ΒΙΝΚΕΛΜΑΝ :«Κάθε δημιουργία δίπλα σε εκείνες των Ελλήνων, μοιάζει με έκτρωμα αδέξιας μίμησης και γελοιογραφία»

ΑΥΤΟΙ ΠΟΥ ΘΕΜΕΛΙΩΣΑΝ ΤΟ ΚΙΝΗΜΑ ΤΟΥ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟΥ 

ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ 

Η περίπτωση Βίνκελμαν

 
Ανγκέλικα Κάουφμαν, "Γιόχαν Γιόαχιμ Βίνκελμαν", 1764. Ζυρίχη, Kunsthaus

Ντιλετάντι - Βίνκελμαν* - Πιρανέζι

"Την εποχή που στην Ιταλία, στην Πομπηία και την περιοχή της, γίνονται οι καταπληκτικές ανακαλύψεις αρχαιοτήτων, στην Αγγλία στο πρώτο μισό του 18ου αιώνα σημαντικό ρόλο παίζει η εταιρεία των Ντιλετάντι (, που δημιουργείται από φιλότεχνους αριστοκράτες το 1732 με ιδανικό την επιβολή μιας αρχαιοελληνικής καλαισθησίας (βλ. την πρόποσή τους «Ελληνική καλαισθησία και ρωμαϊκό πνεύμα!»). 
Στη Γερμανία ο πατέρας της αρχαιολογίας Γιόχαν Γιόαχιμ Βίνκελμαν (1717-1768) επηρεάζεται από τον

Άντον Ράφαελ

Μενγκς,

(1728-1779),

κλασικιστή ζ ωγράφο και θεωρητικό, που συστήνει φανατικά τη μίμηση των αρχαίων έργων και παραδέχεται τους κλασικούς της Αναγέννησης, Ραφαήλ, Μιχαήλ Άγγελο και Τιτσιάνο. 
'Με το θεμελιώδες έργο του Βίνκελμαν το 1764, Geschichte der Kunst des Altertums, αρχίζει η επιστημονική αντιμετώπιση της τέχνης της Αρχαιότητας. Διακρίνεται για πρώτη φορά συστηματικά και περιγράφεται η εξέλιξη της τέχνης σε περιόδους. Ο Βίνκελμαν θα πει ότι, αν κάποιος γλύπτης της εποχής του θέλει να γίνει μεγάλος, πρέπει να φθάσει τα έργα της κλασικής Ελλάδας. Και να σκεφθεί κανείς ότι αυτά τα λέει κάποιος που γνώριζε τα κλασικά έργα μόνο από αντίγραφα, και που στη σύντομη ζωή του δεν κατάφερε να επισκεφθεί την Ελλάδα.

Στα μέσα του αιώνα οι Ευρωπαίοι προσέχουν και αποτυπώνουν τους δωρικούς ναούς του Paestum (Ποσειδωνίας) και της Αθήνας. Το μεγάλο έργο των Τζέιμς Στιούαρτ*

(Τζέιμς Στούαρτ (Αθηναίος) - Βικι)

 και Νίκολας Ρέβετ, Antiquities of Athens, που άρχισε να τυπώνεται το 1762, με ακριβείς αποτυπώσεις αρχαίων μνημείων της Αττικής, συμβάλλει στην ελληνική αναβίωση . Ο Ιταλός ζωγράφος και χαράκτης Τζιοβάνι Μπατίστα Πιρανέζι 

(Τζοβάνι Μπατίστα Πιρανέζι - Βικι,1720-1778)  είναι αυτός που θα αποτυπώσει στα σχέδια και τα χαρακτικά του ρωμαϊκά αρχιτεκτονικά μνημεία (πραγματικά ή καμιά φορά και φανταστικά), που θα επηρεάσουν καθοριστικά την τέχνη και την αισθητική του κλασικισμού και του ρομαντισμού. Μαζί του συνδέθηκε στην Ιταλία ο Ρομπέρ Υμπέρ (1733-1808), ο καλλιτέχνης που πήρε το παρατσούκλι «ο Ρομπέρ των ερειπίων», γιατί, ακολουθώντας τις αρχές των Πουσέν και Λορέν, για να ενισχύσει τη γραφικότητα, προσέθετε αρχαία αρχιτεκτονικά ερείπια στα τοπία του."

