμε αυτή την πολυκύμαντη σχέση και τις προσεγγίσεις που γνώρισε στον 20ό αιώνα, ωστόσο η συζήτηση δεν περιορίζεται μόνο σ' αυτό. Μιλούν επίσης για την κληρονομιά και τα ανοιχτά ζητήματα του 1821, για τη σημερινή του πρόσληψη και την ανάγκη να στοχαστούμε την Ιστορία και το συλλογικό μας παρόν αλλά και για την "ανησυχητική εργαλειοποίηση του παρελθόντος από την πλευρά της νέας -απενοχοποιημένης- Δεξιάς". Παράλληλα, ο ιστορικός Μάνος Αυγερίδης μάς ξεναγεί στον νέο ψηφιακό κόμβο των ΑΣΚΙ.
Η Επανάσταση του 1821 είναι το ιδρυτικό γεγονός του ελληνικού κράτους. Γιατί να μιλήσουμε για την Αριστερά και την Επανάσταση σήμερα, 200 χρόνια μετά, μέσα στην καραντίνα και στη ζοφερή πολιτική συνθήκη που βιώνουμε;
Βαγγέλης Καραμανωλάκης: Η Επανάσταση του 1821 αποτελεί, αναμφίβολα, το μείζον γεγονός της Ιστορίας του ελληνικού κράτους, την ιδρυτική στιγμή του. Εύλογα λοιπόν υπήρξε το επίκεντρο ενός πολύ μεγάλου όγκου ιστοριογραφικών μνημονεύσεων, αφηγήσεων, πολιτικών χρήσεων, ερμηνειών. Ανάμεσα σε αυτές, οι αναγνώσεις και οι ερμηνείες που εγγράφονται στον χώρο της Αριστεράς έχουν μια ιδιαίτερη θέση, καθώς ευθύνονται για την παραγωγή ενός κρίσιμου αριθμού κειμένων, που δημιούργησαν, σε πολλά σημεία, μια νέα εικόνα της Επανάστασης, τόσο τα ίδια όσο και οι αντιδράσεις που προκάλεσαν. Από την άλλη πλευρά, οι αριστερές αναγνώσεις του 1821 αποτέλεσαν κρίσιμο στοιχείο της ταυτότητας και της στοχοθεσίας της ελληνικής Αριστεράς, συνομίλησαν με τις πολιτικές διαδρομές της στον χρόνο. Ο αναστοχασμός γύρω από τη σχέση Αριστεράς και Επανάστασης του 1821, με αφορμή τη συγκεκριμένη επέτειο, μας επιτρέπει να κατανοήσουμε καλύτερα και τις δυο πλευρές. Άλλωστε, όπως συμβαίνει πάντα, ακόμη και σε αυτούς τους δύσκολους καιρούς, όταν συζητάμε για το παρελθόν κατανοούμε καλύτερα το παρόν και συγκροτούμε ασφαλέστερες στρατηγικές για το μέλλον.
Πώς διαμορφώθηκε η σχέση της Αριστεράς με την Επανάσταση του '21; Πότε συναντιούνται τα τσαρούχια και οι φουστανέλες με τα σφυροδρέπανα και τις κόκκινες σημαίες;
Κωστής Καρπόζηλος: Είναι μία -όπως όλες- σύνθετη σχέση. Στο μυαλό μας, η εικόνα που κυριαρχεί είναι αυτή της αντιστασιακής γενεαλογίας: αντάρτης - κλέφτης - παλικάρι / πάντα ίδιος είναι ο λαός. Αυτή η φράση συμπυκνώνει την προσπάθεια της κομμουνιστικής παράδοσης να μιλήσει τη γλώσσα του έθνους και συγκεκριμένα να συναρθρώσει διαδοχικές ιστορικές στιγμές σε ένα γραμμικό συνεχές. Σχηματικά, η Αριστερά προσέγγισε το 1821 όταν επιχείρησε να εμφανίσει το εθνικό και το κοινωνικό ζήτημα ως δύο όψεις ενός κοινού επαναστατικού προγράμματος. Δεν ήταν πάντα έτσι. Η εμφάνιση του κομμουνιστικού κινήματος τη δεκαετία του 1920 ήταν συνώνυμη της εμφατικής άρνησης του εθνικού ζητήματος. Για να το πω απλά, το σφυροδρέπανο ήταν η άρνηση της φουστανέλας! Η εικόνα αυτή άλλαξε άρδην στα μέσα της δεκαετίας του 1930, όταν για πρώτη φορά οι κομμουνιστές ενέταξαν τις εθνικές επαναστάσεις του 19ου αιώνα σε μια γενεαλογία ανολοκλήρωτων και ηρωικών στιγμών της λαϊκής επιθυμίας για τη διπλή χειραφέτηση: κοινωνική και εθνική. Ο ψηφιακός κόμβος των ΑΣΚΙ “Αριστερά και 1821” ακριβώς εκεί εστιάζει: στο να καταλάβουμε το πώς άλλαξε μέσα στον χρόνο και πώς εκφράστηκε αυτή η αλλαγή ανάγνωσης του 1821 από την Αριστερά.
