Παύλος Καρρέρ : "ΔΕΣΠΩ" :Το πρώτον ελληνικόν τραγικό μελόδραμα εμπνευσμένο από την Επανάσταση του 1821

«Δέσπω, η ηρωίς του Σουλίου»

Το πρώτον ελληνικόν τραγικό μελόδραμα εμπνευσμένο από την Επανάσταση του 1821

  Λιάνα Μαλανδρενιώτη

Πηγή:   epohi.gr

«Παρά σκλαβιά τον θάνατο ο ήρως προτιμά», τραγουδά η Δέσπω λίγο πριν ανατινάξει τον πύργο του Δημουλά (Κάστρο Ρινιάσας) στο Ζάλογγο για να βάλει τέλος στη ζωή τη δική της καθώς και της οικογένειάς της, προκειμένου να μην παραδοθούν στο τουρκικό στράτευμα του Αλή Πασά, στην τελευταία σκηνή του μονόπρακτου μελοδράματος «Δέσπω, η ηρωίς του Σουλίου».

Πρόκειται για την τρίτη όπερα του Ζακυνθινού μουσουργού Παύλου Καρρέρ (1829-1896), η οποία χαρακτηρίζεται ως το «πρώτον ελληνικόν τραγικόν μελόδραμα», καθώς είναι η πρώτη ελληνική όπερα βασισμένη εξαρχής σε ελληνικό λιμπρέτο. Ο Παύλος Καρρέρ υπήρξε ένας καταξιωμένος συνθέτης Όπερας και στα τέσσερα μελοδράματα Μάρκος Μπότσαρης, Κυρά-Φροσύνη, Δέσπω, Μαραθών - Σαλαμίς που σχετίζονται με την ελληνική ιστορία και αντιπροσωπεύουν τον κύριο κορμό της συνθετικής του δημιουργίας, αποκαλύπτεται σε βάθος η σημασία της προσωπικότητας του όχι μόνο στη μουσική αλλά και για την εν γένει πνευματική ιστορία του τόπου.

Ο χαρακτηρισμός του έργου ως «ελληνικού μελοδράματος» φανερώνει και τον μεγάλο πόθο του Καρρέρ για τη δημιουργία ενός νέου μελοδραματικού είδους: της ελληνικής μουσικά και γλωσσικά όπερας. Ο Καρρέρ έχει όλα τα γνωρίσματα ενός ριζοσπάστη δημιουργού ο οποίος εντός συγκεκριμένου τόπου και χρόνου έθεσε τα θεμέλια για την οικοδόμηση μια εθνικής πρότασης μουσουργίας, απελευθερώνοντας τη μουσική μας από ένα «ιταλιανισμό». Η μουσική του γλώσσα μεταπλάσσεται από «ιταλοθρεμένο» μουσικό ιδίωμα σε γλώσσα εθνική με καλλιτεχνική, αισθητική και ιστορική αξία.

Η μονόπρακτη όπερα Δέσπω γράφεται το καλοκαίρι του 1875 και ο Καρρέρ επιλέγει προς μελοποίηση τη δραματική πράξη Ο ηρωικός θάνατος της Δέσπως και των νυφάδων της εις τον πύργον του Δημουλά του, επίσης Επτανήσιου καθηγητή υποκριτικής του Ωδείου, Κερκυραίου Αντωνίου Μανούσου (1822-1903). Αφορμή για τη σύνθεσή της αποτελεί η έναρξη λειτουργίας του Ωδείου Αθηνών κατά το ίδιο έτος και συνθέτης έδειξε μεγάλη προθυμία να συνδράμει με το έργο του στην ανάπτυξη και τη διδασκαλία του ελληνικού μελοδράματος στο νεοσύστατο Ωδείο.

Όσον αφορά τη δραματική πράξη του Αντωνίου Μανούσου, είναι βέβαιο ότι αυτός επηρεάστηκε από το ομώνυμο δημοτικό τραγούδι της Δέσπως, το οποίο άλλωστε βρίσκεται και στη συλλογή εθνικών τραγουδιών που ο ίδιος δημοσίευσε το 1850 στην Κέρκυρα. Η δραματική σκηνή εξελίσσεται στη Ρινιάσα, ένα χωριό μεταξύ Πρέβεζας και Άρτας, όπου έχει καταφύγει ένα μικρό απόσπασμα Σουλιωτών μετά την παράδοση του Σουλίου με τη συνθήκη της 12ης Δεκεμβρίου 1803. Ύστερα από ξαφνική έφοδο Τουρκαλβανών, η Δέσπω, η σύζυγος του φονευθέντος οπλαρχηγού Γεωργίου Μπότση, κλείνεται στον πύργο του Δημουλά μαζί με δέκα θυγατέρες, νύφες και εγγονές της. Προβάλλουν σθεναρή αντίσταση και εν τέλει, προτιμώντας όλες τους το θάνατο από τη σίγουρη σκλαβιά, ανατινάζονται με όση πυρίτιδα τους είχε απομείνει, ανήμερα Χριστούγεννα, σύμφωνα με την παράδοση (Πολίτης: 11-12).