Μανόλης Βουτυράς & Αλεξάνδρα Γουλάκη-Βουτυρά: Η Αρχαία Ελληνική Τέχνη και η Ακτινοβολία της

Πηγή: greek-language.gr

 

 

*Γιόχαν Γιοάχιμ Βίνκελμαν - Βικιπαίδεια

ΕΝΑ ΔΙΗΓΗΜΑ ΜΕ ΗΡΩΑ ΤΟΝ ΒΙΝΚΕΛΜΑΝ

 

ΔΙΗΓΗΜΑΤΑ

Ένας σκηνοθέτης βρίσκεται για λίγο στην Τεργέστη και ανακαλύπτει πως, κατά έναν ανεξήγητο τρόπο, η ζωή του συνδέεται με το πεπρωμένο του διάσημου Γερμανού αρχαιολόγου Βίνκελμαν, που δολοφονήθηκε στην ίδια πόλη το 1768· δύο διανοούμενοι αναζητούν ερωτική διέξοδο σε ένα μπαρ που προμηθεύει αλλοδαπές, αλλά η πολλά υποσχόμενη βραδιά τους τελειώνει άδοξα· μια τρυφερή ελεγεία για την πεθαμένη μητέρα του συγγραφέα και τον χαμένο παράδεισο της παιδικής ηλικίας· ένας "ευτυχής" οικογενειάρχης έρχεται για πρώτη φορά σε επαφή με τον πόνο μέσα από τη γνωριμία του με έναν απελπισμένο από τις ερωτικές του σχέσεις νεαρό· μια τυπική αθηναϊκή συντροφιά καλλιτεχνών και διανοουμένων επιδεικνύει όλη την κενοδοξία της κατά τη διάρκεια μιας συνάθροισης με εντελώς απρόσμενη κατάληξη.

Ο Αλέξανδρος Ίσαρης

.:BiblioNet : Ίσαρης, Αλέξανδρος

χειρίζεται τα διαφορετικά θέματα των ιστοριών του με ιδιαίτερα επιδέξια αφηγηματική τεχνική και γλώσσα αξιοπρόσεκτα εύπλαστη και ευθύβολη: από το υποβλητικό ιστορικό φόντο και τη δυσοίωνη ατμόσφαιρα που δημιουργούν τα παιχνίδια της μοίρας στο διήγημα "Βίνκελμαν", τους ιλαροτραγικούς τόνους του "Bar Venus" ως τη δραματική τεχνική του "Βέρθερου" και τη σάτιρα των σύγχρονων λογοτεχνικών ηθών στις "Πληγές της Μαρίας Κάλλας", ο συγγραφέας στήνει ένα στέρεο και αληθοφανές μυθοπλαστικό σύμπαν, χαρίζοντας στιγμές γνήσιας συγκίνησης.

«Έτσι δολοφόνησα τον Βίνκελμαν»!

Η "απολογία" του δολοφόνου του Βίνκελμαν  στο δικαστήριο, ο οποίος καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε διά του τροχού, έως ότου η ψυχή αποσπαστεί από το σώμα του  

Πρωταγωνιστικό ρόλο στο διήγημα αναλαμβάνει ο θεμελιωτής της γερμανικής ιδεολογίας του νεοκλασικισμού Γιόχαν Γιόαχιμ Βίνκελμαν (1717-1748), ο οποίος προέβαλε την τέχνη στην πλέον εξιδανικευμένη μορφή της, διακηρύσσοντας προς πάσα κατεύθυνση τη διαχρονική υπεροχή της αρχαιοελληνικής ζωγραφικής και γλυπτικής.

Ο Ισαρης παίζει δεξιοτεχνικά με τον ιδανισμό του Βίνκελμαν, συγκεντρώνοντας την προσοχή του στον βίαιο, κάθε άλλο παρά ιδανικό τρόπο του θανάτου του, όταν πέφτει θύμα ενός σκοτεινού μάγειρα, που τον σκοτώνει για αδιευκρίνιστους λόγους στην Τεργέστη. Ανακατεύοντας την ομοφυλοφιλία με τις αρχαιολογικές του έρευνες και τις κοσμικές του σχέσεις, ο Ισαρης οδηγεί τον Βίνκελμαν στα όρια της κατάθλιψης, αποκαλύπτοντας κάτω από την αρραγή επιφάνεια της επιστημονικής του σταδιοδρομίας ένα ραγισμένο, γεμάτο πάθος και ένταση πρόσωπο.

Γιάννης Τζανετάκης

Πηγή: andro.gr

---

Ανδριάντας του Βίνκελμαν στην Winckelmannplatz της πόλης Stendal της Γερμανίας, όπου γεννήθηκε το 1717. (Πηγή: Wikipedia).

AΠΟΣΠΑΣΜΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΒΙΝΚΕΛΜΑΝ , ΠΡΩΤΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ ΒΙΝΚΕΛΜΑΝΝ ή Το πεπρωμένο
[Η σύλληψη και η ομολογία του δολοφόνου  του Βίνκελμαν, Φραντσέσκο Αρκάντζελι, βασισμένη στα αρχεία  του Ποινικού Δικαστηρίου της Τεργέστης, που καταδίκασε σε θάνατο το δράστη]

[…] Ο Φραντσέσκο Αρκάντζελι συνελήφθη στο δρόμο προς την Πλανίνα, επειδή δεν είχε διαβατήριο. Τον οδήγησαν στην Ποστούμια και τον ρώτησαν αν ήταν λιποτάκτης ή αν ήταν αυτός που είχε διαπράξει το φόνο στην Τεργέστη. Εκείνος ομολόγησε αμέσως πως ήταν ο δολοφόνος. Κατόπιν τον οδήγησαν στην Τεργέστη.
Το απόγευμα της 15ης Ιουνίου 1768, ο Μπαρτζέλλο Τζοβάννι Τζανάρτι κατέθεσε στο Αυτοκρατορικό Ποινικό Δικαστήριο την εξής γραπτή αναφορά: «Σήμερα το απόγευμα στις 15.30 η Φρουρά της πόλεως της Τεργέστης έλαβε τη διαταγή να παραλάβει τον άνθρωπο που δολοφόνησε με αποτρόπαιο τρόπο τον Τζοβάννι Βίνκελμαν στις 8 Ιουνίου του ενεστώτος έτους. Ονομάζεται Φραντσέσκο Αρκάντζελι και γεννήθηκε στο Τζαμπίλλι της περιοχής της Φλωρεντίας. Ο δολοφόνος οδηγήθηκε στο κελί 2 των φυλακών». Κατόπιν τούτου, το δικαστήριο ζήτησε να προσαχθεί αμέσως ο κατηγορούμενος ενώπιόν του.

Ο Αρκάντζελι συνελήφθη στο δρόμο προς την Πλανίνα. Τον οδήγησαν στην Ποστούμια και τον ρώτησαν αν ήταν αυτός που είχε διαπράξει το φόνο. Εκείνος ομολόγησε αμέσως πως ήταν ο δολοφόνος.

Όταν ο Αρκάντζελι οδηγήθηκε στο δικαστήριο, είπε: «Κατάγομαι από το χωριό Τζαμπίλλι, που βρίσκεται στην επαρχία της Φλωρεντίας. Ο πατέρας μου ήταν μέτοχος τριών καραβιών στο Λιβόρνο. Όταν φαλίρισε, επέστρεψε στο Τζαμπίλλι και ασχολήθηκε με τα κτήματά του. Ήμασταν πέντε παιδιά, τέσσερα αγόρια κι ένα κορίτσι. Εγώ είμαι τώρα τριάντα οχτώ χρονών. Η γυναίκα μου ονομάζεται Τζοάννα και ζει στη Βενετία. Δεν έχουμε παιδιά. Το επάγγελμά μου είναι μάγειρας και είμαι καθολικός. Ήρθα στην Τεργέστη με σκοπό να βρω εργασία.
» Συνδέθηκα φιλικά με τον κύριο Τζοβάννι, του οποίου το επίθετο δεν γνωρίζω, ή, μάλλον, για να πω την αλήθεια, δεν θυμάμαι. Επειδή έμενε στην ίδια λοκάντα μ’ εμένα, και μάλιστα δίπλα στο δωμάτιό μου, βλεπόμασταν συχνά. Τρώγαμε το μεσημέρι μαζί στην τραπεζαρία και τα βράδια πάντα στο δωμάτιό μου. Κάναμε πολλούς περιπάτους και δυο τρεις φορές την ημέρα πηγαίναμε σε διάφορα καφενεία για να πιούμε καφέ. Μετά συνέβη ό,τι συνέβη».

Δυο σχέδια του Αλέξανδρου Ίσαρη, από τις σελίδες του βιβλίου του. Αριστερά: Πορτραίτο του Βίνκελμαν, που βασίζεται στην προσωπογραφία του Anton Raphael Mengs, 1761. Δεξιά: Τεργέστη. Το Canal Grande και η εκκλησία S. Antonio nuovo.

Όταν τον ρώτησαν τι συνέβη ακριβώς, εκείνος είπε: «Σας λέω την αλήθεια. Δεν επιδίωξα εγώ να συνδεθώ μαζί του, αλλά εκείνος ήθελε να γίνει φίλος μου. Κάποια μέρα είχαμε βγει να κάνουμε έναν περίπατο, και του είπα πως ο πανδοχέας με είχε ρωτήσει ποιος ήταν. Ισχυρίστηκε πως ήταν άνθρωπος με πολύ καλή φήμη. Μετά γυρίσαμε στην οστερία. Σε λίγο ήρθε στο δωμάτιό μου και μου έδειξε μια επιστολή που απευθυνόταν σε κάποιους τραπεζίτες της Βενετίας, που θα του ήταν χρήσιμοι στη συνέχεια του ταξιδιού του. Κατόπιν μου έδειξε ένα διαβατήριο που είχε εκδοθεί στη Βιέννη, λέγοντάς μου ότι μπορούσα να το διαβάσω, αλλά εγώ δεν το διάβασα.
» Κάποια στιγμή μου είπε πως θα μου έδειχνε κάτι μετάλλια. Όντως, λίγο πριν πάμε για φαγητό, μου έδειξε δυο χρυσά και δυο ασημένια μετάλλια. Τον ρώτησα τι αξία είχαν αυτά τα μετάλλια, κι εκείνος μου είπε ένα ποσό».

«Λίγο πριν πάμε για φαγητό, ο κύριος Τζοβάννι μου έδειξε δυο χρυσά και δυο ασημένια μετάλλια. Αποφάσισα να τον δολοφονήσω για να του πάρω εκείνα τα μετάλλια».

Όταν τον ρώτησαν πόσα χρήματα είχε όταν έφτασε στην Τεργέστη, εκείνος απάντησε πως είχε πέντε φλουριά και δυο τρία δεκαεφτάρια. Όταν τον ρώτησαν γιατί αποφάσισε να δολοφονήσει τον Βίνκελμαν, είπε: «Για να πω την αλήθεια, εγώ σκέφτηκα πως θα ήταν Εβραίος ή λουθηρανός, και αυτή η υποψία μεγάλωσε όταν είδα ένα βιβλίο στο γραφείο του, που δεν μπορούσα να το διαβάσω. Δεν τον είδα ποτέ να πηγαίνει στη λειτουργία. Όποτε του έλεγα να πάμε στην εκκλησία, αυτός αρνιόταν να έρθει μαζί μου, και όποτε περνούσαμε έξω από εκκλησίες, δεν έβγαζε ποτέ το καπέλο του. Όταν διηγήθηκα στον Γκάσπαρο, που έχει ένα καφενείο, την ιστορία με τα τέσσερα νομίσματα, εκείνος είπε πως αυτός ο σινιόρ Τζοβάννι μάλλον θα τα έχει κλέψει.

Στις 18 Ιουλίου 1768 το Αυτοκρατορικό Ποινικό Δικαστήριο της Τεργέστης κήρυξε ένοχο τον Φραντσέσκο Αρκάντζελι για το φόνο του Βίνκελμαν και αποφάσισε να εκτελεστεί ζωντανός δια του τροχού, έως ότου η ψυχή αποσπαστεί από το σώμα του. («Portrait of Johann Joachim Winckelmann against classical landscape, after 1760», Royal Castle in Warsaw. Πηγή: Wikipedia).

» Έτσι, αποφάσισα να τον δολοφονήσω για να του πάρω εκείνα τα μετάλλια. Γι’ αυτό το σκοπό αγόρασα ένα μαχαίρι κι ένα σχοινί. Πρώτα σκέφτηκα να σφίξω το λαιμό του με το σχοινί για να μη φωνάξει, κι έπειτα θα τον μαχαίρωνα. Για να σας πω την αλήθεια, είχα αποφασίσει να εφαρμόσω το σχέδιό μου το προηγούμενο βράδυ μετά το δείπνο, αλλά, έτσι όπως καθόμασταν στο δωμάτιό μου, δεν είχα το κουράγιο να το κάνω. Το μετέθεσα λοιπόν για το πρωί της επομένης, όταν θα γυρνούσαμε από τον περίπατό μας.
» Καθώς συζητούσαμε, μου είπε πως θα μου έγραφε από τη Ρώμη και, αν αποφάσιζα να τον επισκεφθώ, θα μου έδειχνε το παλάτσο του καρδινάλιου Αλμπάνι. Εκεί θα καταλάβαινα πόσο διάσημος και σπουδαίος ήταν. Μετά μου είπε πως όταν συνάντησε την αυτοκράτειρα της αποκάλυψε μια υπόθεση που θα της ήταν πολύ χρήσιμη. Όλα αυτά ενίσχυσαν τις υποψίες μου πως αυτός ο άνθρωπος ήταν Εβραίος ή λουθηρανός ή σπιούνος.

«Στο διήγημα για τον Βίνκελμαν επιστράτευσα τις γνώσεις που διαθέτω ως αρχιτέκτονας. Για ένα μεγάλο διάστημα συνεργάστηκα επίσης με πολλούς αρχαιολόγους», έχει πει σε συνέντευξή του ο Αλέξανδρος Ίσαρης. (Στο εξώφυλλο του βιβλίου ο συγγραφέας με τη μητέρα του το 1953).

» Αποφάσισα λοιπόν να τον σκοτώσω. Πήγα στο δωμάτιό μου, όπου πήρα το μαχαίρι και τη θηλιά που είχα φτιάξει με το σχοινί. Τα έβαλα στην τσέπη του γιλέκου μου και επέστρεψα στο διπλανό δωμάτιο. Πηγαίναμε πέρα δώθε, κι όταν πλησιάσαμε στο παράθυρο, του είπα: ‘‘Σενιόρ Τζοβάννι, θα μου δείξετε πάλι τα μετάλλια;’’. Εκείνος απάντησε: ‘‘Μπορώ να σου δείξω μόνο το μεγάλο, το χρυσό’’. Όμως ύστερα έμεινε για λίγο σκεφτικός και είπε πως είχε μετανιώσει, πως δεν θα μου έδειχνε ούτε αυτό.
» Αφού περπάτησε αρκετές φορές πέρα δώθε στο δωμάτιο, κάθισε τελικά στο γραφείο του. Εγώ, τυφλωμένος από τον σατανά, στάθηκα πίσω του, πήρα τη θηλιά, την πέρασα στο λαιμό του και την έσφιξα με δύναμη. Εκείνος τινάχτηκε πάνω, με έσπρωξε με ορμή και τραβήχτηκε από κοντά μου. Ήταν πολύ δυνατός άντρας. Τράβηξα μισοζαλισμένος το μαχαίρι και όρμηξα καταπάνω του. Ο σινιόρ Τζοβάννι έπιασε τη λαβή του μαχαιριού, την κράτησε σφιχτά και με το άλλο χέρι άρπαξε το στήθος μου, τραβώντας το πουκάμισό μου. Αρχίσαμε να παλεύουμε, μέχρι που πέσαμε και οι δύο στο πάτωμα. Εκείνος ανάσκελα, με τα πόδια ανοιχτά, κι εγώ γονατιστός από πάνω του. Άρπαξα το μαχαίρι απ’ το χέρι του και του έδωσα κάμποσες μαχαιριές. Δεν κατάλαβα πού χτυπούσα, γιατί είχα τα μάτια μου κλειστά. Τότε σηκώθηκα και βγήκα απ’ το δωμάτιο. Ούτε ξέρω πού άφησα το μαχαίρι. Αυτό είναι το έγκλημα που διέπραξα και το οποίο ομολογώ με πάσα ειλικρίνεια. Δεν μπορώ να πω τίποτ’ άλλο».