Μπορείτε να μας εξηγήσετε πώς διαμορφώθηκαν οι αναγνώσεις της Αριστεράς για το 1821, ιδιαίτερα στην περίοδο ώς τη Μεταπολίτευση;
Βαγγέλης Καραμανωλάκης: Η τομή για τη σχέση Αριστεράς - 1821, μετά το προδρομικό έργο του Γ. Σκληρού, είναι αναμφίβολα η έκδοση, το 1924, του βιβλίου του Γιάννη Κορδάτου Η κοινωνική σημασία της Ελληνικής Επαναστάσεως του 1821. Το βιβλίο σηματοδότησε, με την προβολή του κοινωνικού - ταξικού στοιχείου, τη διάρρηξη της μονοκρατορίας της εθνικής Ιστορίας και το πέρασμα της ελληνικής ιστοριογραφίας στον 20ό αιώνα, σε μια νέα εποχή συγκρούσεων και εντάσεων. Ο Κορδάτος υποστήριξε τον αστικό χαρακτήρα της Επανάστασης, συνδέοντάς τον, απόλυτα, με την τότε πολιτική του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος και την προετοιμασία της προλεταριακής επανάστασης. Η κατανόηση της θέσης και του ρόλου της αστικής τάξης αποτέλεσε έγνοια και άλλων αντίστοιχων αναγνώσεων, με σημαντικότερες εκείνες του Σεραφείμ Μάξιμου και του Νίκου Σβορώνου. Στη δεκαετία του ’30, η ανάγνωση του Κορδάτου δέχτηκε εντονότατη επίθεση από τον Γιάννη Ζέβγο, στο πλαίσιο της συνολικής στροφής της Κομμουνιστικής Διεθνούς στη λογική των λαϊκών μετώπων και του αγώνα εναντίον του φασισμού. Σε αυτή τη γραμμή, ο Ζέβγος υποστήριξε ότι η επανάσταση είχε ξεκινήσει από τον λαό και είχε προδοθεί από τους αστούς.
Οι εμπειρίες του πολέμου, της αντίστασης και τα όσα ακολούθησαν ενίσχυσαν τη συγκεκριμένη γραμμή. Η έννοια του «προδομένου λαού» κυριάρχησε στην πολιτική ρητορική της Αριστεράς, αφήνοντας πίσω την ταξική ανάλυση, σε μια άμεση αναλογία της Επανάστασης του 1821 με τον δικό της αγώνα. Αυτή η νέα «εθνικολαϊκή» προσέγγιση πρωταγωνίστησε σε μεγάλο βαθμό όχι μόνο στη μεταπολεμική αριστερή ιστοριογραφία αλλά και ευρύτερα στη δημόσια ιστορία έως, σε κάποιες περιπτώσεις, και σήμερα. Είναι πολλά που λείπουν από αυτή την εικόνα. Θα λέγαμε ότι δεν υπάρχει μια αριστερή ερμηνεία αλλά ένα σύνολο αναγνώσεων, που επηρεάστηκαν καθοριστικά από τις περιπέτειες της Αριστεράς στην Ελλάδα και διεθνώς, τις πολλαπλές εκφράσεις της, τις μεταβολές στις πολιτικές στοχεύσεις και στις στρατηγικές της.
Πώς σημασιοδοτείται το γεγονός του εορτασμού της φετινής επετείου με την παρουσία Ευρωπαίων ηγετών και τους πολίτες σε lockdown;
Κωστής Καρπόζηλος: Θα έλεγα ότι οι επέτειοι του 1821 έχουν αρχίσει να συγκροτούν τη δική τους παράδοση “ιδιαίτερων στιγμών”! Σκεφτείτε το 1921 και το 1971! Στα πιο σοβαρά, νομίζω ότι η πανδημία μάς απάλλαξε από φαραωνικούς εορτασμούς και φαντασμογορίες που σπάνια συμβάλλουν στον εθνικό αυτοστοχασμό. Αυτό που ξεχωρίζει στη μεγάλη εικόνα είναι ένας μετρημένος και ουσιαστικός λόγος και εδώ, νομίζω, η Αριστερά πρέπει να καταγράψει αυτήν την εξέλιξη ως θετική. Προφανώς θα ακούσουμε και τις συνήθεις μεγαλοστομίες, θα δούμε κιτς πρωτοσέλιδα, θα πλημμυρίσουν οι οθόνες μας από απαρχαιωμένες αναλύσεις. Αλλά, την ίδια στιγμή, ας κρατήσουμε το εξής: διάφοροι μύθοι του 1821 φαίνεται οριστικά να ξεθωριάζουν. Και αυτό είναι θετικό. Το κύριο πρόβλημα που έχουμε να αντιμετωπίσουμε είναι μια ανησυχητική εργαλειοποίηση του παρελθόντος από την πλευρά της νέας -και απενεχοποιημένης- Δεξιάς. Αυτή η εργαλειοποίηση δεν στηρίζεται πια στα ματωμένα γιαταγάνια, αλλά στην ανάγνωση των εξεγερτικών στιγμών του παρελθόντος μέσα από ένα ιδεολογικό πλαίσιο όπου από τη μία βρίσκονται οι φωτεινές δυνάμεις του έθνους, που επιθυμούν τον εξευρωπαϊσμό και την ελευθερία, και από την άλλη τα υπολείμματα της οθωμανικής αυτοκρατορίας, της καχεξίας, της υστέρησης κ.λπ. Είναι μια πιο επεξεργασμένη και ιδεολογικά ενδιαφέρουσα ανάγνωση από αυτήν που κυριαρχούσε παραδοσιακά στην ελληνική Δεξιά. Και γι' αυτό αξίζει και πρέπει να τη συζητήσουμε.