Ο Καρρέρ επενδύει με ελληνικό χρώμα –μελωδικό και ενορχηστρωτικό– το ιταλικό μοντέλο όπερας της εποχής του. Σε μια επιστολή του γράφει σχετικά: «Επέστησα σπουδαίως την προσοχήν μου, ίνα εφαρμόσω όλον εκείνον τον απαιτούμενον Ελληνικόν μουσικόν χρωματισμόν σχετικόν προς το ύφος και την ενότητα του αντικειμένου» (Λεωτσάκος, 158). Στην ίδια επιστολή το έργο χαρακτηρίζεται επανειλημμένως ως το πρώτο ελληνικό τραγικό μελόδραμα, χαρακτηρισμός που διατηρήθηκε και στη δίγλωσση (ελληνική-ιταλική) έκδοση του λιμπρέτου που έγινε το 1882 υπό τον τίτλο Δέσπω «Η ηρωίς του Σουλίου», προφανώς για τις ανάγκες της πρώτης εκτέλεσης, που έλαβε χώρα ιταλιστί στην Πάτρα τον Δεκέμβριο του ίδιου έτους.

Στη δισκογραφία ξεχωρίζει η έκδοση του έργου σε δίσκο ακτίνας από την Λύρα, με τον γενικό τίτλο «Δέσπω». Ερμηνεύουν: Μάρθα Αράπη, σοπράνο στον ρόλο της Δέσπως, Τάσης Χριστογιαννόπουλος, βαρύτονος στον ρόλο του Λάμπρου, επίσης η Ελένη Λιώνα, μέτζο σοπράνο, και ο Βαγγέλης Χατζησίμος, τενόρος. Με την Συμφωνική Ορχήστρα του Παζαρτζικ, τη Χορωδία «Φεστιβάλ Σόφιας» και στη μουσική διεύθυνση τον Βύρωνα Φιδετζή. Ο δίσκος περιέχει και άλλα έργα του συνθέτη καθώς και το εμβληματικό τραγούδι «Γεροδήμος» για φωνή και ορχήστρα που το ερμηνεύει ο Βαγγέλης Χατζησίμος. Πρόκειται για το δημοφιλέστερο κομμάτι του συνθέτη που τοποθετήθηκε εμβόλιμα στην όπερά «Μάρκος Μπότσαρης». Όπως γράφει ο μαέστρος Βύρων Φιδετζής στο επεξηγηματικό σημείωμα του cd (σελ. 14-15): «Το τραγούδι, δομημένο σε απλή ασματική μορφή (Α-Β-Α), είναι ενδεικτικό του ελληνικού ύφους του Καρρέρ. Η θαυμαστή του λιτότητα, που αποπνέει άρωμα δημοτικού τραγουδιού (πολλοί ακόμη νομίζουν ότι είναι δημοτικό τραγούδι), αποτέλεσε αντικείμενο θαυμασμού των σπουδαιότερων Ελλήνων μουσικών, από τον Καλομοίρη ως τον Σκαλκώτα (το διασκεύασε ο ίδιος για κουαρτέτο εγχόρδων). Στην ιστορική τροχιά του ελληνικού τραγουδιού, ο Γεροδήμος αποτέλεσε πρότυπο ελληνικότητας (είτε στη σοβαρή είτε στην ελαφρά του μορφή).

 

Πηγές:

«Συνθετική πρόθεση και υλοποίηση εθνικής μουσικής» του Αθανάσιου Τρικούπη, Συνέδριο «Επτανησιακή Όπερα και Μουσικό Θέατρο έως το 1953»

Μέγαρο Μουσικής Αθηνών, 23 & 24 Απριλίου 2010

Βύρων Φιδετζής, στο επεξηγηματικό σημείωμα του cd «Δέσπω», εκδόσεις Lyra

  ***************************

 ΔΕΣΠΩ

  Φ.Ε.Κ. ¨ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ" - ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΧΟΡΩΔΙΑ "SAN GIACOMO"
ΚΕΡΚΥΡΑΣ.

Δημοτικό Θέατρο Κερκύρας, 22 και 23 Μαρτίου 2013.
Φ.Ε.Κ. ¨ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΣ" - ΔΗΜΟΤΙΚΗ ΧΟΡΩΔΙΑ "SAN GIACOMO"
ΚΕΡΚΥΡΑΣ.
Παύλου Καρρέρ : "ΔΕΣΠΩ" (Η ΗΡΩΙΣ ΤΟΥ ΣΟΥΛΙΟΥ) μονόπρακρο μελόδραμα,
σε ποίηση, Αντωνίου Μανούσου, κερκυραίου. Εδώ, σε concertante παρουσίαση.
Ενοργάνωση για μπάντα, Κων/νος Νικολέας.

Σολίστ : Έλλη Καρύδη, σοπράνο - Βασιλική Κωνσταντή, σοπράνο - Δημήτριος Σιγαλός, τενόρος - Ανδρέας Γκούσης, βαρύτονος.
Δ/ντης Χορωδίας "San Giacomo", Αντώνιος Ιβάνωφ.
Δ/ση, Μιχαήλ Μιχαλόπουλος, Μαέστρος Φ.Ε.Κ. "Καποδίστριας".

Η όπερα “Δέσπω” γράφηκε το 1875 και πρωτοπαρουσιάστηκε στην Πάτρα το 1882. Το λιμπρέτο υπογράφει ο κερκυραίος Αντώνιος Μανούσος. 

Η υπόθεση της όπερας διαδραματίζεται στο Σούλι το 1803, όπου, ύστερα από μια νικηφόρα μάχη κατά του Αλή Πασά, η Δέσπω μαζί με τις άλλες γυναίκες καταφθάνουν για να περιποιηθούν τους τραυματίες. Εκεί, η Δέσπω μαθαίνει ότι ο σύζυγός της σκοτώθηκε και ορκίζεται εκδίκηση. Στην επόμενη επίθεση των Τούρκων οι σουλιώτισσες γυναίκες κλείνονται στον Πύργο του Δημουλά. Η άμυνα των ανδρών καταρρέει και καθώς εισβάλλουν οι Τούρκοι στον Πύργο, η Δέσπω τον ανατινάζει. "ΔΕΣΠΩ" (Όπερα) Μουσική: Παύλος Καρρέρ Λιμπρέτο: Αντώνιος Μανούσος, συλλέκτης δημοτικών τραγουδιών, που ανέβηκε στον «Απόλλωνα» των Πατρών, τον Δεκέμβριο 1882 Ερμηνεία: Martha Arapis, Angelo Simo, Tassis Christogiannopoulos, Heleni Liona The Pazardzhik Symphony Orchestra Διευθυντής Ορχήστρας: Βύρων Φιδετζής Chorus Master: Nicola Lipov Musical Preperation: Dimitris Yakas Ο Ζακύνθιος μουσουργός Παύλος Καρρέρ (1829-1896) υπήρξε όχι μόνο ένας καταξιωμένος συνθέτης Όπερας για το ευρύτερο φιλόμουσο κοινό της εποχής του, αλλά επίσης ένας ιδιαίτερα προσφιλής στους ομοεθνείς του μελοποιός ελληνικών ασμάτων.

Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του για την πρόοδο της ελληνικής μουσικής και μάλιστα για τη δημιουργία του ελληνικού μελοδράματος καταδεικνύεται έμπρακτα από τη σύνθεση της μονόπρακτης όπερας Δέσπω (1875), την οποία ο ίδιος χαρακτηρίζει ως το πρώτο ελληνικό τραγικό μελόδραμα –θέλοντας να τονίσει τη μελοποίηση κειμένου ελληνιστί, πέραν από την ελληνική θεματολογία που ήδη είχε χρησιμοποιήσει και σε προηγούμενα έργα του– και την οποία συνθέτει με σκοπό να προσφέρει στο νεοσύστατο Ωδείο Αθηνών για διδακτικούς σκοπούς.

 Η μονόπρακτη όπερα Δέσπω του Ζακύνθιου συνθέτη Παύλου Καρρέρ (1829-1896) γράφεται το καλοκαίρι (16 Ιουλίου έως 3 Αυγούστου)1 του 1875. Αφορμή για τη σύνθεσή της αποτελεί η έναρξη λειτουργίας του Ωδείου Αθηνών κατά το ίδιο έτος και η συνεπακόλουθη προθυμοποίηση του μουσουργού να συνδράμει με το έργο του στην ανάπτυξη και τη διδασκαλία του ελληνικού μελοδράματος στο αρτισύστατο ίδρυμα. 

Ο Καρρέρ επιλέγει προς μελοποίηση τη δραματική πράξη

 Ο ηρωικός θάνατος τηςΔέσπως και των νυφάδων της εις τον πύργον του Δημουλά (Μανούσος 1876, 134-140) του επίσης Επτανήσιου καθηγητή υποκριτικής του Ωδείου, Κερκυραίου Αντωνίου Μανούσου (182;2-1903). 

Στη σχετική επιστολή (6 Αυγούστου 1875) του συνθέτη προς το Ωδείο Αθηνών αναφέρεται αυτολεξεί πως: «είναι έργον [ενν. η Δέσπω] ουχί μικρού.