«Αρχίσαμε να παλεύουμε, μέχρι που πέσαμε και οι δύο στο πάτωμα. Άρπαξα το μαχαίρι απ’ το χέρι του και του έδωσα κάμποσες μαχαιριές. Δεν κατάλαβα πού χτυπούσα, γιατί είχα τα μάτια μου κλειστά».

Στις 18 Ιουλίου το Αυτοκρατορικό Ποινικό Δικαστήριο της Τεργέστης κήρυξε ένοχο τον Φραντσέσκο Αρκάντζελι από το Τζαρμπίλλι της Τοσκάνης, ετών τριάντα οκτώ, για το φόνο του Τζοβάννι Βίνκελμαν και αποφάσισε να εκτελεστεί ζωντανός δια του τροχού, έως ότου η ψυχή αποσπαστεί από το σώμα του. Μόλις άκουσε τη θανατική του καταδίκη ο Αρκάντζελι, άρχισε να τρέμει σύγκορμος και νόμισαν ότι θα κατέρρεε. Όμως ύστερα από αρκετή ώρα, σκεπτόμενος τον Χριστό και την πίστη του σ’ Αυτόν, κατάφερε να ηρεμήσει. […]
* Ο Φραντσέσκο Αρκάντζελι, διαβάζουμε λίγο παρακάτω, εκτελέστηκε στις 20 Ιουλίου 1768. «Στο κάτω περιθώριο του φύλλου που περιλαμβάνει την περιγραφή της εκτέλεσης υπάρχει η εξής χειρόγραφη σημείωση: Ο Φραντσέσκο Αρκάντζελι ήταν ο τελευταίος κατάδικος που εκτελέστηκε με αυτόν τον τρόπο σε χώρα της Ευρώπης, διότι η θανάτωση δια του τροχού θεωρήθηκε απάνθρωπη».
** «Για τα πρακτικά των ανακρίσεων και της δίκης χρησιμοποίησα τη γερμανική έκδοση: Die Originalakten des Kriminal-prozesses gegen den Mörder Johann Joachim Winckelmanns (μτφρ. Heinrich Alexander Stol, Βερολίνο 1965 [ιταλική έκδοση 1964, επιμ. Cesare Pagnini]) αλλά και άλλες πηγές», αναφέρει στις Σημειώσεις του βιβλίου ο Αλέξανδρος Ίσαρης.
// Απόσπασμα από το βιβλίο του Αλέξανδρου Ίσαρη «Βίνκελμαν ή Το Πεπρωμένο» (από το ομώνυμο διήγημα από τα πέντε που περιλαμβάνει το βιβλίο, τα οποία είναι εν μέρει αυτοβιογραφικού χαρακτήρα, όπως έχει δηλώσει ο συγγραφέας), εκδόσεις Κίχλη, 2010.

Διαβάστε ακόμα: Νίκος Βατόπουλος – «Η αρχαιολογία του Μοντέρνου στη σκιά μιας λουτρόπολης»