Ποιες είναι οι κληρονομιές του 1821 και ποια τα ανοιχτά ζητήματα που κληροδοτεί, 200 χρόνια μετά;
Βαγγέλης Καραμανωλάκης: Η Ελληνική Επανάσταση ήταν μια εθνική επανάσταση με έντονα κοινωνικά στοιχεία. Είναι μια Επανάσταση που εντάσσεται στην Εποχή των Επαναστάσεων, σε μια στιγμή μεγάλων ανατροπών στην Ευρώπη και στην Αμερική, σε μια περίοδο που σφραγίζεται από την Αμερικανική και τη Γαλλική Επανάσταση. Είναι μια Επανάσταση που δονείται από το απελευθερωτικό όραμα και διαπνέεται από τα αιτήματα της ισότητας και της δικαιοσύνης, στο πλαίσιο των μεγάλων φιλελεύθερων και δημοκρατικών κινημάτων της εποχής. Η Επανάσταση σηματοδοτεί το πέρασμα από τον ραγιά στον πολίτη και δεν είναι τυχαία η εμμονή, θα έλεγε κανείς, από την πρώτη στιγμή των Ελλήνων αγωνιστών να ψηφίσουν σύνταγμα. Αν αυτές δεν είναι ενεργές κληρονομιές, ιδιαίτερα στη σημερινή συγκυρία, ποιες είναι; Η Επανάσταση μας δίνει τη δυνατότητα να αναλογιστούμε όχι μόνο την αξία που μπορεί να έχει το απελευθερωτικό όραμα και τη μετασχηματιστική δύναμή του αλλά και το να αναζητήσουμε και να αναδείξουμε τις πατριωτικές και δημοκρατικές παρακαταθήκες της.
Σε μια περίοδο που ξανασκεφτόμαστε, ή τουλάχιστον οφείλουμε να ξανασκεφτούμε, γύρω από την ταυτότητά μας, πώς πρέπει να ξανακοιτάξουμε το 1821;
Κωστής Καρπόζηλος: Το 1821 εγκαινιάζει μια μακρά περίοδο διαρκούς αναδιάταξης της ίδιας της έννοιας της ελληνικότητας και του ποιος είναι (και ποιος δεν είναι) Έλληνας. Άρα μπορούμε να το σκεφτούμε ως αφετηρία μιας κρατικής υπόστασης που μέσα στον 19ο και στον 20ό αιώνα αναδιαμορφώνεται μέσα από την αλλαγή των συνόρων και κυρίως την εναλλαγή ανθρώπων - ας σκεφτούμε εδώ τις μειονότητες, τη μετανάστευση από την Ελλάδα, τη μετανάστευση προς την Ελλάδα, τους πρόσφυγες και την κινητικότητα που σφραγίζει την Ιστορία μας. Το 2021 θα μπορούσε να είναι η παραγωγική αφετηρία μιας συζήτησης γύρω από το πόσο δυναμική -και όχι στατική- υπήρξε η εθνική ταυτότητα μέσα στον χρόνο. Και θα μπορούσε να είναι μια τέτοια αφετηρία γιατί έχουμε μπροστά μας το 2022/23 -την εκατονταετηρίδα από την ανταλλαγή των πληθυσμών- και το 2024 - τον μισό αιώνα από τη θεμελίωση της Ελληνικής Δημοκρατίας. Αν σκεφτούμε αυτές τις τρεις στιγμές -1821, 1922, 1971- ως κόμβους ριζικών μεταβολών της ελληνικής κοινωνικής και πολιτικής επικράτειας, τότε ανοίγει ο δρόμος για έναν συνολικό αναστοχασμό γύρω από την Ιστορία και προφανώς και το συλλογικό μας παρόν.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου